Çərşənbə axşamı günü, 22 iyul 2025
     

Braziliya və Səudiyyənin BRİKS-lə əməkdaşlığı uzun sürməz...

Image

Səudiyyə Ərəbistanı Avropa və ABŞ-dən asılı olduğu üçün BRİCS-dən getdi

Bir neçə həftə əvvəl Kazanda 16-cı sammiti keçirilən BRİCS+ təşkilatı ətrafında müzakirə şiddətlənir. Artıq bu birlik kollektiv Qərbi və Birləşmiş Ştatları ciddi şəkildə narahat etməyə başlayıb. BRİCS+ ətrafında son sammitdə cərəyan edən hadisələr bunu deməyə əsas verir.

Ümumiyyətlə, BRİCS təşkilatını Avropa və ABS-da bir etiraz təşkilatı kimi xarakterzə edirlər. Çünki bu təşkilatda birləşən dövlətlərin hamısı dünyanın müasir siyasi-hərbi və iqtisadi sistemindən narazı olan ölkələrdir. Demək olar ki, beynəlxalq siyasi sistem subyektlərinin ədalətsizliyi nəticəsində BRİCS+ ərsəyə gəldi. Amma bu təşkilat hələ dünyanın oturuşmüş beynəlxalq təşkilatları ilə müqayisədə çox kövrək və zəifdir. Hələ ki, BRİCS təşkilatı yalnız sammitləri ilə yadda qalır, beynəlxalq siyasi müzakirələr masasından uzağa gedə bilmir. Amma bu birlikdə birləşən ölkələr bir-biri ilə ikitərəfli münasibətlərin inkişafına üstünlük verir. Son iki il ərzində BRİCS ölkələrinin bir-biri ilə xarici ticarət dövriyyəsi ciddi şəkildə artmağa başlayıb. Üstəlik, Avrasiya İqtisadi İttifaqı da BRİCS+la iç-içə birlik sayıla bilər.

Əvvəla onu qeyd edək ki, BRİKS-in son sammiti çoxlarını sevindirdi ki, birliyin ölkə liderləri Qərbin sanksiyalarından qorxmayaraq, ağır sanksiyalar altında olan Rusiya ilə birlikdədirlər. Amma birlik üzvləri üçün bu sammitdə iki xoşəgəlməz hadisə baş verdi. Bunlardan biri elə sammitin ilk iclasında baş verdi.

Bu xoşagəlməz hadisələrdən birincisi Braziliyanın Venesuelanın birliyə üzvlüyünə veto qoyması oldu. Təbii ki, bu, iki ölkə arasında olan Qayana münaqişəsindən irəli gəlirdi. BRİKS+ üzvləri sadəcə olaraq bunu qəbul etmək məcburiyyətində qaldılar. Çünki hər bir birlik üzvünün yeni qəbul edilən ölkəyə veto qoymaq hüququ var.

Arayış üçün qeyd edək ki, Venesuela-Qayana böhranı Qayana-Essequibonun üzərində ərazi mübahisəsi ilə əlaqədarır. Venesuela ilə Qayana arasında böhran xeyli vaxtdır davam edir.  2023-cü ildə isə bu diplomatik böhran bir qədər də kəskinləşdi. Neftlə zəngin Qayana-Essequibo bölgəsi Qayanaya aiddir. Lakin Venesuela 19-cu əsrin sonlarından bəri bu əraziyə iddialar irəli sürüb. Braziliya isə müttəfiq kimi Qayananı müdafiə edir.

Ötən ilin dekabr ayında Venesuela lideri Nikolas Maduro Qayana ərazisinin bir hissəsini ilhaq etmək planlarını elan etdikdən sonra Braziliya Venesuela ilə sərhədinə əlavə qoşun yerləşdirmək niyyətini açıqlayıb.

Digər xoşagəlməz hadisə isə artıq BRİCS+un tamhüquqlu üzvü kimi təsdiq edilmiş Səudiyyə Ərəbistanının sammitdə yalnız müşahidəçi qismində iştirak etməsi oldu. Yəni Səudiyyə Ərəbistanı BRİCS+dan çıxdı. Bu, çoxlarının birləşmə perspektivlərini bədgüman etdi.

