Cənubi Qafqazda müxtəlif blokların silahlı qüvvələrinin fəallığı müşahidə olunur. Xəzər dənizində Rusiya-İran CASAREX 2025 təlimləri başa çatıb. Bu arada NATO-nun “Agile Spirit 2025” manevrləri Türkiyə və Gürcüstanda başlayıb və avqustun 6-da başa çatacaq.
Təlimlər ABŞ və İsrailin İranı yeni zərbələrlə hədələdiyi, Cənubi Qafqazda anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsinin artdığı bir şəraitdə keçirilir.
Belə şəraitdə görünən odur ki, Moskva və Tehran Xəzər dənizində və Cənubi Qafqazda öz mövqelərini müdafiə etməyə çalışacaqlar. İran KİV-lərinin məlumatına görə, birgə CASAREX 2025 təlimləri iki ölkənin hərbi-dəniz qüvvələri arasında axtarış-xilasetmə əməliyyatları sahəsində əməkdaşlığı gücləndirmək və Xəzər dənizində naviqasiya təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyıb. Xəzər daxili dənizdir və regionun əksər dövlətlərinin mövqeyi ondan ibarətdir ki, burada qeyri-regional ölkələrin silahlı dəniz qüvvələrinə yer yoxdur. Məhz bütün bunlara diqqət edən Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır ki, indi müşahidəçilər diqqəti Azərbaycan mətbuatında Bakının Rusiya sərhədi yaxınlığında Türkiyə və NATO hərbi bazalarını yerləşdirə biləcəyini iddia edən nəşrlərə yönəldiblər. Bildirilir ki, Azərbaycan mediasında artan təhlükə qarşısında Bakının radikal addımlarının qarşısının alınması tədbirlərini nəzərdən keçirmək hüququ var: “Mümkün addımlardan biri NATO bazasının Azərbaycanda, məsələn, Xaçmaz bölgəsində, Rusiya ilə sərhəd yaxınlığında yerləşdirilməsi ola bilər. Azərbaycan mediası qeyd edir ki, belə bir addım beynəlxalq hüququ pozmayacaq və Azərbaycan ilə NATO arasında mövcud Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Fəaliyyət Planına (IPAP) əsaslanacaq. Media Türkiyə və Azərbaycanın hərbi idarə rəhbərlərinin bu yaxınlarda imzaladığı qarşılıqlı hərbi təhlükəsizliyin gücləndirilməsinə dair anlaşma memorandumunda “Türkiyə hərbi bazalarının 2027-ci ilə qədər orada NATO bölmələrinin yerləşdirilməsi imkanının rəsmi açılışından” bəhs etdiyinə diqqət çəkib. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Qarabağ uğrunda müharibədən sonra de-fakto Türkiyə hərbçiləri Azərbaycanda “qeydiyyatdan keçiblər”. "Rusiyanın Xəzər dənizində və bütövlükdə Cənubi Qafqazda öz maraqlarını müdafiə etmək üçün siyasi, maddi və hərbi resursları var. Rusiya və İran donanmaları birlikdə regionda əsas müdafiə yumruğunu təşkil edirlər. Və onlar bir yerdə olduqları halda üçüncü ölkədən hər hansı düşmən gəmisinin Xəzər dənizində peyda olması ehtimalı azdır. Burada Türkiyənin diplomatik bazasının açılması ehtimalına gəlincə, burada Türkiyə diplomatik bazası ola bilər. Bakıya münasibətdə isə maddi amilləri Moskva və Tehran tətbiq etməlidir”, - hərbi ekspert Vladimir Popov bildirib. O xatırladıb ki, İrandan iki yüksək rütbəli məmur, ali dini liderin baş müşaviri Əli Laricani və müdafiə naziri Əziz Nəsirzadə bu yaxınlarda Rusiyaya səfər ediblər. İran nümayəndələri Rusiya prezidenti Vladimir Putin də daxil olmaqla, Rusiya Federasiyasının hərbi və siyasi rəhbərliyi ilə görüşüblər. "Ola bilsin ki, Xəzər dənizində və Transqafqazda təhlükəsizliyin birgə gücləndirilməsi məsələləri müzakirə olunub", - Popov hesab edir. Ekspert əmindir ki, bu yaxınlarda Cənubi Qafqazda başlayan NATO-nun “Agile Spirit 2025” manevrlərinin məqsədlərindən biri də “Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın hərbi əməliyyatları teatrlarında alyans ölkələrinin Rusiya və İrana qarşı hərəkətlərini təcrübədən keçirməkdir”.
