Müasir Azərbaycanın 7 möcüzəsi barədə ictimai müzakirələr davam edir
Qiymət Məhərrəmli: “Hesab edirəm ki, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi”nə bizim bəzi palçıq vulkanlarını...”
Hafiz Cabbarlı: “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsinə həm də Cənubi və Qərbi Azərbaycandakı abidələrimizi də daxil etmək mümkündür”
Aydın Xan Əbilov: “Yalnız memarlıq deyil, həm də təbiət abidələri Azərbaycan möcüzələri olaraq dünya insanlarına çatdırılsın”
Fariz Xəlilli: “Tunc dövrü ilə bağlı abidələr də 7 möcüzəyə daxil edilə bilər”
Qədim dövlərdən indiyə kimi Azərbaycanda yüzlərlə tarixi abidə yaradılıb və bu abidələrin hər biri maddi-mənəvi baxımdan xalqımızın tükənməz sərvətidir. Qədim və orta əsr abidələrimizlə yanaşı, müasir dövrümüzdə inşa edilən abidələr də var ki, onların memarlıq quruluşu diqqəti çəkməkdədir. Bu gün Azərbaycanda müasir abidələrin yaradılması və bu abidələrdə milli memarlıq xüsusiyyətlərinin qorunması çox müsbət haldır.
Məlum olduğu kimi, müasir və qədim abidələrin qorunması, təbliği və bərpası istiqamətində Azərbaycanda bir sıra layihələr həyata keçirilir. Belə layihələrdən biri mayın 28-də təqdimat mərasimi keçirilən “Azərbaycanın 7 möcüzəsi”dir. Qeyd edək ki, IDEA İctimai Birliyi və "Nature and History Production"ın birgə dəstəyilə start verilən "Azərbaycanın 7 möcüzəsi" adlı yeni televiziya layihəsinin çox maraqlı məqsədi var. Məlumatlara görə, Azərbaycanda ilk olan "Azərbaycanın 7 möcüzəsi" layihəsinin məqsədi cəmiyyətdə vətənpərvərlik hisslərini artırmaq, milli-mədəni və tarixi irsimizi qorumaq, Azərbaycan tarixinin mübahisəli və təhrif edilmiş faktlarını dövrün tarixi abidələri fonunda öyrənərək araşdırmaq, ölkəmizin ərazisində yerləşən tarixi, mədəni və təbii obyektlərin tanıdılmasına, qorunmasına və bərpa edilməsinə diqqət yönəltməkdir. Həmçinin, "Azərbaycanın 7 möcüzəsi" layihəsi ölkə daxilində və xaricində Azərbaycanın tarixi, mədəni və təbii incilərini tanıtmaqla yerli və xarici turizmin, eləcə də həmin ərazilərdəki infrastrukturun inkişafına təkan verməyi öz qarşısına məqsəd qoyub.
Məlum olduğu kimi, "www.yeddi.az" saytında "Azərbaycanın 7 möcüzəsi" layihəsinin səsverməsinə start verilib. “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsinə ziyalılar, ictimai xadimlər, tarixçilər də böyük maraq göstərirlər. Ziyalılar hesab edirlər ki, Azərbaycanın tarixi mədəni irsindən danışarkən yalnız keçmişlə kifayətlənmək olmaz, müasir abidələr də tarixi irsimizin nümunələrindəndir.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsinin səsvermə prosesində ziyalılar, tarixçilər çox aktiv iştirak etməli və “Azərbaycanın 7 möcüzəsi”nin müəyyən edilməsi üçün təkliflərini verməlidirlər.