Buna səbəb nədir? Cavab - Səudiyyə Ərəbistanını inanılmaz dərəcədə zəngin edən ixrac potensiallarına malik neft ehtiyatlarıdır. Sonuncu dəfə dünya bazarında neftin qiymətinin artması fonunda ixracın azalması səbəbindən ölkənin neft sənayesi çətinliklərlə üzləşdi. Bu səbəbdən həm ölkənin hakimiyyət orqanları, həm də neft korporasiyaları, qəribə də olsa, hasilat səviyyəsini artırmaqla qiymətlərin düşməsində maraqlı oldular. Hökumət belə düşünür ki, Səudiyyə Ərəbistanı bundan heç nə itirməyəcək, lakin bir neçə səbəbə görə qazanacaq.

Birinci növbədə ona görə qazanacaq ki, Səudiyyə Ərəbistanında hazirda işlənən neft yataqları yer səthinə çox yaxın yerləşib. Buna görə neft hasilatına və oradakı infrastruktura qoyulan investisiyalar digər neft ixracatçılarından xeyli aşağıdır. Yəni onlara neft hasilatı daha ucuz başa gəliyinə görə, neft dünya bazarında ucuzlaşanda neft şirkətləri ziyanla işləmir, sadəcə mənfəətləri azalır.

BRICS+ birliyinə hazırda neft ölkəsi kimi Rusiya, Misir, İran və Braziliya daxildir. Yeganə istisna Səudiyyə Ərəbistanı və onunla eyni neft zonasında yerləşən Birləsmiş Ərəb Əmirliyidir (BƏƏ).

Rusiya üçün dünyanın ən böyük neft tədarükçüsü tərəfindən bu cür davranış əsl kabusa çevrilə bilər. Çünki Rusiya neftinin istehsalının dəyəri Səudiyyə Ərəbistanına nisbətən ölçüyəgəlməz dərəcədə yüksəkdir. Üstəlik, səudiyyəlilər özləri neft mədənlərində işləmirlər, yalnız idarə edirlər və orada əsasən əmək miqrantlarının xidmətlərindən istifadə olunur.

Bəs Səudiyyə Ərəbistanının neft sənayesi BRİKS+a tamhüquqlu üzv olmaqdan konkret olaraq nə qazana bilər? Əvvəlcə Səudiyyə Ərəbistanının neft ixracatının coğrafi strukturuna nəzər salaq.

Səudiyyə Ərəbistanından 2023-cü ildə neft ixracı 211,54 milyard dollar və ya dünya neft ixracının 16,3%-ni təşkil edib. Neft ixracatının əsas istiqamətləri isə aşağıdakı kimi olub: Çin (23,2%), Yaponiya (15,5%), Cənubi Koreya (12,6%), Hindistan (10,1%) və Tayvan (4%). Yəni birlikdə ixracın 32,1%-ni təşkil edən Səudiyyə neftinin ən böyük idxalçılarından üçü nəinki BRİKS+a aid deyil, onlaraın bu birliyə qoşulmaq ehtimalı da yoxdur.

Beləliklə, Yaponiya ümumiyyətlə "köhnə" inkişaf etmiş kapitalist, qərbyönlü iqtisadiyyata malikdir, Tayvan və Cənubi Koreya isə inkişaf etmiş bazar iqimtisadiyyati ölkələridir. Bu iki ölkə Yaponiyadan çox sonra yuksək inkişaf mərhələsinə çatsa da, həmişə qərbyönlü olublar. Lakin BRICS+un üzvləri olan Hindistan və Çin bir qədər böyük faizə malikdirlər - toplam 33,3%.

