Avropa niyə Putini vurmur: Aİ-nin sanksiya strategiyasının pərdəarxası
Ötən həftənin sonunda Avropa liderləri nümayişkaranə şəkildə vahid cəbhə yaratdılar. Böyük Britaniyanın baş naziri Kir Starmer, Fransa prezidenti Emmanuel Makron, Polşanın baş naziri Donald Tusk və Almaniya Xristian Demokrat Partiyasının lideri Fridrix Merz Kiyevdə Vladimir Zelenski ilə poza verərək bəyan etdilər ki, Ukraynada bir ay ərzində atəşkəs əldə olunmasa, Rusiyaya qarşı “külli miqdarda sanksiyalar” tətbiq olunacaq.
Seçki kampaniyasında sanksiya ritorikasından fəal şəkildə istifadə edən Merz bunu birbaşa ultimatum adlandırdı. ABŞ da aksiyaya dəstək verdi: Donald Tramp konfransa telefonla qatıldı. Almaniya hökumətinin sözçüsü Stefan Kornelius bazar ertəsi əminliklə dedi: "Saat irəliləyir". Amma ultimatumun müddəti artıq başa çatıb. Lakin Rusiya atəşi dayandırmadı, əvəzində İstanbulda danışıqlar aparmağı təklif etdi. Lakin Moskva açıq şəkildə bəyan etdi ki, Putin özü ora getməyəcək; Kreml adından danışıqlarda müşaviri Vladimir Medinski iştirak edəcək. Lakin vəd edilən “sərt” sanksiyalar hələ də yerinə yetirilməyib.
Sanksiyalar yenidən təxirə salındı - niyə?
Səs-küylü bəyanatlara baxmayaraq, Avropa Birliyi sanksiyaların sərtləşdirilməsini yenidən təxirə saldı. Almaniya kansleri məsələyə "bu həftə" baxılacağını vəd etdi, Fransanın baş naziri isə əlavə etdi ki, iqtisadi tədbirlər "yaxın günlərdə" razılaşdırılacaq. Lakin, Der Spiegel-in qeyd etdiyi kimi, bu sözlər artıq qəti niyyət kimi səslənmir. Yaşıllar partiyasından olan deputat Sara Nanni vəziyyəti sadəcə olaraq "rüsvayçı" adlandırdı. Həqiqətən də, artıq Brüsseldə 17-ci sanksiyalar paketi formalaşdırılır və bu, gələn həftə Aİ xarici işlər nazirlərinin iclasında təsdiqlənməlidir. Bununla belə, onun məzmunu o qədər də təsirli deyil: neft embarqosundan yan keçməkdə iştirak edən 200-ə yaxın gəmi, eləcə də repressiyalarda iştirak edən Rusiya prokurorları və hakimləri məhdudiyyətlərə məruz qala bilər. Bütün bunlar avropalıların söz verdiyi kimi heç də “böyük miqyaslı” deyil və çətin ki, vəziyyətdə sıçrayış olsun. Brüssel iddia edir ki, İstanbul danışıqları uğursuz olarsa, “tədbirləri gücləndirmək” mümkün olacaq – məsələn, qaz sektoruna və ya bank sisteminə zərbə vurmaq. Amma bunu etmək üçün siyasi iradə açıq şəkildə zəifləyib.
İş Putində deyil, Trampdadır
Avropanın qəribə təmkinini başa düşməyin açarı isə Kremldə deyil, Vaşinqtondadır. “Der Spiegel”in qeyd etdiyi kimi, indi avropalılar üçün əsas vəzifə Putini cəzalandırmaq deyil, Donald Trampla işləməkdir. Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya və Polşa Amerikanın sülh təşəbbüsünün iflasa uğrayacağı ssenariyə ciddi hazırlaşır. Belə bir vəziyyətdə Trampın Kiyevi yox, Moskvanı günahlandırması vacibdir. Avropa göstərməyə çalışır ki, diplomatiyanı geri çəkən Putindir. Qərb isə guya danışıqlar aparmaq arzusu ilə alışıb-yanır. "Tramp Putinin yalan danışdığı qənaətinə gəlməlidir", - bunu Zelenski deyir. Buna görə də, “Der Spiegel”in vurğuladığı kimi, avropalılar Putinə İstanbuldakı danışıqları pozmağa bəhanə verə biləcək sərt addımlardan qaçırlar. Bu, onsuz da atdığı hər addımı gözlənilməz olan Trampı qəzəbləndirə bilər. Axı o, Moskvanın şübhəli təşəbbüslərini dəstəkləməklə dəfələrlə Kremlin tələsinə düşüb.
