ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin regiona başlanan səfəri fonunda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc müstəvidə həlli ilə bağlı gözləntilər elə də yüksək deyil. Çünki Ermənistanın mövqeyi üzündən danışıqlar dalana dirənmiş vəziyyətdədir və bunun dəyişməsi üçün Minsk Qrupunun həmsədrləri tərəfindən işğalçıya qarşı hələ də hansısa real təzyiq mexanizmləri işə salınmır.
Məhz bu fonda “İzvestiya” qəzetinə müsahibəsində Azərbaycan xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarovun aşağıdakı fikirləri də xüsusi diqqət cəlb edir: “Biz hələlik Ermənistan xarici işlər naziri ilə olan görüşlərdən nəticələr gözləyirik. Sonuncu dəfə bir ay əvvəl ABŞ-da görüşmüşük. Erməni həmkarımla sonuncu belə görüş Nyu-Yorkda Minsk Qrupunun iştirakı ilə baş tutdu. Düzünü desəm, mən ondan bir qədər məyus oldum. Əgər biz irəliyə getmək və bu mübahisənin həqiqətən siyasi həllini istəyiriksə, əlbəttə ki, mənim sevimli sözüm adlandırılan “substantiv danışıqlara” başlamaq lazımdır. Hansısa maddə olmalıdır ki, onun əsasında danışıqlar getsin”. İndilikdə isə Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyi danışıqları dalana dirəyən başlıca faktor qismində qalmaqda davam edir.
Təbii ki, bütün bunlar konfliktin hərbi həllindən başqa heç nəyə xidmət etmir. Elə erməni tərəfində də səslənən fikirlərdən belə bəlli olur ki, hadisələrin inkişaf axarı yeni Qarabağ savaşını tətikləyir. Ermənistanın “lragir.am” portalı yazır ki, burada türkiyənin Suriyanın şimalında başlatdığı hərbi əməliyyatlar da diqqət qaçmamalıdır və bu proses də Qarabağda savaşı körükləyən daha bir mühüm amildir: “Qarabağ məsələsində halisələrdahagərgin bir məcraya keçməmkədədir. Görünən budur ki, Azərbaycan bütün istiqamətlərdə mövqeyini gücləndirməyə çalışır. Bu xüsusda diqqət çəkən daha bir məqam budur ki, Türkiyə qoşunları Suriyada əməliyyat keçirdiyi bir vaxtda türk ölkələrinin prezidentləri Bakıda qardaşlaşma istiqamətində daha bir mühüm addım atdılar. Hərbi əməliyyatların qızğın dövründə, ABŞ-ın türk bürokratlarına qarşı sanksiyalar tətbiq etdiyi, Çin, Avropa Birliyi və digər ölkələrin atəşkəs tələb etdiyi bir vaxtda Ərdoğan Əliyevlə danışıq aparmaq üçün Bakıya gəldi.
Türkiyəni əsas olaraq üç dövlət – Azərbaycan, Qətər və Pakistan dəstəklədi. Cavabında, Türkiyə xarici işlər naziri Çavuşoğlu yenidən Qarabağın işğal olunmasını xatırladı. Əliyev Zəngəzurun Ermənistana verilməsinin Türk dünyasını parçalaması barədə danışdı. Ərdoğan isə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasına kömək edəcəyinə söz verdi.
