ABŞ prezidenti Donald Trampın Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen ilə görüşü, əldə edilən razılıqlar dünya miqyasında böyük çaşqınlıqla qarşılanır. Çünki bu hal Avropanın ABŞ-dan asılılığını daha da artırır.
Qeyd edək ki, sözügedən görüşdə tərəflər Vaşinqton və Brüssel arasında ticarət sazişini müzakirə ediblər. Ağ Ev rəhbərinin sözlərinə görə, Avropa İttifaqı və ABŞ ittifaqdan gələn mallara 15%-lik rüsumların tətbiqini nəzərdə tutan “razılığa gəliblər”. Danışıqlar Şotlandiyanın qərbində, ABŞ prezidentinin qolf kurortunun yerləşdiyi Turnberry şəhərində baş tutub.
Tramp görüşdən sonra qeyd edib: “Biz razılığa gəldik. Bu, hamı üçün yaxşı anlaşmadır". Avropa Komissiyasının sədri də razılaşmalardan razı qaldığını da bildirib. Von der Leyen jurnalistlərə bildirib ki, saziş sabitliyə kömək edəcək: “Bu, planlaşdırma təhlükəsizliyini təmin edəcək. Bu, Atlantik okeanının hər iki tərəfindəki şirkətlərimiz üçün çox vacibdir”. Tramp keçirdiyi mətbuat konfransında ABŞ-a Avropa İttifaqından idxal olunan mallara rüsumun yuxarıda qeyd olunduğu kimi ən azı 15% olacağını bildirib. Bundan əlavə, onun sözlərinə görə, Aİ ölkələri növbəti 4 il ərzində ABŞ-dan 750 milyard dollar dəyərində hərbi texnika və enerji resursları alacaq, həmçinin Amerika iqtisadiyyatına 600 milyard dollar sərmayə qoyacaq. ABŞ və Aİ arasında mal və xidmət ticarəti demək olar ki, qlobal ticarətin üçdə birini təşkil edir. ABŞ-ın Aİ-dən idxalı ABŞ-ın Avropaya ixracını əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. Ötən il bu göstərici 370 milyard dollara qarşı 606 milyard dollar olub və Tramp kəsiri əsas problem olaraq görür. Razılaşma əldə olunmayacağı halda bundan əvvəl Tramp avqustun 1-dən Avropa idxalına 30% rüsum tətbiq edəcəyi ilə hədələyib. O da maraqlıdır ki, Trampın dünyanın bütün ölkələrindən idxala tətbiq etdiyi polad və alüminiuma 50 faizlik rüsumlar Aİ üçün də qüvvədə qalır. Bir çox şərhçi qeyd edir ki, belə bir razılaşma Aİ üçün ən yaxşı variant deyil, amma yenə də qeyri-müəyyənlikdən yaxşıdır. Eyni zamanda, müqavilənin məzmunu ilə bağlı bir çox suallar cavabsız qalır.
Məsələn, danışıqlar aparan şəxslər mətbuata bildiriblər ki, Avropa hələ də bəzi, çox az sayda Amerika mallarına rüsum tətbiq edəcək və ya saxlayacaq. Hansının olduğu hələ məlum deyil. Üstəlik, Tramp üçün məsələ təkcə tariflərlə bağlı deyildi: o, Avropanın, onun fikrincə, Amerika istehsalçılarına qarşı ayrı-seçkilik etdiyi sərt qaydalardan çox şikayət edirdi. Tərəflər bu məsələdə nə ilə razılaşdılar və ya razılaşacaqlar? Bununla belə, Ağ Evdəki mənbə BBC-yə bildirib ki, Aİ bəzi qeyri-tarif maneələrini, o cümlədən ABŞ avtomobil şirkətlərinin öz məhsullarını birbaşa Avropada sata bilməsi üçün avtomobillər üçün ABŞ standartlarını tanımağa razılaşıb. Bundan əlavə, BBC-nin anonim mənbəsinin sözlərinə görə, Aİ kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbləri dəyişməyə razılaşıb ki, bu da amerikalılara Avropaya daha çox ərzaq satmağa imkan verəcək. Tramp Avropanın ABŞ-a 600 milyard dollar sərmayə qoyacağını bildirib, lakin hansı dövrdə, konkret olaraq nə vaxt və kimin rəhbəri ilə danışıqlar apardığı Avropa Komissiyasının bununla nə əlaqəsi olduğunu açıqlamayıb. Nəhayət, Tramp bəyan edib ki, Aİ ölkələri ABŞ-dan silah və hərbi texnika alacaqlar və burada Aİ-nin bununla nə əlaqəsi olduğu tam aydın deyil: silahlar ayrı-ayrı ölkələr və şirkətlər tərəfindən alınıb satılır, Aİ strukturları ilə danışıqlar aparacaq heç nə yoxdur. Avropa Komissiyasının rəhbəri Trampdan ayrı olaraq jurnalistlərlə növbəti görüş keçirib. Razılaşmanın üstünlükləri arasında o, Amerika enerji resurslarının alışının genişləndirilməsini qeyd edib: “Biz Rusiya qazını və neftini ABŞ-dan əhəmiyyətli dərəcədə mayeləşdirilmiş təbii qaz, neft və nüvə yanacağı ilə əvəz edəcəyik”.