2022-ci il üçün ilk on idxalçı haqqında məlumatları götürsək, mənzərə daha maraqlıdır. Reytinq sıralamasına Səudiyyə Ərəbistanından neft tədarük edən aşağıdakı ölkələr daxildir:

Çin: 56,1 milyard dollar (23,8%)

Yaponiya: 34,2 milyard dollar (14,6%)

Hindistan: 32,7 milyard dollar (13,9%)

Cənubi Koreya: 32,5 milyard dollar (13,8%)

ABŞ: 16,6 milyard dollar (7,05%)

Tayvan: 10,2 milyard dollar (4,35%)

Malayziya: 5,54 milyard dollar (2,35%)

Hollandiya: 4,65 milyard dollar (1,97%)

Polşa: 4,59 milyard dollar (1,95%)

Tayland: 4,54 milyard dollar (1,93%)

Əsasən NATO və Avropa İttifaqına daxil olan Qərb iqtisadiyyatları, eləcə də onlara rəğbət bəsləyən inkişaf etmiş iqtisadiyyatlar (Yaponiya, Cənubi Koreya, Tayvan) Səudiyyə Ərəbistanı ixracatının 46,36%-ni təşkil edir. Bu göstəricı üzrə BRICS+ üzvləri olan Hindistan və Çin - 37,7%, neytral Malayziya və Tailand 4,28% paya malikdir. Qalan ixrac istiqamətləri cəmi 11,66% təşkil edir və görünüdüyü kimi, ayrı-ayrılıqda Səudiyyə iqtisadiyyatı üçün strateji əhəmiyyətə malik deyil.

Bu məsələdə Səudiyyə Ərəbistanında neft ixracı gəlirləri baxımından ən böyük şirkətlərin sırası da az maraqlı deyil (2023-cü ilin nəticələrinə əsasən məlumat):

Saudi Aramco (Səudiyyə Ərəbistanı): 121,3 milyard dollar

Schlumberger (ABŞ): 28,09 milyard dollar

Halliburton (ABŞ): 23,01 milyard dollar

Petro Rabigh (Səudiyyə Ərəbistanı): 11,1 milyard dollar

Weatherford-Cielo (ABŞ): 5,13 milyard dollar

Consolidated Contractors Company (Yunanıstan, lakin Yaxın Şərq mənşəli): 5,1 milyard dollar

Tasnee Petrochemical Co. (Səudiyyə Ərəbistanı): 917,2 milyon dollar

Topaz Marine (Türkiyə): 802,1 milyon dollar

Rotary Engineering Pte. Ltd. (Sinqapur): 172 milyon dollar

Dalma Enerji(Oman): 32 milyon dollar

Ümumiyyətlə, Səudiyyə Ərəbistanının ən böyük neft korporasiyaları 133,3 milyard dollarlıq neft ixrac edib. İxracda NATO və Avropa Birliyinə üzv olan ölkələrin şirkətləri 62,1 milyard dollar paya malikdir.

Müəyyən mənada Türkiyə BRİKS+ və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) qoşulmaq arzusunu ifadə etsə də, o iki cəbhədə oynamağa alışmış istisna bir ölkədır. Lakin NATO-ya üzv olmaqla belə, ölkəni Qərb iqtisadiyyatlarından tamamilə ayırmaq mümkün deyil.

Fakt budur ki, neftin ixrac istiqamətləri baxımından belə bir nisbətlə Səudiyyə Ərəbistanı "qlobal Cənub" iqtisadiyyatlarından daha çox "kollektiv Qərb" və Asiya-Sakit Okean regionunun əlaqəli iqtisadiyyatlarından asılıdır.

Bəli, nəzəri cəhətdən Səudiyyə Ərəbistanı hətta ŞƏT-ə də daxil ola bilər, ancaq bu halda onun anti-NATO mahiyyəti aydın şəkildə görünəcək. Göründüyü kimi, Səudiyyə Ərəbistanında fəaliyyət göstərən Qərb neft şirkətlərinin ölkənin ixrac strukturunda və ÜDM-də xeyli payı var.