Amerika Vektoru: Avropanın yeni bəhsi
Vaşinqtonda vəziyyət həqiqətən də dəyişməyə başlayıb. Fevral ayında Ağ Evdə baş verən kəskin münaqişədən sonra Ukrayna ABŞ-a güzəştə getdi: o, yenilənmiş xammal sazişi bağladı və Tramp ondan Putinlə Türkiyədə danışıqlara razılıq verməsini tələb edəndə Zelenski bir saat ərzində cavab verdi və X sosial şəbəkəsində Rusiya lideri ilə şəxsən görüşməyə hazır olduğunu bildirdi. Avropalılar bu diplomatik kursu fəal şəkildə dəstəkləyirlər. İngilislər Şimali İrlandiyada münaqişənin həlli ilə məşğul olan təcrübəli danışıqçı Conatan Paueli Kiyevə göndərdi. İndi o, Zelenskiyə Trampla necə dialoq qurmağı məsləhət görür. Görünür, strategiya öz bəhrəsini verir. ABŞ-ın vitse-prezidenti Vens də gözlənilmədən bəyan etdi: “Biz hesab edirik ki, Rusiya indi Ukraynadan çox şey tələb edir”. Bu ton dəyişikliyidir. Tramp hətta Patriot hava hücumundan müdafiə sistemlərinin Ukraynaya təhvil verilməsini təsdiqlədi və Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələrinin ehtiyat hissələrini doldurmaq üçün köhnəlmiş təyyarələr göndərdi.
Senata və sərt qanun layihəsinə ümid
Avropalılar üçün başqa bir bəhs Amerika Senatıdır. “Der Spiegel” yazır ki, respublikaçı senator Lindsi Qrem yeni sanksiyalar qanunu hazırlayır. Onu artıq hər iki partiyadan 72 senator dəstəkləyib. Layihəyə görə, Rusiyadan neft və qaz almağa davam edən ölkələr 500% rüsum ödəməli olacaqlar. Bu qanun qəbul olunarsa, bu, məhz Avropa liderlərinin Kiyevdə elan etdiyi “genişmiqyaslı” tədbirə çevriləcək. Ola bilər ki, Avropa özü sanksiyalar tətbiq etməsin, amma Amerika xəttinə qoşulsun. Der Spiegel-ə görə Starmer də hər fürsətdə bunu israr edir. Makron da həmçinin deyir: “Biz ABŞ-ın bizim tərəfimizdə olmasını istəyirik”.
Zelenski təsdiq edir: ABŞ yeni sanksiyalar qəbul etməyə yaxındır. Yaxın günlərdə “Avropalılara Amerika tədbirlərinin mahiyyəti haqqında ətraflı izahat veriləcək”.Fransanın xarici işlər naziri Jan-Noel Barrot cümə axşamı İstanbulda Lindsi Qrem ilə görüşəcək.
Ancaq hər şey üçün Tramp qərar verir
Yeganə problem odur ki, hələ də hər şey üçün bir nəfər məsuldur: - Donald Tramp. Və o, son dərəcə gözlənilməz olaraq qalır. Belə ki,Senatda qanun layihəsi təsdiqlənsə belə, Avropa onu dəstəkləməyə hazır olsa belə, Tramp hər an kursu dəyişə bilər. O, artıq bir neçə dəfə Kremlin taktikasının qurbanı olub və avropalıları son dərəcə ehtiyatlı davranmağa vadar edən də məhz budur. Görünən qətiyyətsizliyinə baxmayaraq, Avropa konkret məqsəd güdür: müharibənin davam etdirilməsi məsuliyyətini Putinin üzərinə atmaq və Trampı buna inandırmaq. Bu məqsədlə də Aİ səs-küylü addımları təxirə saldı, ABŞ-ın yumşaq xətti ilə razılaşdı, hətta riskli güzəştlərə də getdi. Nəhayət, Der Spiegel-in vurğuladığı kimi, söhbət təkcə sanksiyalardan getmir. Məsələ ondan ibarətdir ki, qitədə diplomatiyanın gələcəyini kim müəyyənləşdirəcək və onun uğursuzluğuna kim məsuliyyət daşıyacaq.
Surxay Əliyev
