ABŞ - İran gərginliyi nefti 100 dollara qədər bahalaşdıra bilər

Dünya enerji bazarlarında baş verənlər neftin qiymətinin hələ müəyyən müddət nəzərdə tutulduğundan yüksək həddə qalacağını göstərir. Hətta bir sıra ekspertlər neft qiymətində qarşıdakı dövrdə əhəmiyyətli dərəcədə artım olmasını da istisna etmir. Bunun ümdə səbəbi geosiyasi qarşıdurmaların artması, xüsusən də ABŞ və İran arasında ziddiyyətlərin davam etməsidir.

Hazırda yaşananlar hasilatçı ölkələrin, o cümlədən də Azərbaycanın neft satışından nəzərdə tutulduğundan daha çox vəsait əldə etməsi ilə müşayiət olunur, çünki neftin faktiki satış qiyməti büdcədə nəzərdə tutluduğundan daha yüksəkdir. Xatırladaq ki, cari ildə neftin satış qiyməti büdcə üçün 55 dollardan müəyyən olunub. Amma Azərbaycan nefti dünya bazarlarında hazırda 68 dollara satılır. Qeyd edək ki, bu məsələyə Prezident İlham Əliyev 2019-cu ilin yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə də toxunub:“Bu il neftin qiyməti təqribən 65 dollar səviyyəsindədir. Bizim büdcəmizdə isə neftin qiyməti 55 dollar götürülüb. Biz neftin qiymətini çox konservativ, yəni aşağı səviyyədə nəzərdə tutduq. Buna baxmayaraq, büdcəmiz rekord həddə çatıb. Ona görə əminəm ki, bu il bizə böyük əlavə xarici valyuta axını olacaq”.

Ekspertlər də vurğulayır ki, neftin satış qiyməti Azərbaycana əlavə valyuta axınına təkan verəcək. Çünki neftin yüksək qiymət həddində qalması proqnozlaşdırılır. İran və ABŞ arasındakı gərginlik artdıqca, yenilənmiş sanksiyalardan tutmuş təxribat təhlükəsi və birbaşa müharibə təhdidinə qədər proseslər neftin qiymətinə birbaşa təsir edir.  Qeyd edək ki, neftin qiymətinin bahalaşmasında belə hadisələr mühüm rol oynayıb. Xüsusən də 1990-cı ildə məlum körfəz müharibəsindən sonra qiymətdə uzunmüddətli artım baş verdi. Bu vəziyyət bu gün də dəyişməyib. Belə ki, “Brent” markalı xam neftin qiyməti İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun generalı Qasım Süleymaninin ABŞ tərəfindən öldürülməsindən sonra kəskin artdı. Düzdür, “qara qızıl”ın qiymətindəki sıçrayış indi bir qədər səngiyib. Analitiklərin fikrincə, neftin qiymətinin əvvəlki səviyyələrə qayıtması təəccüblü deyil. Artım tempinin qısamüddətli olacağı məlum idi və qiymət artımından qısa müddət sonra satışlar artdı. Neftin qiymətinin əvvəlki səviyyəyə geri qayıtmasına bunun neft tədarükünə əhəmiyyətli təsirinin olmaması səbəb oldu. Lakin ABŞ-İran gərginliyi artdıqca tədarükdə çatışmazlıqların olacağı ilə bağlı narahatlıqlar da var. Ən böyük narahatlıq isə bölgədəki hər hansı bir qarşıdurma nəticəsində İranın dünyanın ən mühüm neft limanı olan Hörmüz boğazını bağlaması ilə bağlıdır. Körfəz və Asiya bazarlarını birləşdirən, hər gün dünyanın xam neftinin təxminən 40 faizinin keçdiyi boğaz Oman və İranla həmsərhəddir. ABŞ tərəfinin verdiyi açıqlamalar isə bu boğaz ətrafında artıq gərgin bir vəziyyətin yaranacağını indidən deməyə əsas verir. ABŞ dövlət katibi Maykl Pompeo bildirir ki, Vaşinqton İranın neft ixracını tamamilə bloklamaq üçün maksimum səylər göstərəcək: “Biz İrandan neft ixracını 80 faiz bloklaya bilmişik və qalan 20 faizlə də məşğul olmaq niyyətimiz qətidir”.  Xatırladaq ki, ABŞ İrandan neft ixracına 2018-ci ilin payızından etibarən sanksiya tətbiq edib. Birləşmiş Ştatların sanksiyalarının təsiri altına düşməmək üçün İran neftinin müştəriləri olan ölkələr və şirkətlər Tehranla bu sahədə ticarəti dayandırmalı olub. Hazırda İran öz neftini ancaq qeyri-leqal sxemlərlə, məhdud həcmdə ixrac edə bilir. Amma bu da dayanacağı təqdirdə İran Hörmüz boğazından neft ixracını tam dayanadıracını bildirib. Hətta iş o yerə çatıb ki, artıq Səudiyyə Ərəbistanı və Braziliyanın neft şirkətlərinin tankerləri Hörmüz boğazından keçməkdən imtina edib. Səudiyyə Ərəbistanının “Bahri” və Braziliyanın “Petrobras” neft şirkətləri təhlükəni nəzərə alaraq boğazdan istifadə etməklə neft daşımayacaqlarını bəyan ediblər. Həmçinin “Bahri” şirkəti müştərilərinə tələsməməyi məsləhət görüb. Boğazda ABŞ və İranın hərbi gəmilərinin sayının artması da vəziyyətin heç də ürəkaçan olmadığını göstərir. Bu fakt dünya bazarında neftin qiymətinə təsirsiz ötüşməyəcək. İslam İnqilabi Keşikçiləri Korpusunun Kirman əyalətindəki komandiri Qulaməli Əbuhəmzə belə bir vaxtda bildirib ki, Qasım Süleymaninin öldürülməsinə cavab olaraq İran əli çatdığı hər yerdə amerikalıları cəzalandıracaq. O, Hörmüzdə ABŞ gəmilərinə hücum ehtimalı olduğunu bildirib: "Hörmüz boğazı Qərb üçün əhəmiyyətli nöqtədir və çox sayda ABŞ hərbi gəmisi oradan keçir. Bölgədəki ABŞ hədəfləri uzun müddətdən bəridir İran tərəfindən təsbit edilib". İranın "Hatəmül Ənbiya" Mərkəz Qərargahının komandanı Qulam Əli Rəşid də bu xüsusda sərt təhdidlər səsləndirib: “ABŞ regionda yanlış addımlar atmamalıdır. Bu meydandan ABŞ-a və İran düşmənlərinə xəbərdarlıq edirik. ABŞ hökuməti regionda, xüsusilə Hörmüz körfəzində əsgərlərinin həyatı üçün məsuliyyətli davranmalıdır”. Bütün bunlar artıq indidən neft bazaralarına təsir edərək qiymətləri artırır. Ekspertlər bildirir ki, Hörmüz boğazında vəziyyət gərginləşsə, neftin qiyməti qısa zaman ərzində 100 dollarlıq həddə də çata bilər.

Tahir TAĞIYEV