- “Seçimi elə etmək lazımdır ki, burada müasirlik və qədimlik bir-birinə qovuşsun”
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Qiymət Məhərrəmli hesab edir ki, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” sırasına müasir Bakınının simvolu olan yeni abidələrin salınması da maraqlı olardı. Q.Məhərrəmlinin sözlərinə görə, XXI əsrin ən füsunkar tikililərindən biri olan Heydər Əliyev Mərkəzinin bu siyahıya salınması müsbət hal olardı. Bundan əlavə, o, 25 min insan tutumuna malik olan “Baku Cristal Hall”ın, “Alov qüllələri”nin də bu siyahıda olmasını arzu edir. Son illər tikilən bir sıra abidələr Bakı və Azərbaycanın yeni simvoluna çevriliblər. “Son illər Azərbaycan, sözün həqiqi mənasında, inkişaf edir. Ölkəmizin hər yerində, o cümlədən də paytaxt Bakıda bir sıra yeni abidələr, binalar inşa olunub. Bu abidələr müasir Azərbaycanın simvollarıdır. Bu simvolları Bakının hər yerindən görə bilirik. Bu abidələr müasir tariximizi əks etdirməklə yanaşı, həm də çağdaş Azərbaycanın inkişafının göstəricisidir. Hər dövrün öz tarixi abidələri var. Heydər Əliyev Mərkəzi, “Baku Cristal Hall”ın, “Alov qüllələri”, Ağ şəhər və s. müasir dövrün abidələridir. Əlbəttə, hesab edirəm ki, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi”nə bizim bəzi palçıq vulkanlarını, Heydər Əliyev Mərkəzini, “Alov qüllələri”ni, “Baku Cristal Hall”ı, eləcə də İçərişəhəri, Atəşgahı, Şəki Xan Sarayını və s. abidələri də daxil etmək olar. Seçimi elə etmək lazımdır ki, burada müasirlik və qədimlik bir-birinə qovuşsun. Necə ki, bu gün Azərbaycanın hər yerində müsir və qədim abidələrin harmoniyası mümkündür”.
- “Azərbaycanın 7 möcüzəsinin müəyyən edilməsinə gəlincə...”
Tarixçi Hafiz Cabbarlının fikrincə, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsinin Azərbaycan üçün böyük əhəmiyyəti var. H.Cabbarlı hesab edir ki, bu layihə abidələrimizin öyrənilməsində, onların xarici ölkə turistlərinə tanıdılmasında, Azərbaycanın müasir infrastrukturunun təbliğində xüsusi rol oynayacaq. Onun sözlərinə görə, bu layihə aktual və vacib bir layihədir, bu, tariximiz, tarixi mədəni irsimiz üçün çox faydalı olacaq. “Tarix ancaq keçmişlə bağlı deyil, o, həmçinin, gələcəyimizi qurmağımız üçün çox mühüm vasitədir. Azərbaycanın 7 möcüzəsinin müəyyən edilməsinə gəlincə, ölkəmizin çox zəngin tarixi var və bu tarix də bizim abidələrimizdə öz əksini tapır. Azərbaycanın möhtəşəm memarlıq abidələri içərisində Qız qalası abidəsinin o siyahıda yer almasını istərdim. Çünki abidələrimiz sırasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən Qız qalasının rəsmən XII əsrdə inşa edildiyi deyilsə də, tarixi mənbələr onun tikintisinin VII əsrdə, hətta eramızdan əvvələ aid olduğunu qeyd edirlər. Bu abidə öz möhtəşəmliyini qoruyub saxlayır. Özündə böyük tarixi əks etdirən və UNESCO-ya daxil edilən Şirvanşahlar Sarayı da Bakının simvollarından biridir. Bundan başqa, Azərbaycanın bir sıra bölgələrində bu siyahıya düşməyə layiq abidələr var. Düşünürəm ki, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsinə yalnız Azərbaycan Respublikası ərazisində olan abidələrimiz deyil, həm də Cənubi və Qərbi Azərbaycandakı abidələrimizi də daxil etmək mümkündür. Bu siyahıya Təbrizdəki Göy Məscidi, İrəvandakı eyniadlı məscidi, işğal altındakı abidələrimizi də salmaq olar”.
H.Cabbarlının sözlərinə görə, Azərbaycanın möcüzəsi olan abidələr sırasında Mərdəkan qalasının, milli və maddi dəyərimiz olan Atəşgah, müasir Bakının simvoluna çevrilən Heydər Əliyev Mərkəzini və “Alov qüllələri”ni də görmək arzuediləndir.
- “Leyla Əliyevanın bu ideyası ictimaiyyət tərəfindən çox müsbət qarşılanır”
Yazıçı-kulturoloq Aydın Xan Əbilovun yanaşmasına görə də Azərbaycanda bu siyahıya daxil olmalı olan abidələr var. “7 möcüzədən danışarkən ilk ağlımıza gələn qədim dünyanın 7 möcüzəsidir. Bu da Misir ehramlarından tutmuş, Tac Mahal abidəsinə qədər dünyanın 7 möcüzəsi sayılır. Azərbaycanın 7 möcüzəsi deyəndə, əlbəttə, bizim özümüzün çox maraqlı arxitekturası olan abidələrimiz var. Qobustandandakı qayalıqları, Qız qalası və Şirvanşahlar sarayını, Naxçıvandakı Əshabi kəfi və digər insan düşüncəsinin məhsulu olan tikililərimizi möcüzə saya bilərik. Onlar memarlıq və tikinti möcüzəsidirlər. Leyla Əliyevanın bu ideyası ictimaiyyət tərəfindən çox müsbət qarşılanır. Dünyanın bir çox yerində bu cür aksiyalar keçirilir, onların əsas məqsədi həm qədim, həm də müasir tikililərin qorunub saxlanması və gələcək nəsillərə çatdırılmasıdır. İstərdim ki, yalnız memarlıq deyil, həm də təbiət abidələri Azərbaycan möcüzələri olaraq dünya insanlarına çatdırılsın. Bu həm də ölkəmizdə turizmin inkişafına böyük təkan verəcək” - deyə A.X.Əbilov qeyd etdi.
