Təvəkkül Əliyev: “Düşünürəm ki, Şahbulaq qalası bərpa edildikdən sonra onu turizm marşrutuna da salmalıyıq”
Bildiyimiz kimi, Ağdam rayonu 1993-cü ildə erməni işğalçıları tərəfindən işğal edildikdən sonra ermənilər Şahbulaq qalasında qanunsuz arxeoloji qazıntılar aparıblar.
İşğal dövründə ermənilər tərəfindən Şahbulaq qalasında aparılan qanunsuz arxeoloji qazıntı işlərinin maliyyələşdirilməsi Ermənistan hökuməti tərəfindən, İrəvandakı ictimai təşkilatların birliyi statusunu daşıyan “Erkir” təşkilatının vasitəsilə 2005-ci ildən bəri həyata keçirilib. Ermənilərin həyata keçirdikləri qanunsuz arxeoloji qazıntılar nəticəsində abidənin daxilində olan məscid, hamam və bulaqlar dağıdılıb. Onlar bütün beynəlxalq konvensiyaları, normativ aktları pozaraq, Şahbulaq qalasını “təmir edərək” ondan kilsə kimi istifadə ediblər.
İşğal dövründə ermənilərin Şahbulaq qalasında muzey yaratdığı, burada Azərbaycana, Qarabağ irsinə aid olan maddi mədəniyyət nümunələrini “qədim erməni mədəni irsi” kimi qələmə verərək sərgilədikləri, hətta həmin ərazini qanunsuz olaraq turizm marşurutuna da saldıqları məlumdur. Düşmən xarici turistləri Şahbulaq qalasında açdıqları qondarma muzeyə cəlb etməklə öz cinayətlərinə onları da şərik edib. Tarixdə heç zaman mövcud olmayan mifik “Tiqranakert” axtarışında olan erməni vandalları abidənin bütün ərazisini qazıb töküblər. Onu da vurğulayaq ki, ermənilər Şahbulaq qalası, Azıx mağarası və digər abidələrimizi özününküləşdirməyə cəhdlər ediblər.
Lakin artıq erməni işğalı arxada qalıb və Şahbulaq da, Azıx da, digər abidələrimiz də düşmən caynağından qoparılıb.
Məlumat üçün bildirək ki, Şahbulaq qalası və ya Tərnəküt qalası Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən 1751-1752-ci illərdə inşa etdirilib. Memarlıq abidəsinin tikinti işləri Ağdamın Şahbulaq adlı ərazisində başlanıb. Alimlər ehtimal edirlər ki, qalanın adı da burada yerləşən gursulu bulağın adından – Şahbulaqdan götürülüb. Şahbulaq qalası Qarabağ xanlığının ərazisində inşa etdirilən ikinci qaladır.
Şahbulaq qalası Bayat qalasından öncə Qarabağ xanlığına inzibati mərkəz kimi inşa edilib. Müdafiə tipli tikili olan qala müəyyən bir dövr ərzində yaşayış yeri kimi, sonradan təkcə gözətçi məntəqəsi kimi istifadə olunub. Elmi ədəbiyyatda Şahbulaq qəsri adı ilə tanınan abidə, əslində, iri qəsr kompleksinin içqalası olub. Onun yanında xanın iqamətgahı yerləşib. Yığcam quruluşlu bu qala düzbucaqlı biçimdədir və onun bayır divarları dairəvi və yarımsilindrik bürclərlə möhkəmləndirilib.