Qərbdə və ABŞ-da ŞƏT kimi BRİKS+a da anti-Qərb strukturu kimi baxılır. Baxmayaraq ki, bu, belə deyil. BRİKS+ sadəcə olaraq inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatların birliyindən başqa bir şey deyil. Onların artımı "köhnə" inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə daha yüksək göstəricilər nümayiş etdirir.

Bütün bu qeyd edilənləri nəzərə alsaq, Səudiyyə Ərəbistanının BRİCS+dan nədən üz döndərdiyini aydın başa düşmək olar. Yəni bir qədər də konkretllşdirsək, Səudiyyə Ərəbistanının bu addımı ABŞ və kollektiv Qərbdən ciddi asılı olması səbəbindən irəli gəlir. BRİCS+ Qərbdən və ABŞ-dən narazı olan dünya dövlətlərinin birliyi kimi xarakterizə edilirsə, onlardan kəskin asılı olan Səudiyyə Ərəbistanı, əlbəttə, bu birlikdə təmsil edilə bilməz. Səudiyyə Ərəbistanının bu addımı ölkənin siyasi-iqtisadi maraqlarından doğur.

Akif NƏSİRLİ



VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

22.07.2025 / 21:40
ABŞ-Rusiya savaşı, hələ ki, sözdə şiddətlənir...

22.07.2025 / 21:25
Rusiyanın ittiham etdiyi 2 azərbaycanlı alimdən reaksiyalar niyə gecikdi?..

22.07.2025 / 21:12
Azərbaycanın Avropa ilə siyasi gündəmi yenidən başlayır...

22.07.2025 / 20:58
Macarıstan və Serbiya Aİ-ni parçalayır - rus "neft kartı" işləyir...

22.07.2025 / 20:45
ABŞ-İran-Ermənistan üçbucağında Zəngəzur qovğası başlanır

22.07.2025 / 20:32
Azərbaycan-Ermənistan sülhü şəraitində Cənubi Qafqaz üçün beş mühüm ssenari…

22.07.2025 / 20:18
Azərbaycan rəsmilərinin adından Rusiya ilə münasibətlərə qarşı təxribat... Məqsəd nədir?

22.07.2025 / 20:05
Paşinyan Trampın qorxusundan 2 sülh maddəsinə münasibətini dəyişdi...

22.07.2025 / 19:51
Zəngəzur dəhlizi beynəlxalq ticarətin həcmini 100 milyard dollar artıracaq

22.07.2025 / 19:37
Azad rayonlarımızın bərpasında gənclərin fəal iştirakı böyük nümunədir - təbliğat boşa getməyib...

22.07.2025 / 19:32
Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyi münasibətilə tədbir keçirilib - FOTO

22.07.2025 / 19:25
Prezident İlham Əliyev: "Bu gün Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində öz layiqli yerini tutmuş güclü dövlətdir"

22.07.2025 / 19:24
Mətbuatın builki yubileyi əvvəlkilərdən çox fərqli oldu...

22.07.2025 / 19:20
Bir sıra media nümayəndələrinə yubiley medalı verildi

22.07.2025 / 19:19
"Bizim milli mətbuat bir əsr yarım ərzində şərəfli və mütərəqqi inkişaf yolu keçib" - Prezident

22.07.2025 / 19:15
Prezident: "Mətbuatın müstəqilliyi cəmiyyətimizin inkişafının başlıca şərtlərindən biridir"

22.07.2025 / 19:13
“AŞIQLAR QƏRBİ AZƏRBAYCANI TƏRƏNNÜM EDİR” ADLI KİTAB HAZIRLANIR

22.07.2025 / 19:12
"Azərbaycan milli mətbuatı xalqımızın ən ülvi arzularının reallaşmasına öz töhfəsini verib" - Prezident İlham Əliyev

22.07.2025 / 19:11
İrəvan Minsk qrupunun buraxılmasını Bakı ilə müzakirə edir? - Maraqlı bəyanat...

22.07.2025 / 19:07
Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın media nümayəndələrinə müraciət ünvanladı

22.07.2025 / 18:57
Prezident Əliyev sazişlə bağlı İrəvana növbəti mühüm təklifi etdi...

