Ermənilər İrəvandakı Göy Məscidi necə farslaşdırır?

Səmayə Mütəllimova: “Onlar abidələrimizi nə qədər saxtalaşdırsalar da, onları ya özlərinin, ya da başqa xalqların adlarına çıxsalar da, buna nail ola bilməyəcəklər”
Əli Mahmud: “Ermənilər özlərini tolerant kimi göstərmək məqsədilə bu abidənin təmir olunmasına razılıq veriblər”
Zaur Əliyev: “Hesab edirəm ki, ermənilər Göy Məscidi farslaşdırmaqla böyük tarixi cinayətə, saxtakarlığa əl atırlar”

Qədim Azərbaycan şəhəri İrəvanda mövcud olan abidələrin bir qismi türk-xristian, alban, bir qismi isə türk-islam abidələridir. Azərbaycan türklərinin tarixi torpaqlarından olan İrəvanda bir sıra məscidlərin mövcud olduğu məlumdur. Hazırda bu məscidlərin bəziləri dağıdılıb, bəziləri isə ermənilər tərəfindən “fars abidəsi” kimi qələmə verilir. İrəvanın məşhur Göy Məscidi “fars abidəsi” kimi tanıdılan abidələr sırasındadır.

Qeyd edək ki, ermənilər artıq neçə illərdir Azərbaycanın qədim tarixi abidəsi olan İrəvandakı Göy Məscidi İranın mədəniyyət nümunəsi, "fars məscidi" kimi təqdim edirlər. Göy Məscidin adını da dəyişdirib “Hüseyniyyə” qoyublar. Ekspertlər qeyd edirlər ki, əslində, Ermənistanda Azərbaycanın tarixi abidələrinin, qədim mədəni irsinin məhv edildiyi və ya başqa adlar altında təqdim olunduğu sirr deyil. Erməni düşmənçiliyi və vandallığının bariz nümunələrindən biri də bu ölkədə mövcud olan tarixi abidələrimizin dağıdılması və başqa adlar altında təqdim edilməsi, erməniləşdirilməsidir. Ekspertlər hesab edirlər ki, bununla bağlı beynəlxalq təşkilatlar və UNESCO qarşısında məsələ qaldırılır və araşdırılması istənilir. Lakin buna baxmayaraq, ermənilərin Azərbaycana qarşı apardığı hər növ vandallıq hələ də davam edir.

Dinşünaslar vurğulayırlar ki, İrəvanda Azərbaycanın tarixi abidələri içərisində məscidlər xüsusi çəkisinə görə seçilir. Müsəlman şəhəri olmuş və azərbaycanlıların vaxtilə kompakt yaşadığı Ermənistanın indiki paytaxtında 20-dən artıq məscidin olduğu hələ xeyli əvvəldən məlum idi. Lakin ermənilər onların əksəriyyətini ya məhv edib, ya da təmir-bərpa işləri aparmadıqlarından, məhvə məhkum ediblər. Yalnız birini təmir etdirən ermənilər bununla bütün dünyaya guya tolerant olduqlarını göstərmək istəyirlər.

Dinşünaslar bildirirlər ki, həmin məscid isə tarixdə və bu gün də Göy Məscid olaraq tanınır.

Qeyd edilənə görə, məscid 1766-cı ildə İrəvan xanı Hüseyn-Əli xanın əmriylə tikilib və Azərbaycanın qədim memarlıq nümunələrindən biridir. Eni 66 metr, uzunluğu 97,2 metr olan Göy Məscid İrəvan məscidləri içərisində ölçüsünə görə ən böyüyü və İrəvan şəhərinin mərkəzi məscidi idi.

Çar dövründə İrəvanda azərbaycanlıların dua etdikləri 8 məsciddən biri olan Göy Məscid 28 hücrə, kitabxana, ibadətgah və iç həyətdən ibarətdir və ümumilikdə 7000 kvadratmetrlik ərazidə yerləşir. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra sovet hökumətinin radikal dünyəvi siyasətinə uyğun olaraq, hündürlüyü 24 metr olan 4 minarədən 3-ü söküldü və 1952-ci ildə məscidin bir hissəsi planetariyə, bir hissəsi isə məktəbə döndərildi.

Məscid XX yüzillikdə ermənilər tərəfindən iki dəfə yandırılıb. 1995-2006-cı illərdə məscid İran tikinti şirkətlərinin köməyi ilə bərpa olunub və İranın Ermənistandakı mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilib.