- “İçərişəhərlə yanaşı, bayır şəhərin də möcüzə olduğunu düşünürəm”
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, maddi irs üzrə tanınmış mütəxəssis, MİRAS-Mədəni İrsin Öyrənilməsinə Kömək İctimai Birliyinin sədri Fariz Xəlillinin sözlərinə görə, “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” layihəsi olduqca vacib və əhəmiyyətli bir layihədir. “Bu layihə təqdir olunası layihəsidir. Mən bu layihəni izləyirəm və müşahidə edirəm ki, "www.yeddi.az" saytına maraq çoxdur. İnsanlar həmin sayta daxil olur və möcüzə kimi qəbul etdikləri abidələri həmin portalda qeydiyyata salırlar. Bu doğrudan da həm ictimaiyyətin mədəni irsə marağının artdığını, həm də vətənpərvərliyinin, eyni zamanda da tarixi mədəni irsin qorunmasına vətəndaş təəssübkeşliyinin olmasını göstərir. Şəxsən mən bunu təqdir edir və belə layihələrin çox olmasını arzulayıram. Qaldı ki, hansı abidələrin “Azərbaycanın 7 möcüzəsi” sırasına daxil edilməsinə, içərisində Qız qalası, Şirvanşahlar Sarayı və s. olmaqla, bura İçərişəhərin daxil edilməsi vacibdir. Doğrudan da İçərişəhər fenomendir. Mən İçərişəhəri Azərbaycanın mədəni irsinin möcüzəsi hesab edirəm. Onun qorunmasını, həm yer altındakı, həm də yer üstündəki tikililərinin toxunulmadan, dəyişdirilmədən gələcək nəsillərə çatdırılmasını arzulayıaram. İkinci abidə isə Qobustandır. Dünyanın ən böyük möcüzələrindən olan Qobustanda 7 mindən yuxarı qayaüstü təsvir var. O, dünyanın nadir möcüzələrindən biridir. Dünyanın əksər yerində bu cür qayaüstü təsvirlər, yazılı daşlar mədəni irs möcüzəsi hesab olunur. Bura Gəmiqaya abidəsini də daxil edərdim. İçərişəhərlə yanaşı, bayır şəhərin də möcüzə olduğunu düşünürəm. Burada istər XIX əsrə, istər Sovet dövrünə aid memarlıq nümunələri var. İçərişəhərlə yanaşı, bayır şəhərin də qorunmasının tərəfdarıyam. Naxçıvanda Səlcuq dövrü abidələri var ki, onlar Səlcuq dövrü irsinin çox qiymətli örnəkləridir. Səlcuq irsi Azərbaycanda bir mədəni irs fenomenidir. Ona görə də bu abidələri Səlcuq dövrü kompleksinə aid abidə kimi möcüzə hesab etmək olar. Atəşgah və Yanardağı da bu sıraya aid etmək mümkündür. Onlar mədəni irs və təbiət möcüzəsidirlər”.
F.Xəlilli qeyd etdi ki, orta əsr şəhər mədəniyyətinin nümunəsi olan Lahıcı, Basqalı, Qəbələni, Ağsunu, Şabranı, Beyləqanı və s. bu sıraya aid etmək olar. “Tunc dövrü ilə bağlı abidələr də 7 möcüzəyə daxil edilə bilər. Xüsusən də kurqan kompleksləri, Səfi Kürd kurqanları, Borsunlu kurqanları da bu sırada yer ala bilər. Azərbaycanda olan kurqan qəbir abidələrinin möcüzə olduğunu düşünürəm və bunları təqdim etməyin ən yaxşı yollarını müəyyənləşdirməliyik. Azərbaycandakı daş qoç qəbirlərinin, Ağqoyunlu və Qaraqoyunlu dövrlərini göstərən, yenə o tayfa birliklərinə aid obaların qəbiristanlıqlarında rast gəlinən bu cür daş qoç abidələrini də möcüzələr sırasına aid etmək olar” - deyə F.Xəlilli qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