22.07.2025 / 18:44
Avropa yalnız Azərbaycandan qaz alışını çoxaldıb - digər 3 mənbədən isə...

22.07.2025 / 18:30
İran nüvə müzakirələri üçün ABŞ-ı yox, 3 Avropa ölkəsini seçdi...

22.07.2025 / 18:23
Akademik Əhliman Əmiraslanov Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 18:16
Dünya mediası Əliyevin Mediaforumda çıxışına niyə həssas yanaşdı..

22.07.2025 / 18:08
DGK sədri Şahin Bağırov Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 18:01
Qərb Azərbaycanı iki qonşu ilə müharibəyə sövq edir... Şok

22.07.2025 / 17:48
Prezident İlham Əliyevin "Rusiya məhkəməyə veriləcək" bəyanatına Kremldən reaksiya ..

22.07.2025 / 17:35
Trampı Azərbaycanla bağlı xüsusi demarşa təşviq edən hadisə...

22.07.2025 / 17:30
Qismət Yunusoğlu Aydın Quliyevi təbrik etdi

22.07.2025 / 17:22
İsraildən Şara ilə bağlı şok iddia - 7 ayda 3 sui-qəsd cəhdi… Həyatını türklər xilas etdi…

22.07.2025 / 17:19
BDU-nun müəllimi “Bakı-Xəbər”in əməkdaşını təbrik etdi

22.07.2025 / 17:15
Hakan Fidandan xəbərdarlıq - Suriyanı bölməyə çalışsalar, müdaxilə edəcəyik...

22.07.2025 / 17:09
Tramp ABŞ-ı UNESCO-dan çıxarır...

22.07.2025 / 17:05
“Nar” milli mətbuatın 150 illiyini media nümayəndələri ilə qeyd edib - FOTO

22.07.2025 / 16:57
Daxili işlər nazirinin adından saxta məlumatlar yayıldı - MEDİA çağırış etdi...

22.07.2025 / 16:50
İrandan Azərbaycana külli miqdarda narkotik keçirilməsinin qarşısı alındı

22.07.2025 / 16:33
Yunus Oğuzun 65 illik yubileyi münasibəti ilə kitab nəşr olunub

22.07.2025 / 16:32
Ömrünün 16 ilini orduda keçirdi, Vətən yolunda şəhadətə ucaldı

22.07.2025 / 16:30
Mətbuat Şurası Yunus Oğuzu 65 illik yubileyi münasibətilə təbrik etdi

22.07.2025 / 16:27
BDU-nun müəllimi Qismət Yunusoğlu “Bakı-Xəbər”i təbrik etdi

22.07.2025 / 16:20
Ali təhsil sahəsində tətbiq edilən beynəlxalq ikili diplom proqramlarının sayı artırıldı - SƏRƏNCAM

22.07.2025 / 16:18
Türkiyənin Egey sahilində yerləşən Didimi ziyarət etmək üçün 5 səbəb...

22.07.2025 / 16:15
Azərbaycanda qablaşdırılan dərmanlar 5 il yerli mal hesab olunacaq

22.07.2025 / 16:10
Azərbaycanda əmlakın qeydiyyatına dair yeni prosedur müəyyənləşdi

22.07.2025 / 16:07
Çoxşaxəli istedad sahibi, dərin intellektual... Aydın Mirzəzadədən Yunus Oğuza yubiley təbriki...

22.07.2025 / 16:01
Millət vəkili jurnalistləri təbrik etdi

22.07.2025 / 15:50
Millət vəkili Cavanşir Feyziyev jurnalistləri təbrik edib

22.07.2025 / 15:48
Millət vəkili Vüqar İskəndərov Yunus Oğuzu 65 yaş münasibətilə təbrik etdi

22.07.2025 / 15:28
Ərdoğan Avropa İttifaqına çağırış etdi - Türkiyəyə ehtiyacınız var…

22.07.2025 / 15:12
Ceyhun Bayramovun Gürcüstanın XİN başçısı ilə müzakirə etdiyi məsələlər açıqlandı...