Bakıda bu durumda tezliklə antitrerror əməliyyatının Qarabağda davam etdirilməsi barədə danışırlar. Yada salaq ki, son onillikdə Azərbaycanda belə əhvali-ruhiyyə, ən azı, iki dəfə olub. 2008-ci ildə Gürcüstan Abxaziyanı qaytarmağa cəhd edərkən Azərbaycanda səbrsizliklə Gürcüstanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasını gözləyirdilər. Azərbaycan qoşunlarının Qarabağ sərhədlərinə doğru hərəkət etməsi, Gürcüstanın rus qoşunlarının Ermənistana gedən yolunu kəsməsi halında ordunun müdaxiləyə hazır olması haqqında danışırdılar. Eyni gözləntilər 2014-cü ildə, Rusiya Krımı ilhaq edərkən də vardı. Amma artıq vəziyyət dəyişib. Azərbaycan Rusiya faktorunu neytrallaşdıra bilib. İndi Bakı diqqətini Türkiyənin Suriya əməliyyatına yönəldib. Bakıda Türkiyədən nə gözləyirlər? Faktiki, Ankaranın əməliyyatı Suriyanın ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanmasına, Yaxın Şərqdə kürd dövlətinin yaranmasının və yüzillik sərhədlərin dağılmasının qarşısının alınmasına yönəlib. Suriyada baş verənlərin sarsıntıları, həqiqətən, Qarbağadək gəlib çatacaq. Bu durumda mümkün yeni savaşda Ermənistanı, yəqin ki, müsbət heç nə gözləməyəcək. Hər halda, ortada acı aprel təcrübəsi var. Bakı artıq nəticəyə güc müstəvisində nail olmağa daha çox can atır və geosiyasi şəraiti öz lehinə dəyişmək fonunda gecikmək də istəmir”.
Qeyd edilənlərdən aydın görünür ki, Azərbaycanın Qarabağda mümkün antiterror əməliyyatlarına başlama ehtimalının getdikcə artması Ermənistanda böyük əndişə yaradır. Düşmən ölkədə hesab edilir ki, Türkiyənin Suriya əməliyyatları bu proses üçün əlavə münbit şərait yaradır. Elə bu səbəbdəndir ki, Ermənistan birmənalı şəkildə Türkiyənin antiterror əməliyyatlarına qarşı çıxır. Hətta Ermənistanda nəşr olunan “Qraparak” qəzeti məlumat yayıb ki, ABŞ-ın Ermənistandakı səfirliyi qarşısında PKK, YPG və Suriya Demokratik Qüvvələri terror təşkilatlarına dəstək aksiyası təşkil olunub. Aksiyada Suriyada kürd terror təşkilatlarına dəstəyi dayandıran ABŞ hökumətinə etiraz edilməsi də diqqətdən yayınmır: “ABŞ əvvəlcə kürdlərə dəstək verəcəyini söylədi, amma indi amerikalılar kürdlərə dəstəyi geri çəkib onların məhv olunmasına göz yumur”. Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi bundan əvvəl bəyanat yayaraq, Suriyada antiterror əməliyyatları keçirən Türkiyəyə etiraz edib. Azərbaycan məsələləri üzrə erməni ekspert Anjela Elibekova isə qeyd edir ki, Azərbaycan müharibəyə hazırlaşır və Türkiyənin Suriyada əməliyyatları bu savaşın başlanmasını tezləşdirə bilər: “Azərbaycanın hərbi bəyanatları yeni deyil, burada problem odur ki, mütəmadi olaraq sözdən işə keçirlər”. O qeyd edib ki, Azərbaycan son zamanlar çoxsaylı hərbi təlimlər, Türkiyə ilə müxtəlif proqramlar, o cümlədən silah alınması prosesləri həyata keçirir: “Azərbaycan müharibəyə hazırlaşır, onlar bunu gizlətmirlər və eşitməsi üçün bütün dünyaya bəyanat verirlər. Bunun nə zaman baş verəcəyi isə başqa məsələdir, biz Azərbaycanda həm daxili, həm də xarici siyasətdə vəziyyətin inkişafının necə olduğunu təhlil edə bilərik. Hazırda görünən budur ki, Azərbaycan Qarabağ məsələsinə görə daha tez savaşa başlaya bilər. Bunu Türkiyənin son hərbi əməliyyatları da tətikləyir”. Anjela Elibekovanın sözlərinə görə, Aşqabadda Əliyev-Paşinyan görüşü müəyyən məqamlara görə diqqət çəksə də, ictimaiyyət 2 saat ərzində Qarabağ məsələsi ətrafında nəyin müzakirə edilməsindən xəbərsizdir. O, istənilən halda, Azərbaycanın Qarabağ üzərində nəzarəti geri qaytarmaqda israrlı olduğunu da vurğulayır. İndiki halda isə bunun ən optimal yolu Bakının antiterror əməliyyatlarına start verməsidir.
