Təbriz radiosu - Cənubi Azərbaycan mədəniyyət tarixinin incisi...
Danışır Təbriz! Bu sədanı, bu nidanı eşidəndə soydaşlarımızın ürəkləri kökslərinə sığmadı, gözlərindən sevinc göz yaşları süzüldü, paralanmış Azərbaycanın bütövləşməsinə ümid qığılcımları işardı. Təbriz radiosundan eşidlən bu səs Güney Azərbaycanın səsinə çevrildi...
“Təbriz Bakıya arxa” rubrikasında Təbriz radiosundan danışmaq istəyirik.
Azərbaycan Milli Hökumətinin ömrü az olsa da, amma qısa müddət ərzində gördüyü işlər, göstərdiyi xidmətlər saysız-hesabsızdır. Bu xidmətlərdən biri də Təbriz radiosunun yaradılması və yayıma başlaması idi ki, bunu Milli Hökumət bacardı. Bunun hansı çətinliklər hesabına başa gəldiyini təbii, o dövrü araşdıranlar və prosesin içində olanlar çox yaxşı bilirlər. Təbriz radiosunun rəsmi açılış mərasimi Güney Azərbaycanda gerçək bir bayrama çevirildi. Demokrat Firqəsinin rəsmi qəzeti “Azərbaycan” Təbriz radiosunun açılış mərasimindən geniş reportaj dərc edib.
Güneyli mərhum xalq şairi Balaş Azəroğlu müsahibələrindən birində Təbriz radiosu barədə “1945-ci ilin yazı Azərbaycanda çox gərgin keçdi. Yeni dövlət quruluşunun çətinlikləri, Azərbaycan dilini yaxşı bilən savadlı kadrların çatışmaması, ən əsası, İran dövlətinin Azərbaycana qarşı təxribatı və böhtanlı çıxışları başladı. Milli Hökumət bütün bunlara qarşı tədbirlər görməli və eyni zamanda Milli Hökuməti möhkəmlətməli idi. Pişəvəri gecə-gündüz bilmədən çalışırdı. «Azərbaycan» ruznaməsində Tehranın böhtanlarını rədd edən baş məqalələr yazır, Tehran radiosuna cavab verən çıxışlar edirdi. Xalq da milli dövləti müdafiə edir, idarələrdə yeni həvəslə çalışan vəzirlər və rəhbər işçilər Pişəvərinin ətrafında birləşirdi. Hər gün axşam 5-dən Təbriz radiosu işə başlayır, «Danışır Təbriz» sədası bütün İrana yayılırdı. Təbriz şəhərində filarmoniya açılmış, universitet təşkil olunmuş, «Yazıçı və şairlər məclisi»nə hazırlıq işləri gedirdi. Azərbaycan mallarının dünya bazarına çıxmasına yollar aranırdı. Belə bir zamanda Tehranda çıxan demokratik ruhlu qəzetlərin müxbirləri tez-tez Təbrizə gəlir, «Pənuz tənur gərməst» (təndir hələ istidir) başlığı altında xəbərlər və reportajlar dərc etdirirdilər.
1946-cı il iyunun axırında məni yenidən Təbrizə çağırdılar. Pişəvəri məni Dövlət Radio Verilişləri İdarəsində Ağayi Mirqasım Çeşmazərin müavini təyin etdi. Bu təklif ürəyimdən oldu. İşlərimiz pis getmirdi. 1946-cı ilin oktyabr ayının sonlarında Tehran radiosu Azərbaycana qarşı hər gün böhtan dolu verilişlər verirdi. Biz də öz növbəmizdə bu böhranları tutarlı faktlarla rədd edən məqalə və çıxışlar verirdik. Bu çıxışlar bir qayda olaraq ağayi Pişəvəri tərəfindən edilirdi. Siyasi məqalələrin yerində, «Azərbaycan» ruznaməsində yenə də Pişəvəri tərəfindən yazılan baş məqalələr Azərbaycan, fars, ərəb və fransız dillərində verilirdi. Təbriz radiosunun verilişlərinə qulaq asanlar vəziyyətin necə gərgin olduğunu başa düşürdülər. Ağayi Pişəvəri o günlər tez-tez məsləhət məclisləri keçirirdi. Təbrizdə olan deputatlardan başqa orada vəzirlər, idarə başçıları, ruhanilərin nümayəndələri, ağsaqqallar, fədai başçıları da iştirak edirdi. Bu yığıncaqların birində Pişəvəri xəbər verdi ki, Qəvamül-Səltənə Azərbaycan dövlət nümayəndələri ilə bağladığı qərardadı - Azərbaycanın Milli muxtariyyətini tanıdığı qərardadı pozaraq Azərbaycana hücum etməyə hazırlaşır. Əldə olan məlumata görə, Amerika silahları və tankları ilə silahlanmış şah qoşunları Qəzvin şəhərinə toplanıb fərman gözləyir. Ağayi Pişəvərinin bu məlumatından sonra məclis iştirakçıları bu qərara gəldilər ki, müqavimət göstərmək, şah ordusunun Azərbaycan torpaqlarına soxulmasına yol verməmək lazımdır. Bu qərar Qaflankuh cəbhəsində olan fədailərə də çatdırıldı.