Alman sənaye federasiyası olan BDI bu cür tariflərin Atlantik okeanının hər iki sahilindəki iqtisadiyyatlar üçün əhəmiyyətli mənfi nəticələri olacağını bildiirb. Alman Kimya Sənayesi Assosiasiyası VCI isə Avropanın ABŞ-a ixrac etdiyi tariflərin çox yüksək olaraq qaldığını bəyan edib. Qurumun bəyanatında deyilir: “Qasırğa gözlədiyiniz zaman sadə fırtına sizi sevindirir. Eskalasiyanın qarşısı alındı, lakin xərclər hər iki tərəf üçün çox yüksəkdir". Topdansatış və Beynəlxalq Ticarət və Xidmətlər Federasiyası sazişi bir çox şirkətin varlığını təhlükə altına alan “ağrılı kompromis” adlandırıb. İFO İnstitutunun İqtisadi Tədqiqat İnstitutunun rəhbəri Klemens Faust deyib ki, saziş Aİ üçün alçaldıcıdır və güc balanssızlığını əks etdirir. Bununla belə, Almaniya kansleri Fridrix Merz ABŞ-Aİ razılaşmasını alqışlayaraq, bunun transatlantik ticarət əlaqələrində lazımsız gərginliyin qarşısını alacağını deyib: “Bununla biz öz fundamental maraqlarımızı qoruya bildik, baxmayaraq ki, mən transatlantik ticarətdə daha çox asanlıq görmək istərdim". Kansler qeyd edib ki, tərəflər hələ də sazişin bir çox konkret detalları üzərində razılığa gəlməlidirlər və o, qarşıdakı danışıqlarda Avropa Komissiyasına hərtərəfli dəstək verəcəyini vəd edir. Fransız sağçı "Milli Birlik" partiyasının parlament fraksiyasının lideri Marin Le Pen Avropa İttifaqı ilə ABŞ arasında yeni ticarət sazişini kəskin tənqid edib. Onun sözlərinə görə, Ursula fon der Leyenin Donald Trampla bağladığı ticarət sazişi Aİ üçün siyasi, iqtisadi və mənəvi fiaskodur: “Siyasi nöqteyi-nəzərdən bu bir uğursuzluqdur, çünki 27 üzvü olan Avropa İttifaqı Böyük Britaniyadan daha pis şərtlər əldə edib”. Onun iddiasına görə, saziş Aİ-ni ABŞ-dan hər il yüz milyardlarla avro dəyərində sıxılmış qaz və silah idxal etməyə məcbur edir ki, o bunu iqtisadi uğursuzluq və Fransanın sənayesi, eləcə də ölkənin enerji və hərbi sektoru üçün təslim olmaq adlandırıb. Le Pen həmçinin alman avtomobil sənayesi üçün rüsumların azaldılması naminə Fransız fermerlərin maraqlarının qurban verilməsindən narazılığını ifadə edib. Aİ daha əvvəl ABŞ-ın tariflərinə cavab olaraq tədbirlər hazırlamışdı. Tramp administrasiyası öz növbəsində aprel ayında əksər ölkələrlə danışıqlar aparmaq üçün idxal tariflərini artırmaq qərarını dondurduqdan sonra onlar dondurulmuşdu. Bu günə qədər ABŞ yalnız az sayda ölkə ilə ticarət müqavilələri bağlaya bilib. Tariflərin artırılması qərarının avqustun 1-dən əksər ölkələr üçün qüvvəyə minəcəyi gözlənilir.
Samirə SƏFƏROVA
