Elm və təhsil insan həyatının ən əsas sütunlarından biridir. Tarixin hər mərhələsində elm insanların dünyagörüşünü genişləndirən, düşüncə tərzini formalaşdıran və cəmiyyətin inkişafını sürətləndirən bir qüvvə olmuşdur.
Məktəblər, universitetlər və digər tədris müəssisələri gənclərə yalnız bilik deyil, həm də analitik düşüncə, yaradıcılıq və məsuliyyət hissi aşılamaq imkanı yaradır. Müasir dövrdə isə texnologiyanın sürətli inkişafı və informasiya bolluğu təhsilin mahiyyətini daha da dəyişdirib, onu daha interaktiv, rəqəmsal və praktik hala gətirib. Hər bir mərhələdə elm, insanın dünyagörüşünü genişləndirir, düşüncə tərzini zənginləşdirir.
Müstəqilliyimizin bərpa edilməsinin 34 ili tamam olur. Ötən 34 ildə çox böyük hadisələr, sarsıntılar baş verib. Ərazilərimizi itirmişik, sosial-iqtisadi və digər çətinliklərlə üzləşmişik. O cümlədən, ölkəmiz inkişaf yoluna qədəm qoyub, güclü ordu yaradılıb, qanunvericilik bazası formalaşdırılıb, Azərbaycanın beynəlxalq imici artıb, ərazi bütövlüyümüzü və suverenliyimizi tam təmin etmişik. Müstəqillik dövründə gedən bu proseslərin ətraflı araşdırılması, bunların təhsil, tədris proqramlarında mükəmməl şəkildə öz əksini tapması üçün nələrə ehtiyac var? Bu istiqamətdə yeni çağırışlara uyğun hansı işlər görülməlidir?
Tədris proqramları, kurikulumlar yenidən strukturlaşdırılmalıdır
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən yazıçı-publisist, Beynəlxalq “Alaş” Ədəbiyyat mükafatı laureatı Əkbər Qoşalı müstəqillik dönəmini təhlil edərək bununla bağlı çox önəmli məqamlara toxundu: “34 illik müstəqilliyin aynasında – keçmişdən gələcəyə baxınca, qürurla deyə bilərik ki, 34 il öncə başlanmış müstəqillik yolumuz yalnız dövlət quruculuğu, siyasi faktlar və rəsmi sənədlərdən ibarət olmayıb; o yol - ruh, inam, mübarizə, sarsıntı və nəhayət, Zəfər tarixidir. Bəli, bir qərinə ötdü, yeni mərhələyə çatdıq. Bu, birdən-birə nəzəriyyələrə çevrilə biləcək dönəm deyil, yəni bizə tələbəlik deyil, müəllimlik etməli olduğumuz dərslərin, yaddaşımızda yaşamalı olduğumuz hadisələrin yenidən canlandırılması fürsətidir. Bəs nələr edilməlidir ki, bu mərhələlər məktəb, universitet səviyyəsində dərindən görünə bilsin? Birincisi, araşdırmaların genişləndirilməsi və yeni qaynaqlara çıxış:
-Hər il “Müstəqillik illəri” ilə bağlı arxivlərdə, dövlət institutlarında saxlanılan materiallar yenidən sistemləşdirilib açıq fondlara verilə bilər - belə ki, gənc araşdırmaçılar, tələbələr bu arxivlərdə faktlara əsaslanan orijinal qaynaqlara çıxış əldə etsinlər;
-Yaddaş materialları (foto, səs (audio), görüntü (video) yazıları, köhnə qəzetlər, dərgilər) sistemli olaraq toplanmaqla, rəqəmsallaşdırıla və “Milli Müstəqillik Arxivi” kimi vahid bir platforma yerləşdirilə bilər.
İkincisi, tədris proqramlarının, kurikulumların yenidən strukturlaşdırılması:
- Faktların sadəcə əzbərlənməsi, təbii, yetərli sayıla bilməz; təfəkkürlü yanaşma, səbəb-nəticə bağlarının qurulması, qarşılaşdırmalı tarix metodları tətbiq olunmalıdır. Bu yöndə “Azərbaycan tarixi” fənlərinin kurikulumunda fənlərarası əlaqələrin gücləndirilməsi mümkündür.
