Orta Dəhliz dünyanın diqqətində - əsas Azərbaycandır...
Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutuna beynəlxalq miqyasda diqqət sürətlə artır. Xatırladaq ki, Orta Dəhliz adı ilə də tanınan bu marşrut Çin, Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan ərazisindən keçərək Türkiyə və Avropa ölkələrinə qədər uzanan beynəlxalq nəqliyyat dəhlizidir.
O da bəllidir ki, Transxəzər Avropa ilə Asiyanı birləşdirən marşrutdur və Azərbaycan onun üzərindəki əsas ölkələrdən biridir. Daha bir mühüm nünas odur ki, Transxəzər marşrutu ilə Asiyadan Avropaya yalnız ticarət yükləri deyil, eyni zamanda, enerji də ixrac ediləcək. Son illər isə Çin tranzit və nəqliyyat şirkətləri tərəfindən Çindən Türkiyəyə və eləcə də Avropa ölkələrinə və əks istiqamətdə yük daşımalarını nəzərdə tutan Orta dəhlizə marağı getdikcə artmaqdadır. Bu da Azərbaycanın əhəmiyyətini daha da artırır. Gürcüstan parlamentinin sədri Şalva Papuaşvilinin Orta Asiyaya son səfəri isə Orta Dəhlizlə bağlı proseslərin daha dinmaik inkişaf mərhələsinə qədəm qoyduğunu göstərir. Bu xüsusda "Nezavisimaya qazeta" mətbu orqanı yazır: "Şalva Papuaşvilinin səfər çərçivəsində dövlət başçıları və parlamentlərlə danışıqlar zamanı investisiya, turizm və əsas terminalı Gürcüstanın Qara dənizdəki Poti limanı olduğu Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı məsələləri müzakirə olunub. Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Şalva Papuaşvili ilə danışıqlarda Qazaxıstanın Cənubi Qafqaz regionunda Astananın əsas tərəfdaşlarından biri olan Gürcüstanla əlaqələrin hərtərəfli möhkəmlənməsinə böyük əhəmiyyət verdiyini bildirib. Şalva Papuaşvili Astanaya ilk səfərini "əlamətdar hadisə" adlandırıb. Onun sözlərinə görə, Tiflis Astana ilə hərtərəfli əlaqələrin, o cümlədən nəqliyyat və logistika sahəsində əməkdaşlığın dərinləşməsinə ümid edir. Yada salaq ki, Qazaxıstan şirkəti Potidə öz konteyner terminalını tikir ki, bu da qazax biznesinə tranzit yüklərin həcmini artırmağa imkan verəcək. Sənaye və infrastrukturun inkişafı naziri Marat Karabayevin sözlərinə görə, Potidə terminalın tikintisi Qazaxıstanın Transxəzər marşrutunun inkişafı baxımından siyasətinin davamıdır. Terminalın ildə 500 min konteynerə xidmət göstərəcəyi gözlənilir. Daşkənd və Aşqabadda keçirilən danışıqların gündəmində Orta Dəhliz kimi tanınan Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun inkişafı məsələsi var idi. Özbəkistan Ali Məclisi Senatının sədri Tənzila Narbayeva ilə görüşdə Şalva Papuaşvili tranzit potensialından, o cümlədən Poti və Batumi dəniz limanlarının infrastrukturundan səmərəli istifadə məsələlərini müzakirə edib. Papuaşvilinin səfəri ərəfəsində Daşkənddə Özbəkistan-Gürcüstan hökumətlərarası ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq komissiyasının 9-cu iclası keçirilib. 2024-cü ilin sonuna qədər əmtəə dövriyyəsinin 500 milyon dollara çatdırılması nəzərdə tutulur. Bura qarşılıqlı ticarət missiyalarının və sənaye sərgilərinin təşkili daxildir. Nəqliyyat, enerji, kənd təsərrüfatı və əczaçılıq əməkdaşlığın prioritet sahələri kimi müəyyən edilib.
