İran-İsrail gərginliyində ən doğru mövqeni Azərbaycan tutur...
İsrail Yaxın Şərqdə vəziyyətin pisləşməsi fonunda ABŞ-dan əlavə silah istəyib. "Bloomberg" agentliyi bildirir ki, İsrail Vaşinqtondan daha çox tank mərmisi və hərbi maşın verməsini xahiş edib. Agentlik qeyd edib ki, yəhudi dövləti Qəzza zolağında müharibə və İranla artan gərginlik fonunda ehtiyatlarını artırmağa ümid edir.
Xatırladaq ki, bu günlərdə Dəməşqdə iranlı generalların öldürülməsinə cavab olaraq Tehran 365 raket və dronla İsraili vurdu. Əvəzində İsrail İran ərazisində yerləşən obyektlərə məhdud cavab hücumu həyata keçirib. İsrail rəsmi olaraq hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürməyib. Eyni zamanda, "The Washington Post" qəzetinə müsahibəsində yəhudi dövlətinin adı açıqlanmayan nümayəndəsi İsrailin İrandakı hədəflərə zərbə endirmək qabiliyyətini göstərmək üçün bu hücumu həyata keçirdiyini təsdiqləyib. Bu fonda İranın dövlət telekanalı "Press TV" hərbi ekspertlərə istinadən məlumat yayıb ki, İran İsrailin hücumu halında Dimonadakı nüvə tədqiqat mərkəzini vura bilər. Bunlar fonunda təhlilçilər narahatdır ki, İran-İsrail münaqişəsi qızışsa, miqyası böyüsə, region ölkələri, o cümlədən də Azərbaycan bu qarşıdurmanın bir hissəsinə çevrilə bilər. Ölkəmiz üçün bir tərəfdə uzaq dost ölkə İsrail, bir tərəfdə də yaxın qonşu İran var. İsrail kəşfiyyatı olan "Mossad"ın keçmiş direktoru Efraim Halevi bu fonda qeyd edir: "Düşünmürəm ki, İsrail, İranla aramızda müharibə olarsa, buna Azərbaycanın qoşulmasını istəyəcək. Biz Azərbaycanı hərbi əməliyyatlara cəlb edib çətin vəziyyətə salmaq istəmirik. Bizim istədiyimiz Bakıdan mənəvi dəstək almaqdır. Azərbaycandan istədiyimiz odur ki, İranın davranışları ilə bağlı, İranla bağlı baxışlarını ifadə etsin. İstəyirik, Azərbaycan aydın şəkildə bildirsin ki, İranın yalnız İsraillə bağlı yox, bütün qonşuları ilə bağlı yürütdüyü siyasət haqda nə düşünür. Məncə, Azərbaycanın da marağındadır ki, bunu qəbul etsin". Xatırladaq ki, İranın aprelin 13-də İsrailə dron hücumundan sonra bir çox Qərb dövlətləri Tehranı pisləyən, İsraili açıq dəstəkləyən bəyanatlar versələr də, Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi hər iki tərəfi təmkinli olmağa çağıran bəyanat verib: "Biz bütün tərəfləri təmkinli olmağa və Yaxın Şərqdə vəziyyəti daha da gərginləşdirə biləcək təhlükəli eskalasiyadan qaçmağa çağırırıq". Efraim Halevi "Azadlıq" radiosuna deyib ki, Azərbaycanın özünün nəzərə aldığı məqamlar var və bir israilli kimi Azərbaycanın xarici siyasətinə qarışmaq istəməzdi.
