Əla qiymətlə attestat alanlar 200 bal toplaya bilmir - kimin günahıdır...
Kamran Əsədov: “Əla attestat almaq ali təhsilə keçiddə heç bir reallıq daşımırsa, bu, həm şagirdin motivasiyasını azaldır, həm də məktəbin nüfuzunu zəiflədir”
Məktəbi əla attestatla bitirən abituriyentlərin 3,95 faizi qəbul imtahanında 200 baldan aşağı nəticə göstərib. Bu hal da ictimaiyyətdə ciddi suallar doğurub. Bu nəticə məktəbdaxili qiymətləndirmə sisteminin obyektivliyi və etibarlılığı ilə bağlı yeni müzakirələrə səbəb olub.
Maraqlıdır, məktəbi əla qiymətlə bitirənlər necə olur ki, qəbul imtahanında zəif nəticə göstərir? Məktəblər nəyinsə qarşılığında məktəblilərə yüksək qiymət verib, yoxsa başqa səbəblər var?
“Bu fakt təhsildə qiymətləndirmə sistemlərinin arasında ziddiyyət olduğunu və məktəbdə “əla” qiymət almanın real bilik göstəricisi olmadığını açıq şəkildə sübut edir”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, əla attestatla məktəbi bitirən abituriyentlərin bir hissəsinin qəbul imtahanında 200 baldan aşağı nəticə göstərməsi ölkədə məktəbdaxili qiymətləndirmə sisteminin etibarlılığı və real bilikləri əks etdirmə qabiliyyəti ilə bağlı ciddi suallar doğurur: “2024-cü il qəbul imtahanlarına dair məlumatlara əsasən, 7 340 nəfər fərqlənmə attestatı ilə məktəbi başa vurub, lakin onlardan təxminən 3,95 faizi (təxminən 290 nəfər) 200 baldan aşağı nəticə göstərib. Bu fakt təhsildə qiymətləndirmə sistemlərinin arasında ziddiyyət olduğunu və məktəbdə “əla” qiymət almanın real bilik göstəricisi olmadığını açıq şəkildə sübut edir. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 18.1-ci maddəsində bildirilir ki, “təhsilalanların biliyinin qiymətləndirilməsi onların təhsil proqramının tələblərinə uyğun nailiyyətlərinin obyektiv müəyyən edilməsinə xidmət edir”. Ancaq praktikada bu prinsiplərin icrası, xüsusilə summativ və illik qiymətləndirmədə, tam təmin olunmur. Məktəbdaxili qiymətləndirmənin formalaşdırılması əsasən müəllimlərin subyektiv mülahizələrinə və şagirdin davranışına əsaslandığı üçün çox zaman real akademik nəticələri əks etdirmir. Bu da qəbul imtahanı zamanı ciddi uyğunsuzluqla nəticələnir. Bu vəziyyətdə əsas mənfi cəhət məktəb qiymətlərinin etibarlılıqdan uzaq olmasıdır. Qiymətləndirmə sistemi bəzən motivasiyaedici alətə çevrilir: müəllimlər valideyn təzyiqi, məktəb rəhbərliyinin tələbləri və ya şagirdin sinfi keçməsini təmin etmək məqsədilə obyektivlikdən uzaq qiymətlər yazır. 