Türkdilli dövlətlərin daha da sıxlaşmasının Qarabağ prosesinə təsir perspektivləri...

Məlum olduğu kimi, oktyabrın 15-də Bakıda Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının VII Zirvə görüşü keçirilib. Görüşdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev, Qırğızıstan Prezidenti Sooronbay Jeenbekov, Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban və Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının fəxri sədri Nursultan Nazarbayev iştirak ediblər.

Prezident İlham Əliyev Zirvə görüşünü açaraq dövlət və hökumət başçılarını salamlayıb. Zirvə görüşündə iştirak edən dövlət başçıları və ölkə rəsmiləri çıxış ediblər.

Qeyd edək ki, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası türkdilli ölkələr arasında dialoq və əməkdaşlığı təşviq etmək üçün yaradılan beynəlxalq platformadır. Şura 2009-cu il oktyabrın 3-də Naxçıvanda keçirilən sammitdə yaradılıb. Onun fəaliyyət prinsipləri 16 sentyabr 2010-cu il tarixli İstanbul Bəyannaməsində əksini tapıb. İlk mərhələdə Türk Şurasına Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan və Qırğızıstan daxil olub. Bu il Özbəkistan da Türk Şurasına qoşulub.

Tədbirdə çıxış edən Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bildirib ki, Qarabağ probleminin həlli üçün əlindən gələni edəcək. Onun fikrincə, bir-birimizin yanında olmaq qardaşlığımızın tələbidir: “Azərbaycanın öz torpağı Dağlıq Qarabağ və ətrafının Ermənistanın işğalı altında olması 1 milyon qardaşımızı evlərindən, yurdlarından uzaqda qaçqın olaraq yaşamaq məcburiyyətində qoyub. BMT Baş Assambleyasındakı çıxışımda da vurğuladığım kimi, bu, qəbuledilməzdir. Dağlıq Qarabağ probleminin ən qısa zamanda sülh yolu və Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həlli üçün əlimizdən gələni etməyə davam edəcəyik”.

Bütün bu deyilənlərlə yanaşı, türkdilli ölkələr arasında əməkdaşlığın dərinləşməsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll olunmasına necə perspektivlər aça bilər?

• “İdeoloji baxımdan sözügedən zirvə görüşləri bu yöndə faydalı ola bilər”

Məsələyə münasibət bildirən şərqşünas Seyid Camal Əzimbəylinin sözlərinə görə, sözügedən ölkələr arasında çoxşaxəli inteqrasiyanın yaranması müəyyən qədər Qarabağ münaqişəsinin həllinə müsbət təsir göstərə bilər: “Çünki türkdilli ölkələrin nüfuzu get-gedə artır. Belə bir möhtəşəm tədbirə Azərbaycanın evsahibliyi etməsi mühüm hadisədir. Sevindirici haldır ki, əhalisinə görə böyük türkdilli dövlətlərdən olan Özbəkistan da bu prosesə qoşulub. Qeyd edim ki, Özbəkistan neçə ildir bu cür toplantılara qoşulmurdu. Nəzərə almaq lazımdır ki, Özbəkistan Prezidenti çıxışında “Qarabağ məsələsinin həlli mühümdür” fikrini səsləndirdi. Onun belə bir mesaj verməsi hesab edirəm ki, inkişaf etdirilməlidir. Bu da türkdilli ölkələrin inteqrasiyası timsalında ola bilər. Bu inteqrasiya imkan verəcək ki, Qarabağ həqiqətləri sözügedən ölkələrdə geniş yayılsın. Açıq etiraf etməliyik ki, Qarabağ həqiqətləri ilə bağlı türkdilli ölkələrdə görüləsi işlər çoxdur. Bu dövlətlərdə yaşayan əhali Qarabağ müsibətindən, orada yaşanan faciələrdən tam məlumatlı deyil. İdeoloji baxımdan sözügedən zirvə görüşləri bu yöndə faydalı ola bilər. Həm Qarabağ həqiqətlərinin tanıdılmasına, həm də münaqişənin həlli perspektivinə müsbət yol aça bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyədən sonra Qazaxıstan da Qarabağ münaqişəsinin həllinə müəyyən səy göstərir. Türkdilli dövlətlər dünyada hərbi və iqtisadi birliklərdə təmsil olunurlar. Dünyanın enerji təchizatında, tranzit daşımalarda müəyyən rola malikdirlər. Hesab edirəm ki, türkdilli dövlətlər arasında inteqrasiyanın dərinləşməsi Qarabağ münaqişəsinin həlli perspektivini müəyyən qədər yaxınlaşdırır”.

Vidadi ORDAHALLI