“Patoloji tamahkarlıq xəyanəti tətikləyir”

Tarix: 27.09.2025 / 12:23
Bölmə: Sosial

Uşaqlıq travmaları insanın gələcək şəxsiyyət formalaşmasının ən güclü determinantlarından biridir. Sosial-psixoloji və neyrobioloji araşdırmalar göstərir ki, uşaqlıqda yaşanan yoxsulluq, sevgi və diqqət çatışmazlığı, valideynlər arasında zorakı münasibətlərin şahidi olmaq, həmçinin sosial təcrid kimi travmatik təcrübələr fərdin gələcəkdə özünə, başqalarına və maddi dünyaya baxışını kökündən dəyişdirir. Bu təcrübələr insanda dəyərsizlik və qeyri-təhlükəsizlik hissi yaradır. Beyin səviyyəsində isə bu proses prefrontal korteksin inkişafına təsir edir. Bexterevin neyropsixoloji yanaşmasına görə, travma keçirmiş insanlarda prefrontal korteks zəifləyir və bu, özünü tənzimləmə bacarığının aşağı düşməsi ilə nəticələnir. Beləliklə, fərd impulsiv davranışlara daha çox meylli olur və qısamüddətli həzz naminə uzunmüddətli dəyərlərdən imtina edə bilir. Bu mexanizmi psixoanalitik nəzəriyyələr fərqli cür izah edir. Freudun yanaşmasına görə, uşaqlıqda qarşılanmayan ehtiyaclar şüuraltında dərin izlər qoyur və fərdin bütün həyat boyu doyumsuzluq yaşamasına səbəb olur. Məsələn, uşaqlıqda maddi çatışmazlıq görmüş bir insan böyüdükdə böyük sərvət toplasa belə, onun şüuraltı "daha çox" tələb edəcəkdir, çünki şüuraltı boşluq doymaq bilmir. Adler isə bu prosesi "aşağılıq kompleksi" ilə əlaqələndirirdi. Travmatik uşaqlıq şəraitində fərd özünü zəif, dəyərsiz və gücsüz hiss edir. Bu hissləri kompensasiya etmək üçün isə sonradan status qazanmaq, güc nümayiş etdirmək, sərvət toplamaq və nümayiş etdirmək ehtiyacı formalaşır. Yəni maddi sərvət sadəcə ehtiyacların qarşılanması vasitəsi deyil, həm də "mən artıq güclüyəm və dəyərliyəm" mesajının simvoluna çevrilir. Bu psixoloji mexanizmlər sosial davranışlarda "görməmişlik sindromu" və ya nouveau riche effect şəklində təzahür edir. Sonradan zənginləşən, lakin keçmişində sosial və emosional çatışmazlıqlar yaşamış insanlar sərvətlərini nümayiş etdirməyə xüsusi həvəs göstərirlər. Onların üçün bu davranış sadəcə zövq almaq və ya rahat yaşamaq deyil, əslində keçmiş travmalarını unutdurmaq və başqalarının gözündə dəyər qazanmaq cəhdidir. Bununla belə, sərvətin nümayişi daxili boşluğu doldura bilmir. İnsanın şüuraltı "təhlükəsizlik" və "dəyərli olmaq" ehtiyacları tam ödənilmədiyi üçün doyumsuzluq davam edir. Bu doyumsuzluq yalnız maddi müstəvidə deyil, emosional münasibətlərdə də özünü göstərir. Belə insanlar partnyorlarının sevgisini və diqqətini kifayət qədər qəbul edə bilmirlər, çünki şüuraltı onların "sevilməyə layiq olmadıqları" inancını gücləndirir. Nəticədə, kənardan əlavə təsdiq, həyəcan axtarışı başlayır. Bu isə xəyanət riskini yüksəldir. Xəyanət burada sadəcə əxlaqi seçim deyil, impulsiv davranışın, zəif özünü tənzimləmənin və doyumsuz psixoloji boşluğun nəticəsi kimi çıxış edir. Neyropsixoloji yanaşma bu prosesi daha da aydınlaşdırır. Travma yaşayan fərdlərdə prefrontal korteksin zəifləməsi impulsiv davranışların artmasına səbəb olur. Özünü tənzimləmənin zəifliyi fərdin uzunmüddətli dəyərləri ailə sədaqəti, emosional sabitlik, sosial etibar qorumaqda çətinlik yaratmasına gətirib çıxarır. Belə insanlar çox vaxt qısamüddətli həzzi yeni münasibət, yeni maddi obyekt, yeni status nümayişi daha üstün tutur və nəticədə həm münasibətlərini, həm də sosial etibarlarını riskə atırlar. Əgər ailə münasibətində hər iki tərəf eyni travmatik keçmişi yaşamış və sonradan zənginləşmişsə, vəziyyət daha mürəkkəbləşir. Hər iki tərəf sərvət nümayişi vasitəsilə özünü kompensasiya etməyə çalışır. Bu isə münasibətin emosional yaxınlıqdan uzaqlaşmasına və status yarışına çevrilməsinə səbəb olur. Adler baxımından desek eyni aşağılıq kompleksini kompensasiya etmək üçün gizli rəqabət başlayır. Bu mühitdə sevgi və bağlılıq ikinci plana keçir, münasibət impulsiv davranışlarla israfçılıq, nümayişkaranə istehlak, xəyanət yüklənir. Nəticə etibarilə, patoloji tamahkarlıqdan xəyanətə gedən yol bir neçə paralel xəttin kəsişməsindən ibarətdir: uşaqlıq travmalarının yaratdığı psixoloji boşluq,Bexterevin yanaşması , Adlerin açıqladığı kompensasiya ehtiyacı, sosial müstəvidə görməmişlik sindromunun təzahürləri və neyropsixoloji səviyyədə özünü tənzimləmənin zəifliyi ilə impulsivlik. Bu elementlərin hamısı birləşdiyi zaman, fərdin davranışında həm maddi doyumsuzluq (tamahkarlıq), həm də emosional doyumsuzluq (xəyanət) qaçılmaz hala gəlir. Rüxsarə Məmmədli-psixoportretoloq

