Putin İrana hərbi müdafiə dəstəyindən imtina etdi...
Abutalıb Səmədov: "İndi məlum olur ki, İranda 60% zənginləşdirilmiş 408 kq uran var"
Putin dünya xəbər agentliklərinin rəhbərləri ilə görüşündə deyib ki, biz bir dəfə iranlı dostlarımıza hava hücumundan müdafiə sahəsində işləməyi təklif etmişdik, lakin tərəfdaşlar o qədər də maraq göstərmədilər.
Görüşdə Tehranla bağlanmış strateji tərəfdaşlıq sazişinin Rusiyanın hava hücumundan müdafiə sistemlərinin və ya silahlarının İrana verilməsi imkanını nəzərdə tutub-tutmaması ilə bağlı suala cavabında Putin deyib: “Qeyd etdiyiniz sazişə gəlincə, onda strateji tərəfdaşlıq haqqında, müdafiə sahəsi ilə bağlı heç bir maddə yoxdur. İranlı dostlarımız bunu tələb etmir də. Fərdi çatdırılmalara gəlincə, bəli, əlbəttə, biz bu çatdırılmaları bir neçə dəfə etmişik, lakin bu, heç bir halda bugünkü böhranla əlaqəli deyil”.
İndiki şəraitdə Putinin belə bir yanaşma sərgiləməsi nədən xəbər verir, bu o deməkdirmi ki, Moskva bu muharibədə Tehranın yanında durmaq istəmir? Rusiya bu böhranda İrana kömək edəcəkmi?
Baki-xeber.com-un sualını cavablandıran politoloq Abutalıb Səmədov bildirdi ki, Rusiya ilə İran arasında strateji tərəfdaşlıq sazişi uzun müddət müzakirə edildi və hazırlıq xeyli vaxt apardı: "Dəfələrlə rəsmi şəxslər bəyan etdilər ki, tərəfdaşlıq sazişi üzərində iş gedir. Son nəticədə məlum oldu ki, İranla Rusiya arasında imzalanan strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş Rusiya ilə Şimali Koreya arasında bağlanan müqavilədən kəskin şəkildə fərqlənir. Hərçənd, Ukraynaya qarşı müharibədə, Şimali Koreya qədər olmasa da, İran da Rusiyaya xeyli kömək göstərdi. Amma Rusiya ilə İran arasında bağlanmış müqavilədə açıq şəkildə yazılıb ki, tərəflərdən birinə qarşı hərbi təcavüz olarsa, İran və Rusiya təcavüzkarın yanında yer almayacaq. Gözlənilirdi ki, tərəflər sazişə birgə müdafiə haqqında bənd salsınlar - NATO nizamnaməsinin 5-ci, Rusiyanin Şimali Koreya ilə imzaladığı müqavilənin 3-cü maddəsi kimi. Bu maddələrdə açıq şəkildə yazılır ki, tərəflərdən biri hər hansı dövlətlə müharibə vəziyyətində olarsa, digər tərəf ona hərbi yardım göstərəcək. Ancaq İran və Rusiya arasında olan sazişdə yalnız o nəzərdə tutulurdu ki, əgər İran və ya Rusiya kiminləsə hərbi qarşıdurma vəziyyətində olsa, digər tərəf rəqibin yanında yer almayacaq. İndiki şəraitdə İsraillə İran arasında müharibə gedir, həmin müqaviləyə əsasən Rusiya İsrailin yaninda yer almamaq öhdəliyi götürüb, İrana isə yardım etmək öhdəliyi yoxdur. Putin deyir ki, İran bizdən hərbi yardım istəməyib. Lakin göz qabağındadır kı, İranın hava hücümundan müdafiə sistemi, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. İsrailin malik olduğu F-35 təyyarələri azad şəkildə İran üzərində manevr edə bilirlər. Burada, təbii ki, F-35-lərin də üstünlüklərini qeyd etmək lazımdır. Onlar 5-ci nəsil qırıcı təyyarələrdir, bu nəsil təyyarələrin əsas üstünlüyü radarlara yaxalanmamalarıdır.
Əgər vaxtında Rusiyanın təklifləri İran tərəfindən qəbul edilsəydi və Rusiyanın S-400 və ya S-500 hava hücumlarından müdafiə sustemləri alınsaydı, İran indiki vəziyyətə düşməzdi. Bu qədər dağintı olmazdı, düşmən təyyarələri İranın hava məkanında azad manevr edə bilməzdi. Tramp da açıq şəkildə dedi ki, İranın hava məkanı bizim tam nəzarətimizdədir.
Nədən bu cür bənd müqaviləyə salınıb və bunu kim istəyib?
