“Universitet", "Akademiya" ya "İnstitut" adlandırmağın nə fərqi var? - nazir haqlı deyil?..
Kamran Əsədov: “Azərbaycanın ali təhsil sistemində son illərdə institut və akademiyaların universitetlərə çevrilməsi tendensiyası müşahidə olunur, ancaq…”
“Biz qurumlara "universitet", "akademiya", "institut" kimi adların verilməsinə yenidən baxmalıyıq”. Bunu elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev AMEA-nın ümumi yığıncağında çıxışı zamanı deyib: "Azərbaycanın bəzi ali təhsil müəssisələri çox spesifik, ixtisaslı fəaliyyət göstərir. Bir qurumun adını "institut"dan dəyişib "universitet" edəndə ölkədə elm inkişaf etmiş olmur", - nazir bildirib.
Ali təhsil müəssisəsinin “institut”, “akademiya” və ya “universitet” adlandırılmasının onun statusuna təsiri varmı?
“...islahatlar həyata keçirilərkən yalnız ad dəyişikliyinə fokuslanmaq yox, real struktur dəyişikliklərinə və keyfiyyətin artırılmasına önəm verilməlidir”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, ali təhsil müəssisələrinin “universitet”, “akademiya” və ya “institut” kimi adlandırılması onların hüquqi statusuna, fəaliyyət prinsiplərinə və beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmiş təsnifatlarına əsaslanır. Bu adlandırmaların sadəcə formal bir termin kimi deyil, həmin qurumun strukturuna, akademik fəaliyyətinə və tədqiqat potensialına uyğun olaraq müəyyən edilməsi vacibdir: “Azərbaycanın ali təhsil sistemində son illərdə institut və akademiyaların universitetlərə çevrilməsi tendensiyası müşahidə olunur. Ancaq bu dəyişikliyin reallıqda həmin qurumların akademik və elmi səviyyəsinə nə dərəcədə təsir etdiyi sual altındadır.
Onu da deyim ki, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Haqqında Qanununun 21-ci maddəsinə əsasən, ali təhsil müəssisələri ali məktəblər, akademiyalar və universitetlər formasında fəaliyyət göstərə bilər. Ali məktəb anlayışı institut, akademiya və universitetləri özündə birləşdirən ümumi anlayışdır. Azərbaycan qanunvericiliyinə görə:
İnstitut – müəyyən ixtisas sahələri üzrə ali təhsil və elmi-tədqiqat fəaliyyəti həyata keçirən təhsil müəssisəsidir.
Akademiya – əsasən bir sahə üzrə ixtisaslaşan və yüksək səviyyəli peşəkar kadrlar yetişdirən ali məktəbdir.
Universitet – geniş spektrdə ixtisaslar təklif edən, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatlar aparan çoxprofilli ali təhsil müəssisəsidir.
Dünya təcrübəsində bu terminlər fərqli çərçivələrdə istifadə olunur. Məsələn, ABŞ və Avropa ölkələrində institutlar və akademiyalar çox vaxt universitet səviyyəsində fəaliyyət göstərirlər, lakin bu, həmin qurumların akademik statusu ilə bağlıdır, formal ad dəyişikliyi ilə deyil. Massachusetts Institute of Technology (MIT) və California Institute of Technology (Caltech) ən yüksək səviyyəli ali təhsil müəssisələri arasındadır və institut adı daşısalar da, universitet statusuna malikdirlər. Beynəlxalq reytinqlərə nəzər salsaq, ali təhsil müəssisələrinin akademik göstəriciləri onların adı ilə deyil, elmi tədqiqatların sayı, məqalə dərc etmə göstəriciləri, məzunların işlə təminat səviyyəsi və beynəlxalq əməkdaşlıqları ilə ölçülür. QS və Times Higher Education kimi reytinqlərdə dünyanın ən yaxşı universitetləri sırasında yer alan ali təhsil müəssisələrinin əksəriyyəti universitet adını daşıyır, lakin bəzi institutlar da bu sıralamada yer alır. Azərbaycan təhsil sistemində bir çox institut və akademiya artıq universitet statusu alıb. Məsələn: Azərbaycan Texniki Universiteti, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti, Bakı Mühəndislik Universiteti.
Lakin bu cür ad dəyişikliyi həmin qurumların təhsil və elmi fəaliyyət səviyyəsinə avtomatik olaraq təsir etmir. Əsas məsələ həmin ali məktəblərin tədqiqat potensialını artırmaq, beynəlxalq əməkdaşlığı genişləndirmək və məzunların iş bazarında rəqabətqabiliyyətliliyini təmin etməkdir.
Dünya təcrübəsində institut və akademiyaların universitetə çevrilməsi müəyyən şərtlər əsasında həyata keçirilir. Məsələn, Böyük Britaniyada bir institut və ya akademiyanın universitet statusu alması üçün müəyyən tədqiqat və tədris keyfiyyət standartlarını ödəməsi tələb olunur. Bu, akademik heyətin keyfiyyəti, tələbə sayı, elmi məqalələrin beynəlxalq jurnallarda dərc olunma göstəricisi və məzunların uğur səviyyəsi kimi meyarlara əsaslanır.
Almaniyada institutlar və akademiyalar ixtisaslaşmış təhsil ocaqları kimi fəaliyyət göstərirlər. Orada Fachhochschule (Tətbiqi Elmlər Universiteti) modeli mövcuddur və bu müəssisələr texniki və tətbiqi biliklər üzrə yüksək səviyyəli təhsil verir. Ancaq onlar adları dəyişdirilmədən fəaliyyət göstərir və onların spesifik sahələrdə ixtisaslaşması nəzərə alınır”.
Həmsöhbətimizin dediyinə görə, Azərbaycanın ali təhsil sistemində institusional inkişaf daha çox kadr hazırlığının keyfiyyəti və elmi fəaliyyətin stimullaşdırılması istiqamətində olmalıdır: “Ad dəyişikliyi ilə yanaşı, həmin qurumların real akademik potensialı artırılmalıdır. Bunun üçün müəyyən standartlar və tələblər müəyyən edilməlidir. Bununla yanaşı, ali təhsil müəssisəsinin universitet statusu alması üçün tədqiqat potensialı, tələbə sayı və akademik göstəricilərə əsaslanan meyarlar tətbiq olunmalıdır. Həmçinin, elmi tədqiqatlara daha çox investisiya qoyulmalıdır. Azərbaycan universitetlərində tədqiqat və innovasiya sahələrində zəifliklər var. Universitet statusu əldə edən qurumlar yalnız tədrislə yox, eyni zamanda elmi tədqiqatlarla məşğul olmalıdırlar. Beynəlxalq akkreditasiyalar və əməkdaşlıqlar genişləndirilməlidir. Ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq aləmdə tanınması üçün onların dünya universitetləri ilə əməkdaşlığı artırılmalıdır. Nəticə olaraq, institut, akademiya və universitet arasındakı fərqlər onların fəaliyyət istiqamətləri ilə müəyyən edilir. Bir qurumun institutdan universitetə çevrilməsi onun keyfiyyətini artırmır. Əsas məqsəd ali təhsilin inkişafını təmin etmək, elmi tədqiqatları stimullaşdırmaq və məzunların əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini artırmaq olmalıdır. Azərbaycanın ali təhsil sistemində islahatlar həyata keçirilərkən, yalnız ad dəyişikliyinə fokuslanmaq yox, real struktur dəyişikliklərinə və keyfiyyətin artırılmasına önəm verilməlidir”.
Günel CƏLİLOVA