22.07.2025 / 14:53
Azərbaycanın dövlət borcu açıqlandı

22.07.2025 / 14:36
İranın Rusiyadakı keçmiş səfiri - "Kreml seçim qarşısında qalsa, İsraili seçəcək"

22.07.2025 / 14:20
İran uranın zənginləşdirilməsinin müvəqqəti dayandırıldığını açıqladı...

22.07.2025 / 13:29
"Ermənistan konstitusiyasından ərazi iddiaları çıxarılmalı, Minsk Qrupu ləğv edilməlidir" - Nazir

22.07.2025 / 13:18
Prezident İlham Əliyev onun çıxışını paylaşdığına görə Trampa təşəkkür etdi

22.07.2025 / 13:10
Москва придумала новых врагов - казахов и президента Токаева - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

22.07.2025 / 13:08
Sabirabadda avtomobil yolunun əsaslı təmirinə 2,1 milyon manat vəsait ayrıldı - SƏRƏNCAM

22.07.2025 / 12:22
Maqnit qasırğası barədə əhaliyə XƏBƏRDARLIQ

22.07.2025 / 12:12
Hacıqabulda taxıl daşıyan TIR aşıb

22.07.2025 / 12:03
Türkiyə bu dəmir yolu layihəsinə 2,4 milyard avro cəlb edib

22.07.2025 / 11:43
BMT-dən həyəcan təbili: Quraqlıqlar qlobal fəlakətə çevrilir!

22.07.2025 / 11:38
Zəngəzur dəhlizi açıldıqdan sonra bu şirkətlərin xərcləri azalacaq

22.07.2025 / 11:22
Ceyhun Bayramovla Maka Boçorişvili arasında təkbətək görüş keçirilir

22.07.2025 / 11:12
Xırdalanda faciə - fəhlə üçüncü mərtəbədən yıxılıb öldü

22.07.2025 / 11:04
Azərbaycanlı hakim UEFA-dan təyinat alıb

22.07.2025 / 11:03
Rusiya Qafqazdan sökülməyə başladı - CANLI

22.07.2025 / 11:00
Baqrat Qalstanyan Paşinyanın nazirlərindən kompensasiya tələb edir

22.07.2025 / 10:41
Rezidenturaya qəbul imtahanının II mərhələsində iştirak üçün qeydiyyat başlayıb

22.07.2025 / 10:25
Jurnalistika şərəfli və yüksək məsuliyyət tələb edən peşədir - Hikmət Hacıyevdən PAYLAŞIM

22.07.2025 / 10:14
Uranın zənginləşdirilməsi proqramından imtina etməyəcək - Əraqçi ABŞ-a meydan oxudu

22.07.2025 / 10:10
Ceyhun Bayramov Gürcüstana səfərə gedib

22.07.2025 / 10:06
Daha 53 ailə Cəbrayıla köçürüldü

22.07.2025 / 10:04
Media nümayəndələrinin iştirakı ilə "Mədəniyyətimiz, mətbuatımız: 150 il birlikdə" adlı tədbir keçirilib

22.07.2025 / 10:03
Prezident İlham Əliyevdən Milli Mətbuat Günü münasibətilə paylaşım

22.07.2025 / 09:31
Donald Tramp Prezident İlham Əliyevin Xankəndidəki çıxışından bir hissəni paylaşıb

22.07.2025 / 09:21
Prezidentin pişiyinə cangüdən ayrıdılar...

22.07.2025 / 09:14
"Mançester Siti" bu futbolçuya 40 milyon avro qiymət qoydu!

22.07.2025 / 09:06
Batan gəmi 109 il sonra tapıldı...

22.07.2025 / 09:00
Azərbaycan milli mətbuatının yaranmasından 150 il ötür...

22.07.2025 / 09:00
14 yaşlı yeniyetmə Novxanı çimərliyində həyatını itirib

Azad rayonlarımızın bərpasında gənclərin fəal iştirakı böyük nümunədir - təbliğat boşa getməyib...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910