İyulun 21-dən 23-dək Amerika paraşütçüləri türk qoşunları ilə birlikdə Kayseridə (Türkiyə) hava-desant təlimi, o cümlədən naməlum dağlıq və meşəlik əraziyə paraşütlə tullanmalar təşkil edib. "Şimali Atlantika Alyansı üçün bu cür tapşırıqlar Donald Trampın rəhbərlik etdiyi ABŞ administrasiyasının təxminən 40 km uzunluğunda olan Zəngəzur dəhlizinə nəzarəti ələ keçirmək istəyi ilə əlaqələndirilə bilər. Bu, Ermənistan-İran sərhədi və Ermənistanın Sünik bölgəsindəki Araz çayı boyunca yerləşən ərazidir, burada Azərbaycandan Türkiyəyə və onun daha da yaxınlığındakı Naxçıvan ərazisinə ən qısa quru yolu var. Hərbi ekspert, uzun müddət Rusiya Zaqafqaziyadakı Qüvvələr Qrupunun komandirinin müavini olmuş istefada olan general-leytenant Yuri Netkaçevin sözlərinə görə, “Agile Spirit 2025”in qərargahı və poliqon mərhələsi iyulun 25-dən avqustun 6-dək Ukrayna və Gürcüstan da daxil olmaqla 12 NATO ölkəsinin iştirakı ilə Gürcüstanda keçiriləcək. Ermənistan və Yaponiya müşahidəçi qismində iştirak edəcək. Manevrləri ABŞ-ın Avropa və Afrikadakı komandanlığı USAREUR-AF idarə edir. İran və Zaqafqaziya ölkələri onun maraq dairəsindədir, o cümlədən Xəzər dənizini Türkiyə və Qara dənizlə birləşdirən strateji marşrutlar bu maraq dairəsində yer alır. Ekspert qeyd edir ki, Pentaqonun rəhbərliyi altında “Agile Spirit 2025” “Gürcüstanın Qara dəniz sahilindəki Batumi və Poti dəniz limanlarından Azərbaycan və Ermənistana gedən nəqliyyat marşrutlarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tədbirlər hazırlayacaq”. “Görünür, ABŞ və NATO artıq bu layihəyə Zəngəzur dəhlizinə nəzarəti də daxil ediblər”, - ekspert bildirib. Ötən çərşənbə günü mətbuatda amerikalıların İrəvan və Bakı ilə birlikdə Zəngəzur dəhlizinə nəzarətin 99 il müddətinə ABŞ-ın minə yaxın sihalı qüvvəsi olan özəl hərbi şirkətinə verilməsinə dair memorandumu təsdiqlədiyi iddia edilirdi. “Tramp körpüsü” adlanan bu layihəyə görə, ABŞ dəhliz boyu malların və sərnişinlərin tranzitindən əldə olunan gəlirin ən azı 40%-ni götürür. Erməni tərəfi isə cəmi 30% alır. İrəvan tezliklə bu məlumatı təkzib etdi. Bununla belə, Vaşinqton belə layihələrə inanır. Və ABŞ prezidenti Donald Tramp bu yaxınlarda deyib ki, o, guya Ermənistan və Azərbaycanla münasibətlərdə “möcüzə göstərib” və Amerikanın Zəngəzur dəhlizinə mümkün nəzarətinə eyham vurub. Media ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kuinnin Araz vadisində kommunikasiyaların istifadəyə verilməsi ilə bağlı yerli hakimiyyət orqanları ilə aktiv məsləhətləşmələrə başladığını yazır. Bununla bağlı Dövlət Dumasının MDB işləri üzrə komitəsi sədrinin birinci müavini Konstantin Zatulin xatırladıb ki, Bakı ilə əvvəllər bağlanmış razılaşmalara əsasən, Azərbaycandan Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvana gedən nəqliyyat marşrutlarına nəzarət Rusiya sülhməramlıları tərəfindən həyata keçirilməlidir. Deputat hesab edir ki, “İndi Azərbaycan belə razılaşmalardan uzaqlaşmaq istəyir”. O, əmindir ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan özü Zəngəzur dəhlizini Amerikanın nəzarətinə vermək istəyir. "İrəvan amerikalıların dəstəyi ilə rus sərhədçilərinin 2025-ci il yanvarın 1-dən Ermənistan-İran sərhədini tərk etməsinə nail olub", - Yuri Netkaçev xatırladıb. "Ermənistan KİV-ləri yazır ki, İrəvan tezliklə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi ilə bağlı müqavilədən rəsmən çıxacaq və Rusiyanın Gümrüdəki 102-ci hərbi bazasının çıxarılmasını tələb edəcək. Bəs yerinə kim gələcək? Amerikalılar və digər NATO ölkələri". "Buna yol vermək olmaz. Rusiyanın vəziyyəti düzəltmək və Cənubi Qafqazda geosiyasi maraqlarını müdafiə etmək üçün siyasi, diplomatik, iqtisadi və digər təsir rıçaqları var. Ola bilsin ki, İran bu işdə ona kömək etsin", - ekspert hesab edir”.
Tahir TAĞIYEV