DİGƏR XƏBƏRLƏR

Tarix: 08.12.2025 / 15:45

Konstitusiya və Suverenlik İli”nə həsr olunmuş sanballı əsər

Tarix: 08.12.2025 / 15:05

MEDİA “Fərdi jurnalist müsabiqəsi”nin nəticələrini açıqladı

Tarix: 08.12.2025 / 14:55

“Biz, Gürcüstan azərbaycanlılarını maraqlandıran bir sual var” - Aygül İsayeva

Tarix: 08.12.2025 / 14:28

Ədalət yer üzündə Allahın tərəzisidir

Tarix: 08.12.2025 / 12:51

Anar Zərdabinin heykəlinin köçürülməsini təklif etdi - "...restoranın qapıçısı kimi görünür"

Tarix: 08.12.2025 / 12:24

Emin Əmrullayev dərslikləri tənqid etdi - müəlliflərin şəxsi yanaşmalarına əsasən hazırlanır...

Tarix: 08.12.2025 / 12:16

Nazirlik Naxçıvanda “uşaq oğrusu” ilə bağlı yayılan görüntülərə aydınlıq gətirdi...

Tarix: 08.12.2025 / 11:57

"Şagirdlərin üzərinə onların daşıya bilməyəcəyi qədər böyük gözləntilər qoyurlar" – Nazir

Tarix: 08.12.2025 / 10:46

3 ildə 1 ton 900 kq, 11 ayda 1 ton 600 kq - Komitəsinin narkotiklərlə bağlı rəqəmlər açıqladı...

Tarix: 08.12.2025 / 09:20

Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı, Şahdağa qar yağır - FAKTİKİ HAVA

Tarix: 08.12.2025 / 09:15

Bu gündən pullarınızı alacaqsınız - pensiyaçılara ŞAD XƏBƏR

Tarix: 07.12.2025 / 17:18

Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva Dəkkədə uşaq evini ziyarət ediblər - FOTO

VİDEO

Tarix: 27.11.2025 / 11:10

Biri ermənini öpür, biri sovet bayrağı qaldırır... Günümüzə baxın! - VİDEO

Tarix: 12.11.2025 / 11:05

Lavrov işdən kənarlaşdırılır, yoxsa oyun qurulur? - VİDEO

Tarix: 21.06.2025 / 08:15

Dünyada xaos böyüyür, Azərbaycana təhlükə də artır... - VİDEO

Tarix: 08.12.2025 / 15:09

Qərbi Azərbaycanlıların qayıdışı MİLLİ İDEYADAN beynəlxalq platformaya çevrilir...

Tarix: 05.12.2025 / 21:50

Qərbi azərbaycanlıların qayıdışı üçün səylər sürətləndirildi...

Tarix: 05.12.2025 / 20:56

Azərbaycan, Türkiyə, ABŞ və Pakistan birgə hərbi təlimdə - Ermənistan niyə vahimələnib...

Regional yol infrastrukturlarının inkişafında müstəsna əhəmiyyətli maliyyə mənbəyi...