Neft bazarında vəziyyət qarışır, Azərbaycan preventiv tədbirlər görməyə məcburdur
OPEC+ qurumunda yer alan Səudiyyə Ərəbistanı, Rusiya, İraq, BƏƏ, Küveyt, Qazaxıstan, Əlcəzair və Oman avqust ayında hasilat kvotalarını yenidən artırmağa hazırlaşırlar. Artım bu yazın əvvəlində razılaşdırılmış həddə olacaq. Yəni gündəlik 548 min barrel təşkil edəcək.
Daha çox artıma Səudiyyə Ərəbistanı gedəcək. İddialar səsələnir ki, bu ölkə uyğunluq intizamının aşağı olduğu bir bazarda öz payını bərpa etməyə hazırlaşır. Qlobal neft qiymətlərinin ehtimal olunan azalması bir sıra hasilatçı ölkələrin büdcəsinə, onların neft və qaz gəlirlərinə yaxşı təsir göstərməyəcək. Təşkilatın açıqlamasına görə, 2025-ci ilin avqustunda iyul ayı ilə müqayisədə gündəlik 548 min barrel hasilat düzəlişi sabit qlobal iqtisadi mənzərə və aşağı neft ehtiyatlarında əks olunan cari sağlam bazar əsasları nəzərə alınmaqla edilir. Yada salaq ki, səkkiz OPEC+ ölkəsi 2023-cü ildə neft hasilatını sutkada 2,2 milyon barrellə məhdudlaşdırmışdı. Lakin sonradan hasilatın mərhələli şəkildə artırılmasına qərar verildi. Xüsusilə, ölkələr bu ilin aprel ayından aylıq 130-140 min barrel olmaqla, 2026-cı ilin sentyabrına qədər götürülmüş məhdudiyyətləri mərhələli şəkildə tətbiq edəcəklər. Bununla belə, may, iyun və iyul aylarında hasilatın sutkada 411 min barrel ilə artırılmasına qərar verilib. Eyni variant avqust ayı üçün nəzərdə tutulmuşdu. Nəticədə hasilat təxminən 550 min barrel artacaq ki, bu da cari ilin yazında razılaşdırılmış dörd aylıq artıma bərabərdir.
OPEC bazar sabitliyini qorumaq üçün dəyişən bazar şərtlərindən asılı olaraq bu artımların dayandırıla və ya ləğv edilə biləcəyini vəd edir. Həmçinin göstərilir ki, kvotaların artırılması iştirakçı ölkələrə kompensasiya ödənişlərini sürətləndirmək imkanı verəcək. Bu fonda Qazaxıstan “Tengiz” yatağında yeni güclərin işə salınması ilə əlaqədar ilin əvvəlindən artırdığı neft hasilatını azaltmayacağını artıq bəyan edib. Fevral ayından etibarən ölkədə müəyyən edilmiş həcmdən gündəlik təxminən 300-400 min barrel artıq hasilat həyata keçirilir. Bununla belə, bu ölkələrin 2026-cı ilin sonuna kimi qüvvədə olan 1,65 milyon barrellik könüllü “məhdudiyyət paketi” də var. Hesablamalara görə, cari kompensasiya planını nəzərə alaraq, avqust ayında OPEC+ ölkələri hasilatı iyulun icazə verilən səviyyəsinə – 27,08 milyon barrel səviyyəsinə qədər artıracaqlar. Amma gələn aydan sutkada 502 min barrel də bun aəlavə oluanacaq. Səudiyyə Ərəbistanı artıq iyun ayında hasilatı artırıb. Ümumilikdə, OPEC iyunda sutkada 27 milyon bareldən çox hasil edib ki, bu da may ayı ilə müqayisədə 270 min barrel çoxdur. Qərb agentlikləri yazıb ki, OPEC+ qurumunun n strategiyası karteldə olmayan istehsalçılardan bazar payını geri almağa yönəlib.