Çox güman, hər iki tərəfin istəyi bundan ibarət olub ki, bir-birinə hərbi yardım haqqında öhdəlik müqaviləyə salınmasın. Çünki İran güman etmirdi ki, İsrail onun nüvə obyektlərinə bu cür zəribələr endirə bilər. Bu səbəbdən də İran Rusiya-Ukrayna müharibəsinə qoşulmaq istəmədi. Çunki Qərb dövlətləri içərisində İranın ticarət tərəfdaşları var. Görünür, onları əlavə olaraq qıcıqlandırmaq istəmədi və ya sanksiyaların daha da ağırlaşacağından qorxdu. Rusiya da indiki şəraitdə İsrailin, xüsusilə də ABŞ-ın qarşısına çıxmaq istəməz. Bu səbəbdən Rusiya da belə bir bəndin müqaviləyə salınmasında maraqlı olub. Son nəticədə nə İran Rusiyadan yardım istəyir, nə də Rusiya İrana yardım göstərmək təşəbbüsündə bulunur.
Əslinə qalsa, Rusiya da elə durumda deyil ki, İrana yardım göstərə bilsin. Baxmayaraq ki, ağır-ağır olsa da Rusiya Ukraynada irəliləyir, yeni ərazilər işğal edir, amma Rusiyanın vəziyyəti kiməsə onun yardım etməsinə imkan vermir. Əgər belə bur imkanı olsaydı, indiyə qədər Ermənistandan aldığı 400 milyon dollar həcmində ona vəd etdiyi silahları verərdi. Rusiya bütün gücünu Ukrayna cəbhəsinə yönəldib, bu səbəbdən də İrana yardım barədə düşünmur və düşünə də bilməz.
Digər tərəfdən, Trampla Putinin yaxşı munasibətləri var. İndiki şəraitdə Trampın Putinə münasibəti kifayət qədər yaxşıdır. Putin də hələ ki, bu münasibətləri qorumağa çalışır. Təbii ki, Rusiyanın İrana yardım etməsi bu münasibətləri korlaya bilər. Bu da Rusiyanın maraqlarına qətiyyən cavab vermir. İran da, dünyanın aparıcı dövlətləri də yaxşı anlayır ki, bu müharibədə İrana heç kim yardım etməyəcək, heç kim İranin yanında dayanmaq istəməyəcək. Ola bilsin, hansısa proksi qüvvələr bu cəhdlərdə bulunar. Amma böyuk dövlətlərdən heç biri İranın yanında yer almayacaq. Çünki onlar da maraqlıdır ki, İranın nüvə silahı olmasın və ABŞ-ın təklif etdiyi planı qəbul eləsin. Burada elə ağir tələblər də yoxdur. İran dinc məqsədlərlə AES-lərdə və dərman peraparatlarının hazırlanmasinda zənginləşdirilmiş urandan istifadə edir. Bunun üçün AES-lərə 3,67%, dərman peraparatlarına isə 20% zənginləşdirilmiş urana lazımdır. Amma indi məlum olur ki, İranda 60% zənginləşdirilmiş 408 kq uran var. Sual olunur ki, əgər İran uranı dinc məqsədlər üçün istifadə etməyi nəzərdə tutursa, 60% zənginləşdirilmiş uran onun nəyinə gərəkdir? Bu cür addımlar İrana qarşı atom bombası yaratmaq cəhdinə şübhələr yaradır. Bunu nəzərə alaraq, ABŞ təklif edir ki, bölgədə ərəb dövlətləri və AEBA ilə birlikdə konsilium yaradılsın, bu konsilium İran ərazisindən kənarda uranın zənginləşdirilməsi ilə məşğul olsun və bölgə dövlətlərinin, o cümlədən də İranin zənginləşdirilmiş urana tələbatını ödəsin. Belə olduqda nəzarət də asandır. Amma Fordodakı qayaların altında yerləşən nüvə obyektini nəzarətdə saxlamaq çətin məsələdir. Eyni zamanda məlumdur ki, İsfahan yaxınlığındakı Nətənz şəhərində də nüvə zənginləşdirən zavod var. Bunların hər ikisini bağlamaq və bölgə dövlətləri ilə birlikdə İrandan kənarda lazım olan uranı zənginləşdirmək təklif olunur. Hesab edirəm ki, bu kifayət qədər ədalətli təklifdir və İran bu təklifi qəbul etsə, bu həm onun maraqlarına uyğun gələrdi, həm də bölgə dövlətlərinin və dünyanın təhlükəsizliyi üçün mühüm addım olardı. 60% zənginləşdirilmiş uranı isə İrandan çıxarmağa ehtiyac var. Bunu Rusiyaya və digər dövlətə verə bilər, əvəzində AES və ya dərman peraparatlarının istehsalı üçün lazım olan aşaği faizli zənginləşdirilmiş uran verilə bilər. Reallıq bundan ibarətdir və İran bu reallığı nə qədər tez qəbul etsə, həm özü, həm də dünya üçün bir o qədər yaxşı olacaq".
Akif NƏSİRLİ
