ABŞ dolları bahalaşdırmaqda davam edəcək, manatın sabitliyi üçün təhlükə varmı?
Məlum olduğu kimi, bu günlərdə ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi (FES) uçot dərəcəsini 0,75 faiz artırıb. Bununla da, uçot faiz dərəcəsi 3-3,25 faizə çatdırılıb. Bu 1994-cü ildən bəri ən yüksək artımdır.
Qeyd edək ki, Federal Açıq Bazar Komitəsinin bəzi üzvləri bu ilin sonuna qədər uçot dərəcəsinin daha da artırılacağını gözləyirlər. İlin sonuna qədər uçot dərəcəsinin 4,25-4,5 faizə qədər artırılması proqnozlaşdırılır. Buna səbəb ABŞ-da qeydə alınan yüksək inflyasiyadır. ABŞ-ın maliyyə naziri Canet Yellen inflyasiya ilə bağlı problemlərin olmasını təsdiq edir: “ABŞ-da inflyasiya yüksək səviyyədə qalmaqda davam edir. İnflyasiya yüksək templərlə sürətlənir. Bu, hər bir Amerika ailəsi üçün böyük problemdir və bu, əhəmiyyətli iqtisadi təhlükəsizlik riskləri yaradır”. ABŞ-da qiymət artımı özünü daha çox yanacaq sferasında büruzə verir. İllik hesablamada ötən ilin avqust ayı ilə müqayisədə yanacağın qiymətlərində artım hələ də yüksək olaraq qalır: dizel - 68%, benzin - 25,6%, ümumilikdə enerji xammalı - 27,1% bahalaşıb. FES özü bildirir ki, Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi bütün dünyada olduğu kimi ABŞ-da da iqtisadi çətinliklərə səbəb olur: “Müharibə və əlaqədar hadisələr inflyasiyaya əlavə təzyiq yaradır və qlobal iqtisadi fəaliyyətə mənfi təsir göstərir. FES inflyasiya risklərinə çox diqqətlidir”. FES-in sədri Cerom vurğulayır ki, ABŞ-da yüksək inflyasiya var, ona görə də iqtisadiyyat yavaşlasa belə faizlər artırılacaq: “Əsas vəzifə dəyişməzdir - qiymət artımını məğlub etmək və illik inflyasiyanı 2% səviyyəsinə qaytarmaq. Bu problemi həll etmək bir qədər vaxt aparacaq. Çox güman ki, yüksək faiz dərəcələri iqtisadi artımı ləngidəcək və əmək bazarına mənfi təsir edəcək. Bu, ev təsərrüfatları və şirkətlər üçün ağrıdır, lakin yüksək inflyasiya onlar üçün daha da pisdir. İqtisadiyyat yavaşlayır, lakin güclü olaraq qalır. Əmək bazarı daha da güclüdür, lakin balanssızdır: işçilərə tələb təklifdən qat-qat yüksəkdir”. Daha yüksək dərəcələr iqtisadiyyat üçün daha bahalı maliyyələşdirmə və tənəzzül ehtimalının artması deməkdir. Dünya Bankı ABŞ və digər ölkələrdə mərkəzi bankların sərt addımları səbəbindən gələn il qlobal tənəzzülün olma riskini yüksək qiymətləndirir. Beynəlxalq Valyuta Fondu üçüncü rübdə qlobal iqtisadiyyatın daha da güclü yavaşlamasını və gələn il bəzi ölkələrdə resessiya olacağını proqnozlaşdırır. Amma bu da ABŞ və digər bir sıra ölkələrdə uçot dərəcəsini yüksəltnməyə maneə olmur. İnflyasiyanı tənzimləmək üçünABŞ-da FES uçot dərəcəsini yüksəltməkdə israrlı görsənir. Bu, dünya miqyasında dolları digər valyutalara nisbətdə gücləndirir. Təbii ki, belə vəziyyətdə manatın gələcək taleyi də xüsusi maraq doğurur. Millət vəkili, iqtisadçı Vüqar Bayramov bu xüsusda bildirir ki, FES-in qərarı birjalara təsirsiz ötüşməyib: "Avro 20 illik minimuma qədər ucuzlaşıb. Yaponiya valyutası son 25 ildə ən aşağı məzənnə ilə satılır. Funt sterlinq isə 1985-ci ildən bəri ən aşağı kursla təklif olunur. Digər səbət valyutalar da dollara nisbətən ucuzlaşmaqdadır. ABŞ dolları birjalarda son 24 ildə ən yüksək məzənnə ilə alınıb-satılır. FES-in kəskin artım qərarı birjaları silkələməkdə davam edir. Anti-inflyasiya aləti kimi istifadə edilən uçot dərəcəsi ABŞ puluna dəyər gətirsə də Birləşmiş Ştatlar qiymət artımlarını hələ də optimallaşdıra bilməyib. ABŞ-da illik inflyasiya 8.3 faizədək yüksəlib ki, bu da son 40 ildə ən pis göstəricidir”.
Azərbaycanda dolların bahalaşması məsələsinə reaksiya verən Vüqar Bayramov qeyd edib ki, manatın məzənnəsinə ölkəyə daxil olan valyutanın həcmi, xüsusən də Dövlət Neft Fondu tərəfindən hərraca çıxarılan valyutanın məbləği təsir göstərir: "Neft Fondunun hərraca çıxartdığı vəsaitlərin həcmi dollara olan tələbin ödənilməsində çox önəmlidir. Bu da təbii ki, manatın məzənnəsi baxımından vacib hesab olunur. Təbii ki, xarici ticarət tərəfdaşlarımızda milli valyutalarının məzənnələrindəki dəyişikliklər də iqtisadi faktorlardan biridir. Bütün bunlar ilə yanaşı, Azərbaycan üzən məzənnə rejiminə keçmədiyi üçün manatın məzənnəsi birbaşa Mərkəzi Bankının qərarından asılıdır. Mərkəzi Bank prosesə tam intervensiya imkanlarını qoruyub saxlayır. Ona görə də manatın məzənnəsinin necə dəyişməsi birbaşa Azərbaycan Mərkəzi Bankının mövqeyindən asılı olacaq”. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanın xarici ticarətinin müsbət saldosu, valyuta ehtiyatları da manatın sabitliyində mühüm rol oynayır. Aparılan hesablamalar göstərir ki, bu ilin yanvar-iyul aylarında ölkəmizin xarici ticarət dövriyyəsi 30 milyard 653,2 milyon dollar təşkil edib. Bu zaman ixracın dəyəri 23 milyard 159,4 milyon dollar, idxalın dəyəri 7 milyard 493,8 milyon dollar təşkil edib, nəticədə 15 milyard 665,6 milyon dollarlıq müsbət ticarət saldosu yaranıb. Bundan başqa, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları bu il 2,7 milyard dollar artaraq 56 milyard dollara yaxınlaşıb və birbaşa xarici dövlət borcunu 7 dəfədən artıq üstələyir. Bütün bunlar manat üçün hansısa təhdidin olmadığını göstərir.
Ramil QULİYEV