İştirakçılar neftin həddindən artıq hasilatı riskindən qorxmurlar, amma bu da qiymətlərə daha çox təzyiq göstərə bilər. Qərb analitikləri vurğulayırlar ki, son aylarda Çində xammala tələbat azaldığından, hasilat isə əksinə artdığından qlobal neft ehtiyatları sutkada təxminən 1 milyon barrel artıq qalır. Beynəlxalq Enerji Agentliyi ilin sonuna qədər neft bazarında təklifin əhəmiyyətli dərəcədə artacağını gözləyir. “JP Morgan Chase” və “Goldman Sachs” investisiya banklarının analitikləri proqnozlaşdırırlar ki, bazarda profisitlər fonunda qara qızılın qiymətləri dördüncü rübdə 60 dollara qədər azala bilər. “Qara qızıl”ın qiymətlərinin aşağı salınması, ABŞ iqtisadiyyatını dəstəkləmək və inflyasiyanın qarşısını almaq üçün davamlı olaraq xammal qiymətlərinin aşağı salınmasını müdafiə edən ABŞ prezidenti Donald Tramp tərəfindən də dəstəklənəcək. Rusiya Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun aparıcı eksperti İqor Yuşkov da razılaşır ki, kartelin son qərarlarını bazar payı uğrunda mübarizə diktə edir: “Gələcəkdə ABŞ-ın İranla nə isə razılaşacağı gözlənilir, bəlkə də nüvə proqramı üzrə razılaşmanın bir hissəsi kimi İrana qarşı sanksiyalar yumşaldılacaq, ona görə də OPEC+ sazişinin digər iştirakçılarının İran qanuni olaraq böyük həcmdə bazara neft çıxarmazdan əvvəl hasilatı artırması məntiqlidir”. Digər səbəb kimi saziş iştirakçılarının bəziləri tərəfindən kvotaların sistematik şəkildə pozulması göstərilir. İqor Yuşkov qeyd edir: “Eyni Qazaxıstan öz öhdəliklərini artıq pozmasına baxmayaraq, daha çox neft hasil etməyə başladı, ona görə də bəyan edilmiş hasilat həcmləri ilə real olanlar arasında uçurum getdikcə daha aydın görünürdü. Faktiki olaraq, OPEC+ indi bəyan edilən həcmləri real həcmə çatdırır. Bu qərar yəqin ki, məcburidir ki, razılaşma tamamilə dağılmasın”. “Freedom Finance Global” şirkətinin analitiki Vladimir Çernov qeyd edi rki, hasilatın daha aqressiv artması son nəticədə “qara qızıl”ın qiymətlərinin aşağı düşməsinə gətirib çıxaracaq: “Əgər ən böyük istehsalçılar tələbin bərpası və ya bazar payını bərpa etmək istəyi ilə tədarükü kəskin şəkildə artırmaq qərarına gəlsələr, bu, yavaşlayan qlobal iqtisadiyyat fonunda təklifin artıqlığına səbəb olacaq. Bu halda, “Brent” növbəti həftələrdə bir barel üçün 65 dollara və ondan aşağı səviyyəyə düşə bilər”. Baş verənlər Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Hesab edilir ki, neftlə bağlı baş verənlər, qiymət azalması Azərbaycana da müəyyən problem yarada bilər. ölkə neftinin qiyməti ilə bağlı proqnoz bir barrel üçün 70 dollardır. Amma qiymət bundan xeyli aşağı düşə bilər. İqtisadçı dördüncü rübdə neftin qiymətinin bir barrel üçün 60 dollara, hətta aşağı düşə biləcəyini də istisna etmir. Bu şəraitdə, hətta fiziki ixrac həcmləri arta bilsə belə, bu, qiymət itkilərini kompensasiya etməyəcək. Beləliklə, OPEC+ qurumunun qısa müddətdə bazar payını bərpa etmək strategiyası artan həcmlərlə kömək etməkdənsə, aşağı qiymətlər səbəbindən ölkə büdcəsinə ziyan vura bilər.
Ramil QULİYEV