-Müəllimlər üçün metodik kurslar, təlimlər, seminarlar təşkil edilməlidir ki, onlar “tarixi canlı anlatma”, “tənqidi düşüncə”, “diskussiya üslubu ilə dərs keçmə” mexanizmlərini mənimsəsin. Hazırda “Tarixin tədrisi metodunun müasir problemləri” mövzusu geniş müzakirə olunur;
- Məzmunda yeni çağırışları əks etdirən modullar salınması ümumi işin xeyrinə olardı: “Müstəqillik illərinin iqtisadi inkişaf strategiyaları”, “Qarabağ. Ərazi bütövlüyü mübarizəsi”, “Azərbaycanın diplomatik uğurları”, “Qlobal miqyasda Azərbaycan” kimi xüsusi blokların olması mümkün və zəruridir.
Üçüncüsü, elektron platformalar, interaktiv resurslar:
-Virtual “Müstəqillik portalları” - illik dəyişikliklər göstərən xəritələrlə, interaktiv xronologiyalarla, video-tarix hekayələri ilə zəngin qaynaqlara dönüşməlidir;
- Mobil tətbiqlər - “Müstəqillik yaddaşı” - öyrəncilərə QR kodla məkanlarda (muzeylərdə, abidələrdə və s.) qısa videolar, hekayələr təqdim edə bilər;
-İnteraktiv dərs vasitələri, AR/VR texnologiyalarından istifadə - örnəyi, “1990-cı illərin Bakı səhnəsi”ni yenidən canlandırmaq, abidələrin virtual turunu təşkil etmək çətin yol deyil.
Dördüncüsü, müəllim kadrlarının artırılması, motivasiyası:
-Tarixçi, ictimaiyyətçi ömüəllimlər üçün stimul (elmi işlərə, layihələrə dəstək, əlavə əmək haqqı, təltiflər və s.) yaradılmalıdır;
- Müəllim hazırlığı proqramında “müstəqillik tarixi pedaqogikası”, “çağdaş tarix araşdırma metodları”, “tarixçilikdə yeni yanaşmalar” kimi ixtisaslaşmalar əlavə edilə bilər;
- Bölgələrdə, kənd məktəblərində çalışan müəllimlər üçün distant təlim və metodoloji dayaq sistemlərinin təşkili də ümumi işin xeyrinə olardı.
Beşincisi, tələbə-gənclərin fəal iştirakı, layihə-araşdırma işləri:
- Hər il “Müstəqillik illəri” mövzusunda respublika səviyyəsində ali məktəb tələbələrinin tədqiqatları üzrə yarışma keçirilə bilər;
- Məktəblərdə “Müstəqillik dərnəkləri”, “Tarix klubları” yaradılmasına baxıla bilər. Bu dərnəklər gerçək hadisələrin hekayəçiliyini, sənədli filmlərin çəkilməsini, arxiv araşdırmalarını təşviq etmiş olar;
- Gənc tarixçilərlə “məktəbdə tarixi dərslər” layihəsi – universitet tələbələri kənd, rayon məktəblərinə gedərək öz araşdırmalarını təqdim etsə yaxşı olmazmı?
Altıncısı, tarixşünaslıq və ictimai elmlərlə əlaqə:
- İnstitutlar, universitetlər ilə məktəblər arasında işbirliyi gücləndirilməlidir - elmi məqalə, kitab, seminar mübadiləsi və s.;
“Müstəqillik muzeyləri” iqtisadi rayonlar bölgüsü üzrə yaradıla bilər
- Yerli faktları, bölgələrin, necə deyərlər, yığcam tarixini (örnəyi, rayondakı şəhidlər, əsası dağıdılmış kəndlər, deportasiyalar, məcburi köçkünlük və b.) dərslərdə işlək halına gətirmək üçün bölgə alimləri ilə birlikdə dərs planları hazırlanması faydalı olardı.
Yeddincisi, ictimaiyyətlə əlaqə və mediada tarix təbliği:
- TV proqramları, radio verilişləri, qəzet məqalələri - “Bir qərinənin yaddaşı”, “Müstəqillik salnaməsi” kimi ardıcıl rubrikalar olmalıdır - desək, yanlış olmaz;
- Gənc auditoriya üçün sosial şəbəkələrdə “Müstəqillik hekayələri” layihəsi - qısa video, infoqrafik postlar, görkəmli şəxslərin xatirələrindən parçalar düşünülə bilər;
- “Müstəqillik muzeyləri” iqtisadi rayonlar bölgüsü üzrə, o cümlədən paytaxtda yaradıla bilər; “Müstəqillik muzeyləri” interaktiv sərgilərlə zənginləşdirilməlidir. Bu yerdə, “İstiqlal muzeyi”nin təcrübəsinin baza rolu oynamağa qadir olduğunu düşünürəm.
Bir sözlə, bütün bu işlərin sistemli şəkildə həyata keçirilməsinə ehtiyac var”.
Vidadi ORDAHALLI Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.