İngilis tədqiqatçısı Tomas de Vaalın yazdığına görə, ermənilərin azərbaycanlılara məxsus məscidi belə asanlıqla yer üzündən silmələrini linqvistik oyun ilə izah etmək olar: “Sən demə, Ermənistan azərbaycanlılarını ölkənin tarixindən asanlıqla silmək olar, çünki XX əsrə qədər burada azərbaycanlıları "tatar", "türk" və ya sadəcə, "müsəlman" adlandırırdılar. Onunla belə, onlar nə fars, nə də türk idilər. Onlar türkdilli şiələr idilər... Bir sözlə, onlar indiki azərbaycanlıların babaları idilər. Beləliklə, ermənilər İrəvanda "fars məscidi" haqqında danışanda, "fars" deməklə unutdurmaq istəyirlər ki, 1760-cı ildən bu məsciddə dua edənlər azərbaycanlılar idi”.

2014-cü ilin sentyabrında aralarında Türkiyə-Azərbaycan Dostluq Dərnəkləri Federasiyası (TADDEF) üzvləri olan Türkiyədən 14 nəfər vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri Ermənistanın Gürcüstandakı Səfirliyinə müraciət edərək Ermənistanın paytaxtı İrəvana gedib Göy Məsciddə namaz qılmaq istəsə də, rədd cavabı alıblar.

Göy Məscidin ermənilər tərəfindən məqsədli şəkildə farslaşdırıldığını deyən ekspertlər hesab edirlər ki, onlar bununla yalnız tarixi saxtalaşdırmırlar, həmçinin, İslam dünyasına qarışıqlıq salmaq niyyəti güdürlər. Ekspertlər hesab edirlər ki, ermənilər Azərbaycan abidələrini başqa xalqların adlarına çıxmaqla onları da öz əməllərinə qoşmaq istəyirlər. Onlar deyirlər ki, lakin ermənilər buna nail ola bilmirlər.

Göy Məscidin türk-islam abidəsi olduğunu deyən tarix elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, tarixçi Səmayə Mütəllimovanın sözlərinə görə, ermənilərin Azərbaycan abidələrinə qarşı həyata keçirdiyi bütün saxtakarlıqlar ifşa edilir. S.Mütəllimova qeyd etdi ki, Göy Məscid türklərə məxsusdur və həmişə burada azərbaycanlılar dualar səsləndirib. “Hesab edirəm ki, ermənilərin bu istiqamətdə apardığı siyasətin perspektivi yoxdur. Onlar nə qədər abidələrimizi saxtalaşdırsalar da, onları ya özlərinin, ya da başqa xalqların adlarına çıxsalar da, buna nail ola bilməyəcəklər. Çünki artıq dünya onların saxtakar olduğunu bilir. Bu məscidin inşa tarixi var, kimin tərəfindən tikildiyi məlumdur. Ermənilərin vaxtilə Göy Məscidi iki dəfə yandırdığı məlumdur. Onda oradan xalqımızın izini silə bilmədilər. Bu gün də cəhdləri alınmayacaq” - deyə S.Mütəllimova bildirdi.

Alim bildirdi ki, hətta ermənilər sözügedən məscidi 99 illik müddətinə İrana icarəyə veriblər. Onun sözlərinə görə, azərbaycanlılara aid abidənin üstündən bizim adımızı silməyə yönələn bu addım da saxtakarlıq predmetidir.

“Qarabağa aparan yol” qəzetinin baş redaktoru, tanınmış jurnalist-publisist, şair Əli Mahmud da bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, Göy Məscidin ermənilər tərəfindən farslaşdırılmasının kökündə onların mənfur niyyətləri dayanır: “Farslar da müsəlmandır, biz onlara da böyük sayğı ilə yanaşırıq. Ermənilərin eyni dinin nümayəndələrini üz-üzə qoyması olduqca mənfi haldır. Göy Məscidin azərbaycanlılar tərəfindən inşa edildiyi məlumdur. Bilirik ki, məscid 1766-cı ildə İrəvan xanı Hüseyn-Əli xanın əmriylə tikilib və Azərbaycanın qədim memarlıq nümunələrindən biridir. Göründüyü kimi, bu məsciddə azərbaycanlılar ibadət edib. Sözsüz ki, İrəvan qədim şəhərdir, Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzlərindən biri kimi İslam aləmində tanınır. Bu məsciddə vaxtilə bütün müsəlmanların ibadət etməsi təbiidir. Bu gün isə orada hansısa bir müsəlmanın ibadət etməsi faktına inanmıram. Ermənilər özlərini tolerant kimi göstərmək məqəsdilə bu abidənin təmir olunmasına razılıq veriblər. Əslində isə ermənilərin tolerantlıqdan xəbərsiz olduğu məlumdur. Göy Məscid Azərbaycan məscididir, onun başqa xalqa aidiyyəti yoxdur”.

