ABŞ-ın bütün təzyiqlərinə baxmayaraq, Türkiyə Rusiyadan S-400 raketlərinin alışını başa çatdırmaq üzrədir. Artıq yaxın tezlikdə Türkiyənin Baş Qərargahlıq və Müdafiə Nazirliyi tərəfindən bu raketlərin yerləşdyiriləcəyi bölgələr də açıqlanacaq. Amma Türikyə təkcə S-400 raketlərinin alışı ilə kifayətlənmək niyyətində deyil.
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın mətbuat katibi Gülnur Aybet Demirören qeyd edir ki, Ankara hərbi müstəvidə Moskva ilə işbirlyini daha da genişləndirməyi düşünür. Onun sözlərinə görə, Ankara Rusiya istehsalı olan S-400-lərdən sonra S-500-ləri də almağı düşünür: "S-400-ləri alırıq, çünki hazırda bizə ən sərfəli təklif S-400-lərlə bağlıdır. Biz bunu qəbul etdik. Lakin bizim raket və hava hücumundan müdafiə sisteminə ehtiyacımız burada bitirmi? Xeyr. Çünki biz əslində özümüzün raket və hava hücumundan müdafiə sistemimizi qurmaq istəyirik. Bunun üçün hələ də başqa alternativlərə baxırıq. Bu arada S-500-ləri də düşünürük. ABŞ-ın "Patriot" təkliflərinə açığıq. Yəni bu iş burada bitmiş deyil. Biz texnologiyanın paylaşımı və ortaq istehsal məsələsində qərarlıyıq".
Aybet "G-20" çərçivəsində bir çox ikitərəfli görüşlərin keçirildiyini xatırladaraq, ən çox diqqət çəkən görüşün Türkiyə və ABŞ prezidentləri Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Donald Tramp arasında keçirilən görüş olduğunu bildirib: "Prezident Tramp bizim S-400 məsələsində haqlı olduğumuzu bildirdi. Bu görüş həm ikitərəfli, həm də S-400 məsələsində çox pozitiv bir ortam yaratdı. Bu görüşdən öncə mən amerikalı rəsmilərlə danışdığımda "S-400-ü almayın, gətirməyin" kimi kəlmələr, fikirlər səsləndirirdilər. İndi isə "bəli, biz anlayırıq ki, fikrinizdən geri dönməyəcəksiniz və bu raketləri alacaqsınız. Bundan sonra münasibətlərimizdə nə edə bilərik?" deyə bildirirlər".
Bu arada onu da qeyd edək ki, Türkiyənin S-400 sistemlərini Ermənistan və Yunanıstan sərhədlərində, Egey dənizi sahillərində yerləşdirməsi daha çox ehtimal edilir. Maraqlıdır ki, Ankaranın S-400 raketləri almasından ciddi əndişə duyan tərəflərdən biri də məhz Ermənistandır. Ermənistanın müdafiə nazirinin sabiq müavini Vaqarşak Arutyunyan bu xüsusda bildirir ki, Türkiyənin S-400 sistemləri ilə təmin olunması Ermənistana baha başa gələ bilər: “Yaranmış vəziyyətə münasibət bildirmək üçün ilk növbədə problemin nədən meydana gəldiyi və S-400 anlaşmasının niyə imzalandığını dərk etmək lazımdır. ABŞ-Türkiyə münasibətlərində gərginlik çoxdan meydana gəlib. Türkiyədə baş verən çevriliş zamanı "İncirlik" bazasının Ərdoğana qarşı istifadə edilməsi bu gərginliyin əsas təməlini qoyub. "İncirlik" hərbi hava bazasında ABŞ qoşunlarının yerləşdirildiyi məlumdur və Ərdoğanın olduğu mehmanxanaya zərbə endirilməsi məqsədilə həmin bazadan təyyarələrin qalxdığı qeyd edilir və ABŞ-Ərdoğan ziddiyətlərinin əsasını həmin hadisənin təşkil etdiyi məlumdur.
