Sumqayıtda erməni cinayətlərinin ildönümü gəldi - o kəskin sual hələ də qalır...
Xəyal Bəşirov: "Sumqayıt hadsiələrinə layiqli hüquqi və siyasi qiymət verilmədi"
1988-ci il fevralın 28-də baş verən Sumqayıt hadisələri SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin erməni millətçiləri ilə birgə Azərbaycana qarşı təşkil etdiyi və həyata keçirdiyi təxribatlardan biri kimi tarixə düşüb.
Bu hadisənin təşkilatçıları da, onu törədənlər də erməni olub və onların hədəfi Azərbaycanla bağlı beynəlxalq aləmdə yanlış rəy formalaşdırmaq, guya bizim ölkədə ermənilərə qarşı "ayrıseçkilik" olduğunu göstərmək idi. Sumqayıt hadisələrinin təşkilatçısının erməni Eduard Qriqoryan olduğu çoxdan sübut olunub.
Məlumatlara görə, Sumqayıt şəhərinin əhalisi 1988-ci ildə 258 min nəfər olub və bunun təqribən 18 minini etnik ermənilər təşkil edib. Ekspertlər deyir ki, 1988-ci ilin fevralına qədər Sumqayıtda etnik zəmində hər hansı qarşıdurma olmayıb və bu gün də Sumqayıt digər Azərbaycan şəhərləri kimi çoxmillətli və çoxkonfessiyalı xüsusiyyətini saxlamaqdadır.
Amma təəssüf ki, erməni təbliğat maşını gecə-gündüz dayanmadan işləyir və Sumqayıt hadisələrini, burada törədilən cinayətləri Azərbaycanın ayağına yazmağa çalışır. Halbuki, Sumqayıtda baş verənlər birbaşa ermənilər tərəfindən həyata keçirilib, özü də məqsədli şəkildə. Tədqiqatlara görə, bu işdə xaricdəki erməni diaspor, lobbi, millətçi təşkilatlarının da birbaşa iştirakı olub, bu cinayətə əvvəlcədən hazırlaşıblar. Hətta cinayət öncəsi ermənilər yaşayan məhələlərin damlarına xüsusi kameralar quraşdırıblar ki, baş verən cinayətləri lentə alıb dünyaya "azərbaycanlılar erməniləri qırır", "burada etnik zəmində hadisələr baş verir" desinlər.
Bu gün ermənilər Sumqayıt hadisələrini əllərində bayraq edib bizə qarşı təxribatlarını genişləndiriblər.
Sumqayıt hadisələrinin tam hüquqi, siyasi qiyməti verilibmi?
"Azərbaycan dövləti, Azərbaycan xalqı, bütün proseslərə olduğu kimi, Sumqayıt hadisələrinə də ən ədalətli, ən layiqli siyasi və hüquqi qiyməti verəcək"
Siyasi və Hüquqi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, hüquqşünas Xəyal Bəşirov "Bakı-Xəbər"ə şərhində "Sumqayıt hadisələrinə lazımı hüquqi və siyasi qiymətin verilməsi üçün ilk növbədə o dövrdə Azərbaycanın aid olduğu Sovetlər İttifaqının rəhbərliyində bir ədalətli yanaşma olmalı idi. Proseslərə ədalətli yanaşma olsaydı, heç bəlkə də Sumqayıt hadisələri baş verməzdi. Bilirik ki, Sumqayıt hadisələrinin səbəbkarı, onun əsas ssenari müəllifləri ermənilər idi. Onlar Azərbaycan dilini mükəmməl bilən ermənilər idilər. Sumqayıtda yaşayan ermənilər Azərbaycan dilini çox mükəmməl bilirdilər. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Qarabağdan köçən ermənilərin də Azərbaycan dilini hansı səviyyədə bildiklərinin şahidi olduq. Çünki Azərbaycanda yaşayıblar və həmişə öz əsas niyyyətlərini pərdələmək üçün yaşadıqları toplumlara sevgilərini nümayiş etdirirlər. Əslində bu saxta sevgidir. Yaşadıqları ölkənin dilini öyrənirlər, o dili maksimum dərəcədə yaxşı bildiklərini göstərib həmin o toplumun maraqlarına xidmət etdikləri görüntüsünü yaratmağa səy göstəriblər.
