Akif Nəsirli: “...İndiki dəyişikliklərə baxanda müəyyən olunur ki, əlilliyin təyin olunması qaydaları bir qədər də mürəkkəbləşdirilib”
İyulun 1-dən əlillik sahəsində yeni meyarların tətbiqinə başlanılıb. Bildiyimiz kimi, bir müddət əvvəl əlillik dərəcəsinin verilməsi şərtlərində dəyişiklik edilib. Rəsmi məlumata görə, əlillik artıq 3 dərəcə üzrə deyil, orqanizmin funksiyalarının 31-100 faiz aralığında məhdudlaşma göstəricisi əsasında müəyyən olunacaq.
31 faizdən sonra göstərici 5 faiz – 5 faiz aralığında artacaq. Qiymətləndirmə 7 kateqoriya üzrə aparılacaq: özünəqulluq, sərbəst hərəkətetmə, istiqamətseçmə, ünsiyyət, davranışına nəzarətetmə, öyrənmə və əmək fəaliyyəti. Əlillik təyinatına əsas verən meyarlar 4 dəfədən çox artırılır. Bu vaxta qədər müddətsiz əlillik təyin edilmiş şəxslər yeni meyarlarla bağlı təkrar müayinəyə çağırılmayacaq.
Əlillik dərəcəsinin verilməsi ilə bağlı qiymətləndirmə 7 kateqoriya üzrə aparılacaq və qeyd olunduğu kimi, burada özünəqulluq, sərbəst hərəkətetmə, istiqamətseçmə, ünsiyyət, davranışa nəzarətetmə, öyrənmə və əmək fəaliyyəti nəzərdə tutulur. Əlilliyi olan şəxslərin çoxu hesab edir ki, özünəqulluq, sərbəst hərəkətetmə, istiqamətseçmə, ünsiyyət, davranışına nəzarətetmə, öyrənmə və əmək fəaliyyəti kateqoriyaları üzrə tələblər elə də anlaşılan deyil. Bunların nə demək olduğunu, hansı formada, şəkildə ölçüləcəyini, müəyyən ediləcəyini bilmirlər.
Özünənəzarət, sərbəst hərəkət etmək kimi anlayışları necə müəyyən edəcəklər? Özünə nəzarətetmə, sərbəst yerimə nə deməkdir, bunu əlillər necə bilməlidir? Bunu nə ilə ölçəcəklər, hansı cihazla müəyyən edəcəklər? Bu kateqoriyaları necə dəyərləndirmək olar?
- “...Vətəndaşlarımızın əlilliyinin müəyyən edilməsində “bulanıq suda balıq tutma” əməliyyatı davam edəcək...”
Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin sədri Akif Nəsirli Akif Nəsirli mövzu ilə əlaqədar bildirdi ki, ümumiyyətlə, əlilliyin müəyyən edilməsi qaydalarına dəyişikliyin edilməsi vacib idi. “Bugünə qədər cəmiyyətdə bir sosial sifariş var idi ki, neqativ halların aradan qalxması üçün əlilliyin müəyyən edilməsi qaydaları yeni bir formaya salınmalıdır. Bu elə formalaşmalıdır ki, əlilliyi olan, əmək qabiliyyətini itirmiş şəxslər müraciət etdikdə həqiqətən də maneəsiz, əziyyət çəkmədən əmək qabiliyyətini itirməsinə uyğun olaraq kateqoriya ala bilsin. Bunun üçün cəmiyyətdə gözlənti var idi ki, bu qaydalar bir qədər sadələşdiriləcək, asanlaşdırılacaq və əlçatan olacaq. Lakin indiki dəyişikliklərə baxanda müəyyən olunur ki, əlillin təyin olunması qaydaları bir qədər də mürəkkəbləşdirilib. Əvvəllər 3 kateqoriya üzrə əlilliyin müəyyən edilməsi qaydası mövcud idi, amma indi onların sayı 7-dir. Bu kateqoriyalar arasında o qədər diferisionallaşma aparılıb ki, orada əlilliyi təyin edən mütəxəssislərin kifayət qədər manevr etmək imkanları var. Ona görə də, hesa b edirəm ki, Azərbaycan hökumətinin qəbul