Poçt xidmət tariflərini kim bahalaşdırır?

“Dövlət poçt xidməti ilə müqayisədə özəl şirkətlər tərəfindən həyata keçirilən poçt xidmətlərinin keyfiyyəti daha yüksəkdir”

Son günlər ölkəmizdə gündəmə gələn məsələlərdən biri də poçt xidməti tariflərinin artırılması ilə bağlıdır. Belə fikirlər mövcuddur ki, Azərbaycanda nəqliyyatda və digər sahələrdə cüzi qiymət artımı baş veribsə, bu poçt xidmətindən də yan ötməməlidir. Ümumiyyətlə, çoxdan idi ki, poçt xidməti tariflərinin bahalaşdırılması barədə müzakirələr aparılırdı.

Artıq deyəsən, aidiyyatı qurumlar poçt xidməti tariflərini qaldırmaqda israrlıdırlar. Məlumatlara görə, “Poçt haqqında" qanuna dəyişikliklərlə bağlı təkliflər hazırlanaraq müvafiq dövlət qurumları ilə razılaşdırılıb. Qeyd edilir ki, əsas təkliflər ölkədə göstərilən universal poçt xidmətlərinin subsidiyalaşdırılmasının dayandırılması və tariflərin poçt operatorları tərəfindən sərbəst təyin olunmasıdır.

Məlumdur ki, Azərbaycanda dövlət poçt xidməti ilə yanaşı özəl poçt xidmətləri, eləcə də onlayn poçt xidmətləri mövcuddur. O da gizli deyil ki, bu gün xüsusən də onlayn poçt xidmətindən istifadə halları daha çox yayılıb. Özəl poçt xidmətlərindən isə əsasən ölkə daxilində sıx-sıx istifadə edilir. Özəl poçt xidmətləri göstərən şirkətlər qiyməti sərbəst seçir və onu təmin edən tariflər əsasında müştəriyə xidmət göstərir, bəzi hallarda qiyməti qaldıra da bilir. Amma dövlət poçt xidmətində qiymətlər Tarif Şurası tərəfindən müəyyən edilir. Ekspertlər hesab edir ki, poçt xidməti tariflərinin qaldırılması birdən-birə baş verməməlidir, geniş araşdırmalardan sonra bu barədə qərar verilməlidir. Bəzi ekspertlər qeyd edir ki, son dövrlər Tarif Şurasının bəzi səlahiyyətləri Nazirlər Kabinetinə verildiyi üçün Nazirlər Kabineti də bu məsələdə rol oynamalıdır. Ümumilikdə hesab edilir ki, poçt xidmətləri tariflərinin poçt operatorları tərəfindən sərbəst təyin olunması ilə bağlı məsələ daha aktualdır.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda universal poçt rabitəsi xidmətlərinin tarifləri (“Azərpoçt” MMC (Milli poçt operatoru) tərəfindən göstərilən universal poçt rabitəsi xidmətlərinin tarifləri) bu şəkildədir.

Daxili poçt göndərişləri üzrə və poçt göndərişlərinin və xidmətlərinin növləri:

Sadə poçt kartı-0,20, sifarişli poçt kartı-0,50, sadə məktub (çəki üzrə) 20 qramadək-0,20, 20 qramdan 50 qramadək-0,30, 50 qramdan 100 qramadək-0,50, 100 qramdan 250 qramadək-0,80, 250 qramdan 500 qramadək -1,10, 500 qramdan 1000 qramadək-1,40,

-1000 qramdan 2000 qramadək-1,80, sifarişli məktubların qiyməti isə çəkiyə görə sadə məktublarda olduğu kimidir. Bundan başqa hər bir məktubun sifarişli göndərilməsi-0,30, sadə banderol (çəki üzrə) 20 qramadək-0,20, 20 qramdan 50 qramadək-0,30, 50 qramdan 100 qramadək-0,50, 100 qramdan 250 qramadək-0,80, -250 qramdan 500 qramadək-1,10, -500 qramdan 1000 qramadək-1,40, 1000 qramdan 2000 qramadək-1,80, sifarişli banderolun da qiyməti çəkiyə görə sadə banderollarda olduğu kimidir. Hər bir banderolun sifarişli göndərilməsi-0,30, çəkisindən asılı olmayaraq hər bir bağlama üçün-1,80, hər tam və natamam 1 kq üçün yerüstü nəqliyyatla-0,40, hər tam və natamam 1 kq üçün avia nəqliyyatla-0,60 AZN təşkil edir.

Onu da vurğulayaq ki, universal poçt rabitəsi xidmətlərinə çəkisi 2 kq-a qədər olan daxili və beynəlxalq məktub, banderol və kiçik paketlər (sadə və sifarişli); çəkisi 10 kq-a qədər olan daxili və beynəlxalq adi poçt bağlamaları aid edilir. Çəkisi 7 kq-a qədər olan daxili və beynəlxalq sekoqramların göndərilməsi, poçt rabitəsi obyektləri tərəfindən göndərilən xidməti poçt göndərişləri isə milli operator tərəfindən pulsuz göndərilir. Milli operator Azərbaycanın bütün ərazisində universal poçt rabitəsi xidmətlərinin göstərilməsini təmin edir.