Sumqayıt hadisələrini törədən şəxslərin, əslində prosesin əsas ssenari müəllflərinin ermənilər olduğunu hər birimiz bilirik. Bu o zaman da məlum idi. Ondan sonra baş verən proseslər də onu göstərdi. Ümumiyyətlə, belə hadisələrin, proseslərin əsas niyyətlərini öyrənmək üçün ilk növbədə həmin o proseslərin məntiqi nəticəsinə diqqət yetirmək lazımdır. Prosesin nəticələri nə oldu? Sumqayıt hadisələri, sonra 20 yanvar hadisələri baş verdi. Elə həmin o proseslərlə paralel olaraq Azərbaycan əraziləri işğal edildi, 300 mindən artıq azərbaycanlı öz ata-baba yurdundan, indiki Ermənistandan deportasiya edildi, qovuldu. Sumqayıtdan nə qədər erməni çıxmışdı? Təbii ki, bu rəqəmdən dəfələrlə az. Əslində, o prosesin əsas məqsədi Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində qırğınlar törətmək, əhali arasında vahimə, qorxu yaratmaq, indiki Ermənistan ərazində olan bütün azərbaycanlıları sonuncu nəfərinə qədər qovub çıxarmaq, onların bütün əmlaklarını mənimsəmək, Qarabağı və ətraf əraziləri, bir sözlə, Azərbaycanın 20 faiz ərazisini işğal etmək və bunların arxasında duran digər məkrli niyyətlər idi. Yəni bu proseslər çox təəssüf ki, onların bütün məkrli niyyətlərini həyata keçirməsinə gətirib çıxardı" - deyə bildirdi.
X.Bəşirovun sözlərinə görə, bu da ondan xəbər verir ki, Sumqyıt hadisələrinin arxasında o dövrdə Moskvada olan erməni siyasi liderlər, Ermənistan və Azərbaycanda yüksək mövqeyə sahib olmuş ermənilər, onların əlaltıları durub. X.Bəşirov hesab edir ki, bu hadisələr bu prosesin çoxdan hazırlanmış bir proses olduğundan xəbər verir. "Necə ki, 1987-ci ildə ulu öndər Moskvadakı vəzifələrindən çıxdıqdan sonra Mixail Qorbaçovun (Qorbaçovun Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı xüsusi nifrəti vardı - X.B) iqtisadi məsələlər üzrə köməkçisi Aqambekyan Paris matbuatında çıxış etdi, ondan sonra sanki Azərbaycana qarşı hücumların "xeyir-duası" verildi. Bütün bu proseslər məhz ona xidmət edirdi. Təbii ki, ssenari "böyük fiqurlar" tərəfindən yazılmışdı, böyük ustalıqla həyata keçirilirdi. Sumqayıt hadisələri də bunlardan biri oldu. Amma çox təəssüflər olsun ki, Sumqayıt hadsiələrinə layiqli hüquqi və siyasi qiymət verilmədi. Əksinə, oradakı proseslərdə heç bir günahı olmayan gənc azərbaycanlı Əhməd Əhmədov ölüm hökmünə məhkum edildi, öldürüldü. Təbii ki, bu da əslində insanları çaşdırmaq, hadisələri yanlış məcraya yönləndirmək və bu yolla da Sumqayıt hadisələrində əsas günahkar olan insanların izlərini itirmək məqsədinə xidmət edirdi. Çox təəssüflər olsun ki, buna da geniş mənada nail oldular. Azərbaycan əraziləri işğal altına düşdü, Azərbaycan vətəndaşları qırğına, soyqırıma, təcavüzə məruz qaldı. Bütün bu proseslər o ssenarini yazan müəlliflərin hədəflərinə nail olmasına səbəb oldu. Amma hər halda Azərbaycan xalqı özünün haqlı mövqeyindən, özünün mübarizəsindən dönmədi, Azərbaycan dövləti öz mübarizəsini apardı. Biz işğal mərhələsinə son qoyduq. Düşünürəm ki, Sumqayıt hadisələrinə də gec də olsa tam ədalətli hüquqi və siyasi qiymətin verilməsi üçün əlimizdən gələni edəcəyik. Azərbaycan dövləti, Azərbaycan xalqı, bütün proseslərə olduğu kimi, Sumqayıt hadisələrinə də ən ədalətli, ən layiqli siyasi və hüquqi qiyməti verəcək.
Eyni zamanda, o ssenariyə uyğun olaraq indiki Ermənistan ərazisindən qovulmuş yüzminlərlə azərbaycanlının öz dədə-baba yurdlarına qayıtması üçün üzərimizə düşən işi həyata keçirib bu prosesin uğurla başa çatmasına nail olacağıq" - deyə X.Bəşirov əlavə etdi.
İradə SARIYEVA