Özbəkistan öz məhsullarını ixrac etmək üçün Gürcüstanın tranzit potensialından fəal istifadə edir. Qatarlar şimal və şimal-qərb istiqamətləri üzrə hərəkət edir. Türkmənbaşı, Bakı və Poti limanları vasitəsilə Burqas və Konstansaya yüklərin çatdırılması üçün 21 gün vaxt tələb olunur. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, fərq qiymətdədir. Özbəkistan üçün Cənubi Qafqazazad ticarət sazişləri və rəqabətli bazara malik əsas tranzit məkandır. Azərbaycan və gürcüstan Özbəkistanın Qərblə birləşdirilməsində mühüm strateji rol oynayır ki, bunu tərəflər Daşkənddəki danışıqlarda vurğuladılar. Bakı-Tiflis-Qars nəqliyyat dəhlizindən istifadə də daxil olmaqla, nəqliyyat və logistika tərəfdaşlığının inkişafı məsələləri də müzakirə edilib.
İnkişaf Strategiya Mərkəzinin eksperti Fərrux Həkimovun fikrincə, Asiya-Sakit Okean regionu ölkələri, Çin, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə və Avropanı əhatə edən beynəlxalq multimodal marşrutun tətbiqi səfərin vaxtını azalda bilər. Orta Asiyadan üç dəfə yük daşınmasıda bu yoll aartırmaq mümkündür. Özbəkistan və Gürcüstan ərazisindən keçən bu multimodal nəqliyyat dəhlizinin həyata keçirilməsi hər iki ölkənin ticarət dövriyyəsini artırmaqla yanaşı, onların əraziləri vasitəsilə tranzit yükdaşımaların həcmini də xeyli artıracaq. Papuaşvili Türkmənistan prezidenti Serdar Berdiməhəmmədovla görüşdə Orta Dəhlizinin inkişaf perspektivləri, o cümlədən Lapis Lazuli dəhlizi (Əfqanıstan-Türkmənistan-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə) və Qara dəniz-Xəzər dənizi marşrutu müzakirə edilib. Türkmənistanın xarici işlər naziri Rəşid Meredovun sözlərinə görə, Qara dəniz sualtı kabel layihəsi də müzakirə edilib. Yada salaq ki, iki il əvvəl Gürcüstan, Qazaxıstan və Azərbaycan Orta Dəhlizin inkişafı üzrə "yol xəritəsi" imzalayıblar. Bu fonda Gürcüstandakı Anaklia limanının tikintisinə 2024-cü ilin may-iyun aylarında başlanacaq. Bu, Gürcüstan üçün Mərkəzi Asiyadan Avropaya və əksinə yüklərin daşınması üçün yeni perspektivlər açacaq əsas layihədir. Anakliada tikilən ilk dərin dəniz limanı Türkiyə və digər region ölkələrinin limanlarına ciddi rəqib olmaq məqsədi daşıyır. Limanın tikintisini ABŞ dəstəkləyir, Rusiya isə bu layihəyə qarşı çıxıb". Qeyd edək ki, indiki geosiyasi gərginliklər fonunda Avrasiya məkanından keçən bir sıra nəqliyyat marşrutları üçün ciddi təhdidlər yaranıb. Hazırda Rusiya-Ukrayna müharibəsi səbəbindən Qara dənizin Ukrayna sahillərindəki limanlarında təhlükəli vəziyyət hökm sürür və demək olar ki, onların fəaliyyəti dayandırılıb. Bu şəraitdə beynəlxalq Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin əsas marşrutlarının kəsişmə qovşaqlarında yerləşən Azərbaycanın logistika baxımından əhəmiyyəti daha da yüksəlib. Hazırda bütün iştirakçı dövlətlər Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi, funksionallığının genişləndirilməsi üçün güclü siyasi iradə nümayiş etdirirlər. Dəhliz boyunca yerləşən ölkələr arasında ikitərəfli və çoxtərəfli formatlarda əməkdaşlıq getdikcə genişlənir ki, bu da daşımalar, yüklərin cəlb edilməsi, logistika ilə bağlı məsələlərin uzlaşdırılması və həlli üçün zəmin yaradır. Mütəxəssislər Orta Dəhlizin Avropa və Asiya regionu üçün önəmini yüksək dəyərləndirirlər. Orta Dəhliz öz imkanları ilə region ölkələrinin koordinasiyalı əməkdaşlığı ilə dünya ticarətinin ən mühüm daşınma marşrutlarından biri olacaq. Bu nöqteyi-nəzərdən, şübhəsiz ki, Azərbaycan Transxəzər marşrutu üzrə ən önəmli qovşaqlardan biri kimi müstəsna rola malikdir.
Ramil QULİYEV