“Ermənilərin Şahbulaq ərazisində tarixdə olmayan “Tiqranakert”i tapmaq cəhdləri boşa çıxdı”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Təvəkkül Əliyev bizimlə söhbətində bildirdi ki, ermənilər işğal dövründə Azərbaycan abidələrinə qarşı vandalizm hərəkətləri törətməklə yanaşı, həm də onları saxtalaşdırmağa cəhdlər ediblər. Alim qeyd etdi ki, qədim və orta əsr mənbələrinin heç birində Qarabağda hansısa bir erməni izi haqqında məlumat yoxdur. T.Əliyevin sözlərinə görə, ermənilərin Şahbulaq qalası ərazisində “Tiqranakert” axtarışları tamamilə iflasa uğrayıb: “Ermənistanın işğalçı terrorçu birləşmələri tərəfindən Ağdam və digər ərazilərimiz işğal edildikdən sonra burada ermənilər tərəfindən tükürpədici terror aktları, abidələr, bəşəriyyət əleyhinə cinayətlər törədilib. Ermənilərin Şahbulaq qalası ətrafında “Tiqranakert” axtarması, buna görə də tamamilə qala ətrafını qazıb tökməsi, ətrafdakı məzarlıqları dağıtması böyük cinayətdir. Ümumiyyətlə, tarixdə “Tiqranakert” adlı şəhər olmayıb. Olsaydı, yəqin ki, tarixi mənbələrdə bu haqda bir dənə də olsun söz olardı. Yoxdur, belə bir “şəhər” olmayıb. Erməni alimləri hələ Sovet dövründə Qarabağ ərazisində arxeoloji qazıntılar aparmağa cəhdlər edirdilər, hətta bir neçə arxeoloq burada qazıntı işləri də aparıb. Onlar bunu xüsusi siyasətlə həyata keçirirdilər. İndi görürük ki, Qarabağ işğal altında olduğu dövrdə orada aparılan qanunsuz arxeoloji qazıntı işləri o saxtakar alimlərin planları əsasında başlanıb. Dediyim kimi, hələ o illərdən ermənilər bizim abidələrimizə iddia edirdilər, amma bunun üçün əllərində imkan yox idi. Amma torpaqlarımızı işğal etdikdən sonra onların əlinə bizim ərazilərimizdə, arxeoloji abidələrimizdə qanunsuz qazıntı işləri aparmaq fürsəti keçdi. Ermənilər Şahbulaq qalası ətrafında qanunsuz qazıntı işləri aparmaqla guya burada “Tiqranakert” tapacaqdılar. Amma, dediyim kimi, nə Azərbaycanda, nə də dünyanın başqa bir ölkəsində belə bir şəhər olmayıb. “Tiqranakert” erməni alimlərinin uydurduqları mifik bir şəhərdir. Ermənilərin Şahbulaq ərazisində tarixdə olmayan “Tiqranakert”i tapmaq cəhdləri boşa çıxdı və onlar bununla özlərini ifşa etdilər. Artıq Ağdam da, digər ərazilərimiz də şanlı Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad edilib və biz bundan sonra o ərazilərimizdə abidələrimizin yenidən öyrənilməsi, bərpası və təbliğ edilməsi istiqamətində işlər görəcəyik”.
T.Əliyev vurğuladı ki, Şahbulaq qalası, Azıx və digər abidələrimiz UNESCO-nun müvafiq siyahısına daxil edilməli, bundan əlavə, həmin abidələr turizm marşrutuna salınmalıdır: “Bilirsiniz ki, işğal dövründə ermənilər Şahbulaq qalasının birinci mərtəbəsində qondarma muzey yaratmışdılar, kilsə açmışdılar və həmin ərazini qanunsuz olaraq turizm marşrutuna salmışdılar. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən bura turistlər gətiriblər, bunun nəticəsində həm tarixi saxtalaşdırma ilə məşğul olublar, həm də qanunsuz olaraq miyonlarla dollar qazanıblar. Ermənistan törətdiyi bütün cinayətlərin cavabını verəcək. Məsələ burasındadır ki, Ermənistan hökuməti və xaricdəki erməni lobbisi tərəfindən maliyyələşdirilən bu qanunsuz arxeoloji qazıntılar nəticəsində Azərbaycanın maddi-mədəni irsinə ciddi ziyan dəyib. Ermənilərin daşıyıb apardıqları Azərbaycana aid maddi-mədəni irs geri qaytarılmalıdır. Hesab edirəm ki, biz beynəlxalq məhkəmələr yolu ilə bu irsi qaytaracağıq.
Həmçinin, düşünürəm ki, Şahbulaq qalası bərpa edildikdən sonra onu turizm marşrutuna da salmalıyıq, bununla da ermənilərin apardıqları saxta təbliğatı ifşa etmiş olacağıq. Biz, eyni zamanda, ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılan maddi-mədəni irsimizi də geniş şəkildə beynəlxalq aləmdə təbliğ etməliyik. Ermənilərin gələcəkdə törədə biləcəkləri hər bir təxribata tam olaraq hazır olmalıyıq. Sözüm elmi ictimaiyyətədir” - deyə T.Əliyev qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