Ə.Mahmud hesab edir ki, erməni yalanlarının ifşa edilməsi məsələsində həmrəy olmalı və onların saxtakar əməllərini bütün dünyaya yaymalıyıq. O qeyd etdi ki, İrəvanda, bütövlükdə isə Qərbi Azərbaycan ərazisində mövcud olan bütün abidələr siyahıya alınmalı, onların tarixi yazılmalı, xəritəsi hazırlanmalıdır ki, erməni iddialarına yerindəcə cavab verə bilək: “Bu gün indiki Ermənsitan ərasizində mövcud olan abidələrimiz, məscidlərimiz haqqında xüsusi məlumat kitabları hazırlanmalıdır. Bu həm çap, həm də elektron qaydada olmalıdır ki, istənilən şəxs o abidələrimiz haqqında müfəssəl məlumatlar ala bilsin. Düşünürəm ki, Vikipediya Açıq Ensiklopediyasına da zəngin informasiyalar yerləşdirmək məqsədəuyğun olardı. Biz erməni saxtakarlığına qarşı mübarizəni bir dəqiqə də olsun dayandırmamalıyıq. Görün neçə ildir ermənilər Göy Məscidi “fars abidəsi” kimi qələmə verirlər, bu gün də utanmadan o iddianı davam etdirirlər. Bunun qarşısının alınması üçün aktiv fəaliyyətə keçmək lazımdır”.

Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zaur Əliyev qeyd etdi ki, Şuşadakı Gövhər ağa Məscidi kimi, İrəvandakı Göy Məscidin farslaşdırılması bir tarixçi kimi onu ciddi narahat edir: “İrana məxsus “Badkubeh” saytında Şuşada erməni işğalında olan Yuxarı Gövhər ağa Məscidi və Aşağı Gövhər ağa Məscidi barədə material gedib. Sayt ciddi-cəhdlə iddia edir ki, guya bu məscidlərin tikilməsi iranlı nüfuzlu ailələr tərəfindən həyata keçirilib, xüsusilə də elit kütlələrin ailələri bu şəhər və ətrafında yaşayırmışlar, habelə Şuşa incəsənəti və memarlığının bir hissəsi də elə bu iranlıların orada yaşaması ilə əlaqələndirilir. İddianın davamı olaraq, sayt məscidlərin iranlı Sufla məscidi və iranlı Yuxarı məscid adlandırır.

Bu saytda çox uğursuz halda qədim türk şəhəri olan Şuşanın farslaşdırılmasını görmək olar. Eyni proses İrəvandakı Göy Məscid ətrafında da cərəyan edir. Şuşa da, İrəvan da qədim Azərbaycan-türk şəhərləridir və tarixən burada azərbaycanlıların yaşadığı, ibadət etdiyi məlumdur. Bilirik ki, Şuşada hər iki məscid İbrahim Xəlil xan Cavanşirin qızı Gövhər ağanın adı ilə bağlıdır. İbrahim Xəlil xan da türk boyu olan cavanşirlərdəndir ki, onların da farslarla yaxından-uzaqdan heç bir əlaqəsi yoxdur. Göy Məscidin də tikilmə tarixi məlumdur və onun İrəvan xanı tərəfindən inşa edildiyini hər kəs bilir. Hesab edirəm ki, ermənilər Göy Məscidi farslaşdırmaqla böyük tarixi cinayətə, saxtakarlığa əl atırlar. Bu yolverilməzdir. Tarixi torpaqlarımızı ələ keçirdikləri yetmir, indi də tarixi abidələrimizi farslaşdırırlar. Düşünürəm ki, ermənilərin atdığı bu addımların cavabı hər an verilməlidir”.

İradə SARIYEVA