Bu il kütləvi sayda abituriyent attestatsız qala bilər...
Kamran Əsədov: “Məzunun attestatsız qalması qanuna uyğun deyil və DİM tərəfindən də belə bir praktika tətbiq olunmur”
Orta təhsil səviyyəsi üzrə buraxılış imtahanının nəticələri açıqlandıqdan sonra zəif qiymət almış abituriyentlər attestat ala bilməmələrindən dolayı narahatlıq keçirirlər. Son günlərdə bu məsələ yenidən gündəmə gəlib.
Bəzi valideynlər sosial şəbəkədə paylaşım edərək məlum məsələ ilə bağlı narazılıqlarını ifadə edir. Maraqlıdır, buraxılış imtahanında zəif nəticə göstərənlərə attestat veriləcək?
“Attestat almaq üçün şagirdin yalnız buraxılış imtahanından yüksək nəticə əldə etməsi yox, ümumilikdə 11 illik təhsil prosesini tamamlamaq və məktəb daxilindəki qiymətləndirmə göstəricilərinə malik olması tələb olunur”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, son illərdə Azərbaycanda ümumi təhsil sistemində tətbiq edilən buraxılış imtahanlarının mahiyyəti dəyişərək sadəcə formal yoxlama funksiyasından çıxıb, həm attestatla bağlı hüquqi mexanizmə, həm də ali təhsilə keçid üçün ilkin mərhələyə çevrilib: “Dövlət İmtahan Mərkəzinin keçirdiyi 11 illik buraxılış imtahanı nəticələri açıqlandıqdan sonra zəif nəticə göstərən abituriyentlərin və onların valideynlərinin narahatlığı artır. Bəzi hallarda isə sosial şəbəkələrdə yayılan iddialar vəziyyətin daha da yanlış anlaşılmasına səbəb olur. Ən çox səslənən narahatlıq isə budur: zəif nəticə göstərənlərə attestat verilməyəcəkmi? Bu məsələni düzgün anlamaq üçün ilk növbədə hüquqi və normativ əsasları təhlil etmək vacibdir. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 29-cu maddəsində qeyd olunur ki, ümumi təhsil səviyyəsini başa vuran şəxslərə həmin səviyyə üzrə təhsili bitirdiklərinə dair attestat verilir, lakin bunun üçün əsas meyar tədris proqramının mənimsənilməsi və illik qiymətləndirmənin aparılmasıdır. Yəni attestat almaq üçün şagirdin yalnız buraxılış imtahanından yüksək nəticə əldə etməsi yox, ümumilikdə 11 illik təhsil prosesini tamamlamaq və məktəb daxilindəki qiymətləndirmə göstəricilərinə malik olması tələb olunur. Dövlət İmtahan Mərkəzi də öz normativ sənədlərində birbaşa olaraq qeyd edir ki, attestat imtahanda əldə olunan baldan asılı olmayaraq təqdim olunur, yalnız imtahanda iştirak etməyən və ya imtahan zamanı qayda pozuntusuna görə nəticəsi etibarsız sayılan şəxslər istisnadır. 2024-cü il üzrə buraxılış imtahanlarında iştirak edənlərin təxminən 7 faizi 100 baldan aşağı nəticə göstərib. Bu, təxminən 10 min şagirddən ibarət böyük bir qrupu əhatə edir və onların attestatsız qalacağına dair narahatlıq anlayışla qarşılanır. Lakin bu göstərici ilə yanaşı, həmin şagirdlərin böyük əksəriyyəti məktəbdə illik qiymətləndirmədən keçib və 11-ci sinfi bitirib. Bu baxımdan onların attestatsız qalması qanuna uyğun deyil və DİM tərəfindən də belə bir praktika tətbiq olunmur. Müsbət tərəf odur ki, Azərbaycan təhsil sistemi, hələ ki, buraxılış imtahanını attestat almaq üçün keçilməli baryer səviyyəsinə qaldırmayıb. Bu, sosial ədalət baxımından vacibdir. Çünki hər bir şagirdin psixoloji durumu, ailə mühiti, təhsil aldığı məktəbin keyfiyyəti və region fərqləri imtahan nəticələrinə təsir edir. Əgər yalnız imtahan nəticəsi ilə attestat verilməsi şərtlənsəydi, bu, minlərlə şagirdin təhsili tamamlaya bilməməsi və sosial təbəqələşmənin dərinləşməsi ilə nəticələnə bilərdi. Məhz bu səbəbdən beynəlxalq təcrübədə, xüsusilə Finlandiya, Kanada, Almaniya kimi ölkələrdə attestat verilməsi məktəbdaxili qiymətləndirməyə əsaslanır və yekun imtahan yalnız əlavə göstərici kimi nəzərə alınır. Məsələn, Almaniyada “Abitur” nəticələri şagirdin universitetə qəbulunda rol oynasa da, attestat məktəb səviyyəsində verilən orta nəticələrə əsasən təqdim olunur. Birləşmiş Krallıqda isə GCSE imtahanları nəticə əsasında aparılsa da, şagirdlərin sertifikat alma hüququ konkret fənn üzrə minimum keçid balını toplamaqla təmin edilir, sistem şagirdin tam hüquqlu təhsilinə xələl gətirmir. Hazırkı təcrübədə mənfi tərəf isə odur ki, buraxılış imtahanlarının nəticələri yalnız ali məktəbə keçid yox, eyni zamanda işə qəbul, xaricdə təhsil və digər sosial göstəricilər üçün də istifadə olunur. Bu isə zəif nəticə göstərənlərin cəmiyyətin müxtəlif imkanlarından yararlanma şansını azaldır və sosial-siyasi təsirlər yaradır. Digər tərəfdən, zəif nəticə göstərən şagirdlərdə özünə inamsızlıq, depressiya və təhsildən uzaqlaşma meylləri yarana bilər. Bu, təhsil sisteminin əsas funksiyası olan maarifləndirmə və inteqrasiya prinsiplərinə ziddir. Ona görə də imtahan nəticəsi zəif olanlara psixoloji və akademik dəstək sistemlərinin qurulması mühüm zərurət olaraq qalır. Gələcəkdə bu sistemdə bəzi dəyişikliklərə ehtiyac var. Attestatın yalnız imtahana deyil, məktəbdaxili fəaliyyətə əsaslanması sistemi daha ədalətli edə bilər. İmtahanda minimum keçid balı tələbi qoyulacağı təqdirdə, həmin balın ədalətli müəyyən edilməsi, imtahana hazırlıq imkanlarının regionlar üzrə bərabər paylanması və zəif nəticə göstərənlərə ikinci şansın verilməsi kimi tənzimləmələr zəruridir. Həmçinin, attestatın yalnız bir imtahan nəticəsinə bağlanması pedaqoji yanaşmaya da ziddir, çünki təhsil bir günlük fəaliyyət deyil, 11 illik davamlı öyrənmə prosesidir. Nəticə olaraq, zəif nəticə göstərən şagirdlərə attestat verilməməsi ilə bağlı narahatlıqlar əsaslı deyil və bu yanaşma hazırda hüquqi və normativ baza ilə tənzimlənmir. Amma gələcəkdə imtahanların rolu daha da artacağı təqdirdə bu məsələ daha ciddi şəkildə müzakirəyə çıxarılmalı, qanunvericilik və idarəetmə baxımından adekvat mexanizmlər hazırlanmalıdır. Təhsil siyasəti isə həmişə insan yönümlü və fürsət bərabərliyini təmin edən istiqamətdə qurulmalıdır”.
Günel CƏLİLOVA