Ekspertlər hesab edir ki, o zaman Tarif Şurası poçt xidmətləri tariflərinin tənzimlənməsindən imtina edə bilər ki, ölkədə bu sahədə ciddi rəqabətli mühit olsun. Ekspertlər hesab edir ki, poçt xidməti göstərən qurumlara daha çox sərbəstlik verilməli, Tarif Şurası isə tənzimlədiyi bir çox məsələlərdən imtina etməlidir. Qeyd edilir ki, poçt xidmətləri ilə bağlı qiymət siyasəti sərbəst şəkildə tənzimlənməlidir. Onların fikrincə, bu sahədə qiymət siyasətini rəqabətli mühit özü tənzimləməlidir ki, onların göstərdiyi xidmətlərdən müştərilər daha çox yararlansın.

İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin fikrincə, qiymətlərin Tarif Şurası tərəfindən tənzimlənməsindən imtina o anlama gələcək ki, qiymətlər sürətlə bahalaşacaq. “Bunun qarşısını almaq üçün bu sahədə institusional dəyişikliklərə, ciddi rəqabətli mühitin yaradılmasına ehtiyac var və bundan sonra Tarif Şurası tərəfindən qiymətlərin tənzimlənməsindən imtina etmək olar” - deyə o bildirib.

Ekspert qeyd edib ki, məsələn, Rusiyada 90-dan çox poçt operatoru var: "Amma hələlik Rusiyanın milli poçt operatoru üstünlüyə malikdir. Lakin ciddi rəqiblər var, bu sahədə fəaliyyət göstərən özəl şirkətlər var və seçim imkanları mövcuddur. Buna görə də qiymətlərin tənzimlənməsi bazar iqtisadiyyatı qaydalarına uyğun aparılır. Bu, Avropada da, Türkiyədə də belədir".

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin professoru Elşad Məmmədovun fikrincə isə, universal poçt xidmətləri tariflərinin poçt operatorları tərəfindən sərbəst təyin olunması məqsədəuyğun deyil. O hesab edir ki, bu istiqamətdə əsas sözü Tarif Şurası deməlidir: "Bütövlükdə poçtun təşkili ilə bağlı strateji məsələlər var və dövlət vətəndaşların hüquqlarını qorumalıdır. Yəni poçt xidmətləri əhalinin bütün təbəqələri üçün əlçatan olmalıdır. Bunu bazar şəraitinin öhdəliyinə buraxmaq olmaz. Çünki sabah poçt operatorları hər hansı bir əsas gətirərək qiymətləri xeyli dərəcədə artıra bilər. Əgər belə olarsa, əhalinin aztəminatlı təbəqələri poçt xidmətlərindən necə istifadə edəcək? Çünki poçt xidmətlərinin şaxələndirilməsi mövcuddur və burada universal poçt xidmətləri var. Əgər universal poçt xidmətləri bazar qiymətləri əsasında poçt operatorların istəyi ilə müəyyən ediləcəksə, bunlar universal xidmətlər olmayacaq. O halda əhalinin müəyyən hissəsi üçün bu xidmətlər əlçatan olmayacaq".

Tanınmış iqtisadçı-ekspert Ruslan Atakişiyev baki-xeber.com-a bildirdi ki, dünya təcrübəsində də dövlət poçt operatorlarına subsidiyalar ayırır, hətta bir çox hallarda dotasiyaların verilməsini həyata keçirir. R.Atakişiyev qeyd etdi ki, bu gün dövlətə məxsus poçt xidmətinin qiyməti həddən artıq ucuzdur, özəl poçt xidmətlərinin müəyyən etdiyi tariflər isə ondan bir neçə qat bahadır. “Bu gün Azərbaycanda dövlət post xidmətləri ilə yanaşı poçt xidmətləri göstərən özəl şirkətlər də var. Dövlət poçt xidmətinin qiyməti dövlət tərəfindən müəyyənləşir, amma özəl poçt xidməti göstərən şirkətlər qiyməti sərbəst şəkildə qoyurlar. Bunun əsasında fəaliyyətlərini qururlar. Hesab edirəm ki, ölkədə fəaliyyət göstərən poçt xidmətlərinin tariflərinə yenidən baxılması ilə yanaşı həm də bu şirkətlərin rəqabət şəraiti daha da yaxşılaşdırılmalıdır. Özəl poçt xidmətlərinin qiymətlərinin dəyişdirilməsi yalnız bazarda olan tələb və təklifdən asılıdır. Amma bütövlükdə universal poçt xidmətlərinin tarifləri dövlət tərəfindən müəyyən edilməlidir ki, bu sahədə müəyyən xoşagəlməzliklər baş verməsin. Dövlət poçt xidməti olduqca ucuz qiymətə xidmət göstərir, amma özəl poçt xidmətlərinin isə xidmət haqqı bahadır. Onu da nəzərə alaq ki, dövlət poçt xidməti ilə müqayisədə özəl şirkətlər tərəfindən həyata keçirilən poçt xidmətlərinin keyfiyyəti daha yüksəkdir. Götürək elə məktubların ünvanlarına daha tez şəkildə çatmasını, bu sahədə özəl poçt xidmətləri daha çevikdir. Keyfiyyətin yüksəlməsinə şərait yaradan rəqabət amilidir. Dünya təcrübəsi də göstərir ki, qiymətindən asılı olmayaraq bu cür xidmətlərin dövlət tərəfindən həyata keçirilməsi heç zaman keyfiyyətli olmur. Yəni dövlət qurumları özünü rəqib kimi, ortaya qoya, rəqabətdə iştirak edə bilmir. Bu daha çox özünü özəl sektorda doğruldur. Poçt xidməti tariflərinə aidiyyatı şura tərəfindən yenidən baxılması poçt xidməti sahəsində rəqabətliliyin formalaşmasına gətirib çıxarar” - deyə R.Atakişiyev qeyd etdi.

İradə SARIYEVA