etdiyi, təsdiqlədiyi bu qayda əlilliyin müəyyən edilməsi sahəsində olan problemləri nəinki aradan qaldıracaq, hətta o problemləri bir az dərinləşdirəcək. Mən belə düşünürəm. O sənədlə tam tanış olmuşam. Orada müsbət çalar ondan ibarətdir ki, bundan sonra uşaqlıqdan sağalmayan xəstəliyi olan uşaqlara 18 yaşına qədər deyil, ömürlük əlillik veriləcək. Bu təqdirəlayiq haldır. Bir əsas dəyişiklik də odur ki, əvvəllər ən ağır kateqoriya 1-ci kateqoriya idisə indi ən yüngül kateqoriya 1-ci, ən ağır kateqoriya isə 7-ci kateqoriyadır. Bu kateqoriyaları dəyişiblər. Əslində, 7 kateqoriya səsləndirilməsinə baxmayaraq, yəni 7 kateqoriya ilə qiymətləndirilmə aparılır, amma əlillik müəyyən olunan zaman yenə 3 kateqoriya üzrə verilir. Yeni sənəddə 1-ci qrup əlil ən yüngül əlil, 2-ci qrup orta, 3-cü qrup isə ağır əlildir. Yenə bu 3 qrup müəyyən ediləcək. 7 kateqoriya bu 3 qrupun müəyyən edilməsi, təsdiqlənməsi üçündür. Orada indi cəmiyyəti, insanları çaşdıran özünənəzarət, sərbəst hərəkətetmə kimi anlayışlar var”.
A.Nəsirli hesab edir ki, özünə nəzarət edənlər, özünə qulluq edənlər nisbətən yüngül xarakterli kateqoriya sayılır. Mərkəz sədri bildirdi ki, burada istiqamətseçmə məsələsi də var. “Tutaq ki, kimsə gözdən əlildir və o hansı istiqamətə getməlidir bunu seçə bilmir. Texniki vasitələrlə, yaxud kənar şəxslərin dəstəyi ilə istiqamət seçir. O vurğuladı ki, bu anlayışların hamısının özünəuyğun açıqlamaları var. “Məsələn, orada sərbəst yerimə kateqoriyası var. Bu kateqoriya aydındır. Biri var sərbəst yeriyəsən, biri də var qoltuq ağaclarının köməkliyi ilə yeriyəsən, biri də var əlil arabası ilə hərəkət edəsən. Bunların müəyyən edilməsi üçün o 7 kateqoriya müəyyən edilib. Amma məsələ burasındadır ki, əlilliyin təyinatı yenə ənənəvi qaydada aparılacaq. Bir tərəfdən tibbi komissiya olacaq. Sözsüz burada Səhiyyə Nazirliyinin nümayəndələri olacaq. Digər tərəfdən də Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin nümayəndələri təmsil olunacaq. Yəni bu istiqamətdə ciddi dəyişikliklər olmadı. Amma cəmiyyətdə gözlənti ondan ibarət idi ki, bu kateqoriyalar sadələşdiriləcək, əlilliyin müəyyən edilməsi axır bir nazirliyə tapşırılacaq. Əlilliyin müəyyən edilməsi, sözsüz ki, sağlamlıqla bağlı məsələdir. Ona görə də gözlənilirdi ki, əlillik təyinatını Səhiyyə Nazirliyinin qurumu müəyyən edəcək, təyinat üzrə sənədlər Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə göndəriləcək, orada Səhiyyə Nazirliyinin təyin etdiyi kateqoriya üzrə onlar yalnız ödənişləri edəcək. Çox təəssüf ki, yeni qərarda da əlilliyin təyin edilməsi ilə bağlı 2 nazirliyin ortaq qərar qəbul etməsi nəzərdə tutulur. Ona görə də, hesab edirəm ki, əmək qabiliyyətini qismən və ya tamamilə itirmiş vətəndaşlarımızın əlilliyinin müəyyən edilməsində “bulanıq suda balıq tutma” əməliyyatı davam edəcək. Yeni qaydalar heç bir ciddi dəyişikliyə səbəb olmayacaq”- deyə A.Nəsirli vurğuladı.
İradə SARIYEVA