İran dövləti bütün ölkə üzrə İranın Milli Məclisində keçiriləcək növbəti seçkilərdə «Azərbaycanda seçkilərə nəzarət etmək» pərdəsi altında Azərbaycana qoşun yeritməyə başladı. Sonralar məlum oldu ki, İran dövlətinin amerikalılarla hazırladığı bu plana Şurəvilər də razılıq vermişdi. Yuxarıdan verilən əmrə istər-istəməz razılıq verən Pişəvəri Qaflantı fədailərinə xəbər verdi ki, şah qoşunlarına müqavimət göstərməsinlər. Belə ki, Qəzvindən hərəkət edən qoşun az bir vaxtda Zəncan şəhərinə daxil oldu. Qoşun gələn kimi şəhərin bütün idarələrini tutdu, idarə başçıları, firqə nümayəndələri, inzibati idarələrin işçiləri həbs edildi, müqavimət göstərənlər yerindəcə güllələndi. Şah qoşunlarının bu vəhşiliyinə qarşı Təbrizdə və başqa şəhərlərdə etiraz mitinqləri keçirildi. Şəhər meydanında qoyulan radio mikrofonları mitinqdə edilən çıxışları bütün dünyaya yaydı. Pişəvəri Milli Məclisin iclasını çağırdı, bu xəyanətə qarşı Milli Məclisin qərarını soruşdu, Milli hökumətin necə hərəkət etməsini məclisin müzakirəsinə verdi. Milli Məclis Qəvam dövlətinin işğalçılıq siyasətini pislədi və təslim olmamağa, son nəfərə qədər vuruşmağa səs verdi. Həmin gün Pişəvəri radioda çıxış etdi, mərkəzi hökumətin qoşunlarının Zəncan şəhərində etdiyi xəyanətdən, dinc əhaliyə divan tutmasından danışdı. Qəvam dövlətini ittiham etdi və axırda Milli Məclisin təslim olmamaq, müqavimət göstərmək qərarını bütün dünyaya çatdırdı. Milli Məclisin qərarından sonra Təbriz şəhərinin ətrafında səngərlər qazıldı, şəhərə mühüm idarələri qorumaq üçün qumla doldurulmuş kisələr gətirildi. Belə səngərlərdən biri də radio idarəsinin ətrafında quruldu və fədailərdən keşikçilər qoyuldu. Xaricdən ardıcıl təsir olunmasına baxmayaraq, Pişəvəri təslim olmaq istəmir, şəhərin müdafiəsini təşkil edirdi. Lakin deyirlər, sən saydığını say, gör özgələr sənin haqqında nə nəqşələr çəkir…”-deyə bildirirdi.
1946-cı ilin 26 aprelində, cümə günü dövlət teatrının səhnəsində Təbriz radiosunun rəsmi açılış mərasimi keçirilib. “Azərbaycan” qəzetində bu barədə qeyd edilirdi: (məqaləni Səməd Bayramzadə təqdim edib) “...Bu gün Azərbaycan xalqının siyasi və ictimai həyatında tarixi bir gün idi. Azərbaycan bu gün rəsmi surətdə öz səsini dünyanın ən uzaq nöqtələrinə yetirib və Asiya qitəsinin bir guşəsindən azadlıqdan ötrü yorulmadan mübarizə edən şərəfli bir xalqın dili ilə danışır. Milli Hökumət xalqımızın həqiqi ehtiyaclarını nəzərdə tutmaqla radio stansiyasının yaradılması üçün sürətli addımlar atıb. Bununla xalqımızın həqiqi arzu və istəyini həyata keçirdi”.
Məqalədə vurğulanır ki, radio Milli Hökumətin parlaq uğurlarındandır. Dövlət teatrında təşkil olunan rəsmi açılış mərasimini Milli Hökumətin baş naziri S.C.Pişəvəri xəstə olduğu üçün radio Milli Məclis rəisi Şəbüstərinin vəsirəsilə açılıb. Şəbüstərinin çıxışı dörd başqa dildə, kürd, fars, fransız və rus dilində də yayılıb. “Azərbaycan Milli Hökumətinin daha bir parlaq nailiyyətini sizə xəbər verməklə özümü çox xoşbəxt hiss edirəm. Millətlər ömründə çox qısa sayılan 4 aylı bir müddətdə Azərbaycan Milli Hökumətinin müxtəlif həyat sahələrində əldə etdiyi nailiyyətlər qəhrəman xalqımızın iftixar dolu tarixində qızıl hərflərlə yazılacaq”-deyə qeyd edən Şəbüstəri bildirirdi ki, milli radionun təsis edilib işə salınması Milli Hökumətin böyük dəyərə malik işlərindəndir.
Təbriz radiosunun ilk rəhbəri Mirqasım Çeşmiazər olub ki, o həm də S.C.Pişəvərinin köməkçisi vəzifəsində çalışıb.
Təbriz radiosu Güney Azərbaycan tarixində əhəmiyyətli rol oynayan bir təsisat olub ki, bu gün də onun barəsində qürurla danışırıq.
“Danışır Təbriz”-bu səs bütün Güneyə, eləcə də İran adlı ölkədəki digər türk ellərinə yayılırdı... Güney Azərbaycanda Milli Hökumət yenidən bərpa edildikdən sonra biz Təbriz radiosundan azad ellərimizin sədasını yenidən duyacağıq.
İradə SARIYEVA