2022-ci ildə Təhsil İnstitutu tərəfindən aparılmış araşdırmaya görə, müəllimlərin 42%-i sinifdəki qiymətləndirməni tam obyektiv apara bilmədiyini, şagirdin sosial vəziyyəti və davranışının qiymətə təsir etdiyini etiraf edib. Bu isə qiymətin təkcə bilik yox, eyni zamanda münasibət və vəziyyətdən asılı olduğunu göstərir. Müsbət tərəfdən baxdıqda, məktəbdaxili qiymətləndirmə şagirdin ilboyu fəaliyyətini nəzərə alır, onun inkişafını dinamik şəkildə müşahidə etməyə imkan yaradır. Müəllim şagirdin gündəlik dərsə münasibətini, yaradıcılığını və fəallığını qiymətləndirə bilər. Bu isə formal testlərin əhatə etmədiyi tərəflərin nəzərə alınmasına imkan verir. Amma bu zaman qiymətləndirmə mexanizmləri açıq, izlənilə bilən və standartlaşdırılmış olmalıdır. Hazırda bu şəffaflıq və izlənmə zəif olduğu üçün məktəbdə verilən “əla” qiymətlə qəbul imtahanındakı nəticə arasında uçurum yaranır. Dünya təcrübəsində məktəbdaxili qiymətləndirmə ilə mərkəzləşdirilmiş imtahan arasında yüksək uyğunluq təmin olunur. Məsələn, Sinqapurda məktəb qiymətləri xüsusi standartlarla tənzimlənir və müəllimlər bu qiymətləndirmə üzrə ayrıca təlimlərdən keçirlər. Almaniyada məktəb qiymətləri yalnız yazılı yoxlama işlərinə əsaslanmır, həm də şagirdin yaradıcılığı və layihə fəaliyyətləri qiymətləndirməyə daxil edilir. Bu sistemdə şagirdin məktəbdə aldığı qiymətlərlə imtahan nəticələri arasında 85-90% uyğunluq müşahidə olunur. Azərbaycanda isə bu uyğunluq çox zəifdir, hətta bəzi hallarda bir-birini inkar edir”.
Ekspert hesab edir ki, yeni dövrdə təhsil siyasəti bu ziddiyyəti aradan qaldırmaq üçün bir neçə istiqamətdə islahat aparmalıdır. Əvvəla, məktəbdaxili qiymətləndirmə sisteminin hüquqi və metodoloji bazası təkmilləşdirilməlidir. Bütün fənlər üzrə qiymətləndirmə meyarları konkret, ölçülə bilən və müşahidəyə əsaslanan formatda təqdim olunmalıdır: “Müəllimlərin qiymətləndirmə üzrə təlimləri genişləndirilməli və sertifikatlaşdırılmalıdır. Eyni zamanda, məktəb qiymətləndirmələri ilə qəbul imtahanı nəticələri arasında korrelyasiya izlənməli və uyğunsuzluqlar üzrə məktəblər hesabatlı olmalıdır. Məktəblərdə qiymətləndirmə mexanizmi təkcə nəticə deyil, proses əsaslı olmalıdır. Şagirdin təkcə imtahan performansı deyil, onun davamlı öyrənməsi, inkişafı və sosial bacarıqları da qiymətləndirilməlidir. Bununla yanaşı, summativ qiymətləndirmələrdə anonim yoxlamalar, bölgə üzrə qiymətlərin müqayisəli təhlili və obyektivlik səviyyəsinin monitorinqi tətbiq olunmalıdır. Eyni zamanda, ali məktəblərə qəbul zamanı məktəb qiymətləri ilə imtahan nəticələrinin uyğunluğu nəzərə alınaraq yeni əlavə mexanizmlər – məsələn, portfoliolara əsaslanan qəbul modelləri – pilot şəkildə sınaqdan keçirilə bilər. Əgər qiymətləndirmə sistemləri bir-birini tamamlamırsa, təhsil sistemində etimad və şəffaflıq zədələnir. Əla attestat almaq ali təhsilə keçiddə heç bir reallıq daşımırsa, bu, həm şagirdin motivasiyasını azaldır, həm də məktəbin nüfuzunu zəiflədir. Ona görə də, bu fərqliliyi aradan qaldırmaq üçün məktəbdaxili qiymətləndirmənin reallığa uyğunluğu təmin edilməli və onun nəticələri cəmiyyətin gözləntiləri ilə üst-üstə düşməlidir. Yalnız bu halda qiymət sadəcə rəqəm deyil, şagirdin bilik və bacarığının real göstəricisinə çevriləcək”.
Günel CƏLİLOVA