O da faktdır ki, Azərbaycan öz ərazisində, Qarabağda antiterror əməliyyatı aparacaqsa, buna nə Ermənistan, nə də hər hansı böyük dövlət və ya təşkilat maneə yarada biləcək. Politoloq İlqar Vəlizadə bu xüsusda qeyd edir: “Azərbaycanın bu cür əməliyyatı həyata keçirmək üçün hər hansı dövlətdən razılıq almasına ehtiyac yoxdur. Çünki biz öz ərazilərimizdə bunu həyata keçirəcəyik”. Digər ekspertlər də bildirir ki, burada Azərbaycanın əsas məqsədi beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində ərazi bütövlüyünü bərpa etməkdir. İndiki geosiyasi durum, düşmən ölkədə hökm sürən hərc-mərclik, ordumuzun ən güclü 50 ordu sırasında qərarlaşması antiterror əməliyyatları həyata keçirərək torpaqlarımızı azad etməyə imkan verir. Bu sahədə Türkiyə artıq real nümunə də yaradır. Baş verənlər göstərir ki, hazırda beynəxalq ictimaiyyət də ancaq güc faktorunu qəbul edir. Bu, işğalçı Ermənistana da şamil olunur. Bu fonda Dağlıq Qarabağda antiterror əməliyyatları ilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi artıq zərurət kimi çıxış edir.
Rus ekspert Stanislav Tarasov isə qeyd edir ki, Ermənistanın anlaşılmaz xarici siyasət yürütməsi və YPG-yə dəstək verməsi Moskva üçün qəbuledilməz haldır və bu fonda Kreml Bakının Qarabağda əməliyyatlara başlamasına maneə yaratmayacaq: “Digər tərəfdən, Türkiyənin Suriya əməliyyatları Bakını Qarabağda əməliyyatlara stimullaşdıran əlavə hal qismində çıxış edir və Azərbaycan cəmiyyətində buna tələb var. Düzdür, Suriyada yaranmış vəziyyət də standart deyil, proqnozlar etmək tezdir. Buna görə də edilən bütün proqnozlar zamanın sınağından keçməlidir”.
Burada məsələnin digər maraqlı məqamları da var ki, o da indiki halda Ermənistanı ciddi şəkildə narahat edir. Belə ki, Ankaranın Suriyada öz hədəflərinə çatması burada kürd-erməni terroru üçün ciddi zərbə olacaq. Belə vəziyyətdə onların bir qisminin yenidən işğal altındakı ərazilərə üz tutması gözlənir və bu durumda Azərbaycan antiterror əməliyyatlarında Ankaradan istənilən yardımı da ala bilər. Ermənistanı ən çox narahat edən məqamlardan biri də əslində budur. Məsələnin bu tərəfinə diqqət çəkən türk politoloq Engin Özer qeyd edir: “Qarabağda kürd terror qruplarının olması yeni xəbər deyil. Daha əvvəl də Türkiyənin xüsusi xidmət orqanları bununla bağlı ictimaiyyətə məlumat verib, həmçinin narahatlıq da bildiriblər. Terror təşkilatları Qarabağı ideoloji təlim və məşqlər üçün istifadə edir. Türkiyənin Suriyanın şimalı və İraqda keçirdiyi antiterror əməliyyatları zamanı terrorçuların bu regiondakı mövqeləri zəifləyib. Terrorçuların yenidən Qarabağa üz tutması böyük ehtimaldır və bu şəraitidə Azərbaycanın başlayacağı əməliyyatlara Türkiyənin istənilən dəstəyi verməsi mümkündür”. Beləliklə, qeyd edilənlər Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi üçün yeni bir şəraitin yarandığını göstərir. Bu şərait Qarabağda istənilən an antiterror əməliyyatlarına start verilməsini istisna etmir. Bu durumda Ermənistanın proseslərin qeyd olunan səpkidə inkişafının qarşısını ala bilmək üçün hansısa ciddi müqavimət imkanları yoxdur. Bakı isə düşmən ölkəyə fikirləşmək üçün indiyə qədər vaxt verib və görünən budur ki, Ermənistan lazımi nəticələr çıxarmadığından, hərbi əməliyyatların başlanması da qaçılmaz olacaq.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
