Finlandiya və İsveçin NATO-ya qəbul məsələsi Türkiyə-Amerika münasibətlərinə yeni problem ola bilər...
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ABŞ-ın Rusiyaya qarşı cəbhəni genişləndirmək planlarına növbəti dəfə sədd çəkdi.
O, ölkəsinin Finlandiya və İsveçin NATO-ya üzv olmasına isti baxmadığını və Türkiyənin vaxtilə Yunanıstanla bağlı etdiyi səhvi təkrarlamayacağını deməklə, faktiki olaraq, indiyədək NATO-Rusiya qarşıdurmasında neytrallıqlarını qoruyub saxlayan hər iki ölkənin Şimali Atlantika blokuna üzvlük məsələsində rəsmi Ankaranın veto hüququndan istifadə edəcəyinin anonsunu vermiş oldu. Şübhəsiz ki, NATO üzvü Türkiyənin bu cəsarətli addımı bütün istiqamətlərdən sıxışdırılan və təklənməsinə çalışılan Rusiya üçün həyati əhəmiyyətli məsələdir, Putinə yeni nəfəs verməkdir.
ABŞ rəhbərliyi İsveç və Finlandiyanın NATO-ya mümkün üzvlüyünə müsbət yanaşmayan Türkiyənin mövqeyini aydınlaşdırmağa çalışır.
Bu barədə ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Karen Donfrid Dövlət Departamentinin rəhbəri Entoni Blinkenin Almaniya və Fransaya gözlənilən səfərinə həsr olunmuş xüsusi brifinqdə jurnalistlərə deyib.
O, bu həftə sonu Almaniyanın paytaxtı Berlində NATO xarici işlər nazirlərinin qeyri-rəsmi toplantısının keçiriləcəyini, Finlandiya və İsveçin xarici işlər nazirlərinin də dəvət olunduğunu xatırladaraq, Türkiyənin mövqeyini aydınlaşdırmaq üçün çalışdıqlarını vurğulayıb.
Eyni zamanda K.Donfrid Türkiyənin mövqeyini şərh edərkən rəsmi Vaşinqtonun NATO-nun “açıq qapı” siyasətini, həmçinin Finlandiya və İsveçin Alyansa qoşulmaq niyyətini dəstəklədiyini bildirib.
Xatırladaq ki, bu günlərdə Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan cümə namazından sonra jurnalistlərin suallarını cavablandırarkən ölkəsinin Finlandiya və İsveçin NATO-ya mümkün üzvlüyünə müsbət yanaşmadığını qeyd edib.
Türkiyə NATO xarici işlər nazirlərinin qeyri-rəsmi görüşündə İsveç və Finlandiyanın terror təşkilatlarına verdiyi dəstəkdən narahat olduğunu bildirib. Bu barədə Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu Berlində NATO xarici işlər nazirlərinin qeyri-rəsmi görüşündən sonra mətbuat konfransında deyib. Onun sözlərinə görə, xüsusilə Türkiyə tərəfi İsveçdən silah yardımı məsələsini qaldırıb. M.Çavuşoğlu, həmçinin, alyansa qoşulmaq niyyətində olan ölkələrin (Türkiyə ilə bağlı) ixrac məhdudiyyətlərini qəbuledilməz adlandırıb.
Türkiyənin bu mövqeyi ABŞ-la münasibətləri gərginləşdirə bilərmi?
Politoloq Yeganə Hacıyeva “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, 70 il əvvəl NATO-ya üzv olan Türkiyə soyuq müharibə dövründə də, qismən sabit zamanlarda da alyansın aparıcı üzvlərindən biri kimi NATO-nun sərhədlərinin qorunmasındakı sülhyaratma və dəstək missiya və əməliyyatlarına geniş töhfələr verib: “NATO-nun əsas dəyərlərinə uyğun prinsipial və uzunmüddətli hədəflərə hesablanmış yanaşmaları ilə NATO kursunu istiqamətləndirən aparıcı müttəfiqlərdən biridir .
NATO-nun rəhbərliyi səviyyəsində bu dəfələrlə etiraf edilib. Türkiyə hazırda da NATO-nun dəyişmə və transformasiya prosesinə xüsusi vacib töhfələr verməyə davam edir. Türkiyənin alyansdaxili fəaliyyəti təkcə özünün deyil, bütün Avro-Atlantik coğrafiyasının təhlükəsizliyi ilə bağlı hədələrlə mübarizə aparır, bu coğrafiyada təhlükəsizliyin və sabitliyin qorunması istiqamətində qətiyyətli rola malikdir.
Bu, heç bir halda NATO üzvü Türkiyənin Rusiyanın maraqları çərçivəsində çıxış etməsi anlamına gəlmir. Baxmayaraq ki, NATO-daxili rəqabətdə alyansın Türkiyəni sevməyən digər müttəfiqləri bunu belə təqdim etməkdə daha maraqlıdırlar.
Son il ərzində Ukrayna və Qazaxıstan böhranlarında Türkiyənin nizamlayıcı və real sülhyaratma təşəbbüsləri ortadadır. Türkiyənin bu fəaliyyəti NATO-nun balans siyasətində əsas dayaq rolunu oynayır. Bu baxımdan Türkiyənin özünün milli maraqlarına hədələr formalaşdıran bir sıra xarici ocaqların söndürülməsi istiqamətində müttəfiqlərindən gözləntiləri var. Ankara NATO-nun Türkiyəyə münasibətdə bu mövzualarda ortaq məxrəci tapmasını, birlik və həmrəylik nümayiş etdirməsini istəyir. Məsələn, Türkiyənin “NATO-nun genişlənməsinə qarşı deyilik, lakin terrora dəstəyi qəbul edə bilmərik” açıqlaması bunu aydın şəkildə ortaya qoyur. Buna görə də, İsveçin alyansa üzvlüklə bağlı ərizəsini hamıdan tez ratifikasiya etmək istəyən ABŞ-la Türkiyə arasında artıq müəyyən fikir ayrılığı mövcuddur. Bu fikir ayrılığının ölkələr arasındakı münasibətləri gərginləşdirmək gücündə olduğunu da söyləmək olar”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