Bəzi İran media orqanları, məsələn, mühafizəkarlara yaxın "khabarlar.online" iddia edir ki, İsrail Azərbaycan ərazisindəki hərbi bazasından İrana dron göndərib. Halbuki, bunun heç bir əsası yoxdur. "Mossad"ın keçmiş direktoru bu barədə belə deyir: "Düşünmürəm ki, Azərbaycan ərazisi İsrailə xidmət edir. Azərbaycanla münasibətimiz var, turist səfərləri edirik, gedib-gəlirik, bizim İranı daha yaxından izləmək kimi imkanımız yaranır. Məncə, bu bir üstünlükdür. Biz bundan hərbi mənada istifadə etmirik, bizim İran-Azərbaycan sərhədində İranla münaqişəyə girmək kimi niyyətimiz yoxdur. Odur ki, Azərbaycan bizimlə münasibətdə tam rahat ola bilər". Qeyd edək ki, ötən dövrdə Azərbaycan-İsrail münasibətləri bir az da sıxlaşıb. Bakı uzun illərdən sonra, 2023-cü ildə bu ölkədə səfirliyini açıb. İsrail Azərbaycanın əsas silah təchizatçılarındandır. Stokholm Beynəlxalq Sülh Tədqiqatları İnstitutunun – SIPRI-nin məlumatına görə, 2016-2020-ci illərdə İsrail Bakının silah idxalının 70 faizə qədərini verib. Bu, həmin dönəmdə İsrailin silah ixracının 17 faizi demək idi. Keçən ilin payızında "Forbes" jurnalı yazırdı ki, hazırda Azərbaycan İsrailin neft tələbatının təqribən 40 faizini təmin edir, avtomobil və təyyarələri enerji ilə təmin edən mühüm ölkədir. Beynəlxalq Böhran Qrupunun İran layihəsinin baş məsləhətçisi Əli Vaezi hesab edir ki, bütün bu tarixçəni, coğrafi amilləri nəzərə alanda Azərbaycanın durumu doğrudan da risqlidir: "Yaxın Şərqdəki gərginlik qızışarsa, bu asanlıqla Azərbaycana da keçə bilər. Münaqişə Azərbaycana keçsə, İrana rəğbəti olan şiə qruplar radikallaşa bilər. Bu isə, hətta İran və Türkiyə arasında inamsızlığı və gərginliyi artıra bilər". Əli Vaezi deyir ki, Azərbaycan və İran gərək bir-birindən sui-istifadə edilməsinə heç bir halda imkan verməsinlər. İran mətbuatını izləyən Yaxın Şərq İnstitutunun şərhçisi Ümid Şükrü deyir ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq bu dəfə, yəni İranın İsrailə hücumu ərəfəsində İran mətbuatında Azərbaycanın israilyönümlü olması ilə bağlı ittihamlara rast gəlinmir. Bununla belə, məsələn, İran parlamentinin deputatı Raşidi Koçi X hesabında İsrailin Bakıdakı səfirliyini vurmağı təklif edib. Bir çox İran mediası bu tviti tirajlayıb. İsrailin İranın Dəməşqdəki konsulluğunu vurması barədə xəbər yayılanda İranda bir qrup insan İsrailin Bakıdakı səfirliyinin vurulması barədə çağırış etdi. Bu da onu göstərir ki, İran daxilində Azərbaycanın münaqişənin parçası olmasını istəyənlər var. Odur ki, Azərbaycan üçün ən mühüm olan neytral qalmaq və İsraillə münasibətlərini genişləndirməkdir. Əslində, bənzər cəhdlər əvvəllər də olub. Məsələn, keçən ilin iyulunda Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti bildirib ki, Bakıda üçüncü ölkənin səfirliyinə hücum planlaşdırmaq şübhəsi ilə 23 yaşlı Əfqanıstan vətəndaşı saxlanıb. Bəyanatda şübhəlinin İsrail səfirliyini hədəf aldığı yazılmayıb. Amma İsrailin Xarici İşlər naziri Eli Koen deyib ki, Azərbaycandakı İsrail səfirliyinə baş tutmayan hücuma görə İran məsuliyyət daşıyır. Bakıda da bu mövzunu həssas mövzu hesab edirlər. Xüsusilə İran azərbaycanlılarına görə bu həssas mövzudur. Bu mövzu Azərbaycanın xarici siyasətinin də əsas məsələlərindən biridir. İran çox yaxın qonşu ölkədir, həm də orada 40 milyondan çox soydaşımız yaşayır. Bundan əlavə, qonşu ölkədə bəzi dairələr, orada nə baş verirsə-versin, Azərbaycanı bununla əlaqələndirməyə çalışır və təəssüf ki, İran ictimai rəyini manipulyasiya etmək istəyirlər. Amma Azərbaycanın İsraillə münasibətləri onun suveren haqqıdır. Ekspertlər hesab edir ki, Azərbaycanın indiki neytral mövqeyi ən yaxşı mövqedir.
Nahid SALAYEV