Daha sonra Ərdoğanın çevrilişin təşkilatçısı hesab edilən Gülənin ABŞ-dan qaytarılmasını tələb etdikdə rədd cavabı alması bu ziddiyətləri daha da gücləndirib. S-400 vasitələrinə gəldikdə isə, Türkiyə tərəfi bəyan edir ki, ilk növbədə bənzər ABŞ istehsalı olan “Patriot” adlanan sistemin əldə edilməsi üçün ABŞ-a müraciət edilsə də, münasib şərtlər təklif edilməyib. Buna görə də Türkiyə tərəfi bənzər sistemləri Rusiya tərəfindən almağa qərar verib. ABŞ tərəfi tələb edir ki, Türkiyə rus silahlarını almaqdan imtina etsin. Onlar Türkiyəni 100 ədəd yeni nəsil F-35 qırıcılarının verilməyəcəyi ilə hədələyir. Lakin Türkiyə tərəfi artıq bunun üçün ilkin ödəniş edib.
Hazırda hər iki tərəf arasında ziddiyətlər dərinləşməkdədir. ABŞ-ın müttəfiqi və NATO-nun üzvü olan Türkiyə tarixdə dəfələrlə münasibətlərin kəskinləşməsinə rast gəlsə də, bugünədək öz məqsədlərinə çatıb”. Sabiq erməni müavin qeyd edir ki, Suriya amili də bu münasibətlərdə böyük rol oynayır: “Hazırda Türkiyə Rusiya ilə birlikdə bu sahədə müvəqqəti maraqlara sahibdir. Türkiyə türk əhalisinin üstünlük təşkil etdiyi İdlib yaşayış məntəqəsini öz təsir zonasında saxlamaq istəyir və buna görə də İran və Rusiya ilə əməkdaşlıq edir. İran tərəfi də bölgədə Türkiyə kimi liderlik uğrunda mübarizə aparır”. Jurnalistin “Türkiyə-ABŞ ziddiyətlərinin müvəqqəti xarakter daşıdığı və bir gün başa çatacağını nəzərə alsaq, həmin S-400 sistemlərinin Azərbaycana ötürülməyəcəyi və Qarabağ münaqişəsində istifadə edilməyəcəyinə dair hansı zəmanət var” sualına cavabında Arutyunyan bildirib: “Türkiyənin uzaq mənzilli sistemləri olmadığına görə bunu özü üçün əldə edir, Azərbaycanın isə S-300 sistemi var. S-300 sistemi bölgə üçün kifayət edir və S-400-lərin əldə edilməsinin Azərbaycan üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Belə bir anlaşmanın olacağına əsas görmürəm, əksinə, türk mütəxəssislər S-400-ləri tətbiq etmək üçün Azərbaycanda S-300-lərin istifadəsini öyrənməkdədir”. “Yəni İrəvan bu anlaşma ilə bağlı Moskavaya hər hansı bir tələb irəli sürə bilməzmi” deyə verilən növbəti sualı cavablandıran Arutyunyan əlavə edib ki, ilk növbədə bu, hava hücumundan müdafiə sistemidir və ikincisi, bizim o qədər aviasiyamız yoxdur: “Azərbaycanın əlində olan hava hücumundan müdafiə sistemləri ölkənin təhlükəsizliyini təmin etməyə yetərlidir. Buna görə də, Türkiyədən hər hansı sistem götürməsinə zərurət yoxdur. Burada məsələ hərbi yox, daha çox hərbi-siyasi xarakter daşıyır. Türkiyənin bu bölgədə azad fəaliyyət göstərə bilməməsi Ermənistanın maraqlarına cavab verir. Lakin Ankaranın lider rolu uğrunda mübarizə apardığı məlumdur.
Türkiyə bu məsələdə Gürcüstan ərazisində uğurlara nail olub. Türkiyə tərəfi Gürcüstanda sərmayələr qoyur. Hərbi-siyasi razılaşmaları var və Gürcüstanın Rusiya ilə ziddiyətlərinin olması Türkiyənin maraqlarına cavab verir. Bölgədə yalnız Ermənistan qalır ki, Türkiyə orada da tam lider ola bilsin. Rusiya ilə münasibətləri yaxşı olsa da, Moskva Türkiyənin bölgədə üstünlüyə nail olmasını arzu etmir. Lakin istənilən halda S-400-lərin bizimlə sərhəd ərazilərdə yerləşdirilməsi Ermənistan üçün problemdir. Çünki ərazimiz nəzarətdə saxlanır”.
Xatırladaq ki, bundan əvvəl də erməni tərəfi Rusiyanın Türkiyəyə S-400 satmasından ciddi narahatlıq ifadə etmişdi. Amma görünən budur ki, Ermənistanı bu məsələdə də saya salan yoxdur.
Tahir TAĞIYEV
