Rusiya-Qərb ziddiyyəti ATƏT-i də dağıdır
ABŞ-ın məşhur “Foreign Policy” jurnalı yazır ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynaya qarşı amansız müharibəyə başlayandan doqquz ay sonra, indi də diplomatik cəbhədə başqa bir dağıdıcı həmləyə keçib. Vyanadakı Qərb diplomatları bildirirlər ki, Rusiya son səkkiz ay ərzində Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) normal fəaliyyətinə əngəl olub.
Burada xatırladaq ki, “soyuq müharibə” dövründə yaradılmış ATƏT Şərq və Qərb arasında dialoq üçün yeganə platformadır. Təşkilat Ukrayna və Gürcüstanda, Qarabağ və Dnestryanı bölgələrində münaqişələrin tənzimlənməsində mühüm rol oynayıb. Lakin indi Rusiya ATƏT-in büdcəsinə və təşkilatın 2024-cü ildəki sədrliyinə dair qərarların qəbulunu bloklayır. Rusiya bundan əvvəl ATƏT-in Ukraynadakı əməliyyatlarının mandatını uzatmaqdan imtina edib. “Foreign Policy” yazır ki, ATƏT-in işini pozmaq Rusiya üçün çətin deyil, çünki bu təşkilatda bütün qərarlar bütün 57 üzv ölkənin razılığı, yəni konsensusu ilə qəbul edilir. Məqalədə deyilir ki, ATƏT hazırda Birləşmiş Ştatları, Kanadanı, bütün Avropa ölkələrini, Rusiya da daxil bütün keçmiş Sovet İttifaqı respublikalarını bir araya gətirən yeganə təhlükəsizlik strukturudur. Təşkilatın təhlükəsizliyə yanaşması yalnız hərbi-siyasi aspektlərlə deyil, həm də demoktratik islahatlara, insan haqlarına, milli azlıqların hüquqlarına və antikorrupsiya fəaliyyətlərinə dəstəklədir. ATƏT, ABŞ da daxil, 57 üzv ölkənin seçkilərində monitorinq missiyalarını yerinə yetirir. “Foreign Policy” yazır ki, indi bütün bu fəaliyyətlər Rusiyaya görə iflic ola bilər. Rusiya isə ATƏT-in öz fəaliyyətində təhlükəsizlikdən daha çox siyasi məsələlərlə - demokratiyaya, insan haqlarına müdaxilə ilə məşğul olmasını kəskin tənqid edir. Moskva ATƏT-i Ukraynanın rusdilli əhalisinin hüquqlarına biganəlikdə günahlandırır. Rusiyanın ATƏT-in fəaliyyətinə törətdiyi ən təhlükəli əngəl isə bundan ibarətdir ki, o, ötən 12 ay ərzində təşkilatın 2022-ci il üçün 138 milyon avroluq və ya 143 milyon dollarlıq büdcəsi ilə razılaşmır. “Foreign Policy”yazır ki, indi bu əngəldə Rusiyaya, çox ehtimal, bir-birinə ziyan vurmaq məqsədilə Ermənistan və Azərbaycan da qoşulub. Onlar da ATƏT-in büdcəsini təsdiq etməkdən boyun qaçırırlar. Bu da qeyd olunur ki, təsdiq olunmamış büdcə ilə ATƏT son bir il ərzində yalnız məhdud çərçivədə fəaliyyət göstərə bilib. Büdcənin təsdiq olunmaması o deməkdir ki, ATƏT mümkün geosiyasi böhranlara lazımınca müdaxilə edə bilməyəcək.
“Foreign Policy” yazır ki, yaranmış dalandan çıxış yollarından biri də ATƏT ölkələrinin spesifik layihələrə büdcədən əlavə vəsait töhfəsi ola bilər. Lakin ekspertlərin fikrincə, bu, ən yaxşı halda, keçid dövrü üçün çıxış yolu ola bilər. ATƏT-in 2024-cü il üçün sədrliyi məsələsi də açıq qalır. Estoniyanın namizədliyi mübahisələrə və uzun-uzadı danışıqlara səbəb olub. Sədrliyə növbəti namizəd kimi Qazaxıstan, İspaniya və Türkiyə də daxil bir neçə ölkənin adları hallandırılır. Hesab edilir ki, Rusiya və Qərb ölkələri yalnız Türkiyənin namizədliyi məsələsində ortaq mövqe nümayiş etdirə bilərlər. Əks halda sədrlik məsələsi də dalana dirənəcək. Hazırda ATƏT məsələsində Rusiya ilə Qərb arasında ziddiyyət dərinləşir. Qeyd edək ki, ATƏT-in hazırkı sədri olan Polşa Rusiya Federasiyasının xarici işlər naziri Sergey Lavrovun ATƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 1-2 dekabr tarixlərində Lodz şəhərində keçirilən iclasında iştirakına icazə verməyib. İclasda Rusiya nümayəndə heyətinə ATƏT-dəki daimi nümayəndə Aleksandr Lukaşeviç rəhbərlik edir. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bu xüsusda bildirib: “Polşa Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun başçılıq etdiyi Rusiya nümayəndə heyətinin Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının Nazirlər Şurasında iştirakından imtina etməklə, bu təşkilatın özünü məhv edir. Söhbət təkcə bir dövlət kimi Polşadan deyil, ATƏT-ə sədrlik edən və bütün üzv ölkələr üçün bərabər iş şəraiti təmin etməli olan ölkədən gedir. Polşa Avropada təşkilatın öz sisteminə, təhlükəsizlik və əməkdaşlığına zərbə vurur”. Zaxarova ATƏT-in müxtəlif ölkələr və müxtəlif baxışlı siyasətçilər üçün müzakirə platforması kimi yaradıldığını xatırladıb: “Bu gün Polşa sədrliyi faktiki olaraq bu danışıqlar platformasını məhv edir”. Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov isə bildirib ki, Varşavanın Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun ATƏT Nazirlər Şurasının iclasında iştirakına icazə verməməsi, çətin ki, Rusiya və Lavrova diskomfort yaratsın. Bu, ATƏT üçün başağrısıdır: "Gəlin ötən ilin sonunu, bu ilin əvvəlini xatırlayaq. Təhlükəsizlik məsələləri üzrə strukturlaşdırılmış, layihəyönümlü və gələcəyə yönəlmiş danışıqlar üçün Rusiyanın konstruktiv təklifini məhz ATƏT-in özü rədd etdi. Bu cür bəyanatlar bizim tərəfimizə, xüsusən də Sergey Lavrova çətin ki, diskomfort yaratsın. Amma bunun təşkilat olaraq ATƏT üçün böyük başağrısı olması birmənalıdır. Polşa səlahiyyətliləri ATƏT-in öz funksiyalarını yerinə yetirməsinə mane olur. Əminik ki, bütün sağlam düşüncəli siyasətçilər belə hərəkətlərin yolverilməzliyi ilə bağlı Rusiya tərəfinin mövqeyini bölüşür. ATƏT-in bütün iştirakçı dövlətlərinə bununla bağlı müvafiq sorğu göndərilib”.
Nahid SALAYEV
