Azərbaycan elə bir ölkədir ki, burada tarixən müxtəlif dinlərin və mədəniyyətlərin nümayəndələri sülh və əminamanlıq şəraitində yaşayıblar. Bu gün də Azərbaycanda bu mühit hökm sürür. Ölkəmizdə məscidlərə və məbədlərə eyni qaydada qayğı və diqqət göstərilir.
O da məlumdur ki, multikulturalizm Azərbaycan xalqının həyat tərzidir və bunu bütün dünya görür. Ölkəmizdə müsəlmanlar, ortodoks və katolik xristianlar, yəhudilər və digər dini konfessiyaların nümayəndələri qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşayırlar. Dövlət səviyyəsində müsəlmanların məscidləri, xristianların məbədləri dövlət tərəfindən təmir-bərpa edilir, yeniləri inşa olunur. Son illər inşa olunan məscidlər və məbədlər dövlətin din sahəsinə qayğısının təzahürü kimi diqqəti cəlb edir.
- Məscidlərə dövlət qayğısı...
Bildiyimiz kimi, 2003-cü ildən bu yana ölkəmizdə onlarla dini məbəd, məscid əsaslı şəkildə bərpa edilib. Əlbəttə, heç bir dinin təmsilçisinə ayrıseçkilik edilmədən dövlət səviyyəsində bu işlər görülüb. Məlum məsələdir ki, bu prosesdə dövlətlə yanaşı Heydər Əliyev Fondu da xüsusi aktivlik göstərib və deyərdik ki, bu sahədə misilsiz işlər görüb. Ötən dövr ərzində ölkəmizdə saysız məscid bərpa edilib. Bibiheybət, Təzəpir, Şamaxı Cümə Məscidi, Əjdər bəy Məscidi, Gəncədəki İmamzadə Məscidi, Naxçıvandakı məscidlər əsaslı şəkildə bərpa edilib. Bu gün Qarabağdakı məscidlər və xristian dini məbədləri əsaslı şəkildə yenidən bərpa olunur. Əlbəttə, bu dini ocaqlar yüksək səvyyədə bərpa olunur. Məlumdur ki, Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Təzə Pir Məscidi dövlət hesabına təmir edilib. 2006-2009-cu illərdə bərpa edilən və 1905-1914-cü illərdə Nabat Aşurbəyovanın sifarişi ilə Zivər bəy Əhmədbəyovun tikdiyi Təzə Pir Məscidi təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Qafqazın dini mərkəzi hesab olunur. Həmçinin Gəncədə İmamzadə kompleksinin də təmiri dövlət hesabına aparılıb. 2010–2016-cı illərdə İmamzadə kompeksində əsaslı yenidənqurma və restavrasiya işləri aparılıb və kompleksə gedən Gəncə-Zazalı yolu yenidən qurulub. Ümumilikdə İmamzadə türbəsinin bərpasına 31 milyon manat, yolun təmirinə isə 17 milyon manat xərclənib.
1370-ci ildə Şamaxı şəhərində inşa olunan üç mehrablı Cümə məscidi də dövlət tərəfindən bərpa olunub. Məscidin restavrasiyası Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən 2010-2013-cü illərdə aparılıb. Hacı Cavad Məscidinin yeni binası da dövlət vəsaiti hesabına inşa olunub. Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, Yasamal rayonu ərazisində yerləşən Hacı Cavad məscidi yenidən tikilib və fəaliyyət göstərir.
Bakı şəhərində yerləşən Əjdərbəy məscidinin bərpası da dövlət hesabına həyata keçirilib. Belə ki, Prezident İlham Əliyevin 25 may 2010-cu il tarixdə Bakı şəhərində yerləşən Əjdərbəy məscidinin bərpasi da dövlət hesabına həyata keçirilib. Dövlətin ayırdığı maliyə hesabına yalnız adlarını çəkdiklərimiz deyil, onlarla məcsid inşa olunub və bərpası həyata keçirilib.
- Yəhudilərə məxsus sinaqoqlar da inşa edilib...
Müasir dövrdə ölkədə yaşayan müxtəlif din və məzhəblərin nümayəndələrinə qayğı göstərmək Azərbaycan dövlətinin din siyasətinin əsaslarından birini təşkil edir. Dövlət müntəzəm olaraq bu istiqamətdə tədbirlər həyata keçirir. Ölkəmizdə yaşayan qədim xalqlardan biri yəhudilərdir. Məskunlaşdıqları digər ölkələrdə işgəncə və təzyiqlərə məruz qalan yəhudilər yurdumuza pənah gətirərək 2500 ildən artıqdır ki, bu bölgədə sülh və qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşayırlar. Onlar ölkəmizdə heç vaxt dini dözümsüzlüyə və ayrı-seçkiliyə məruz qalmamış, əksinə daim yerli əhalinin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmuşlar.
Ölkəmizdə yəhudilərin ümumi sayı 16.000 təşkil edir. Bunlardan 11.000-i dağ yəhudiləridir ki, onların da təxminən 6.000-i Bakıda, 4.000-i Qubada, 1000 nəfəri isə digər şəhərlərdə yaşayır. Əşkinazi yəhudilərin sayı 4,3 min nəfərdir. Gürcü yəhudilərinin təxmini sayı 700 nəfərdir. Məlumatlara görə, hazırda yəhudilər Azərbaycanda üç qurumla-Dağ, Əşkinazi və Gürcü yəhudiləri icmaları ilə təmsil olunur. Quba rayonundakı Qırmızı qəsəbə postsovet məkanında dağ yəhudilərinin kompakt yaşadığı yeganə məkandır. Ölkəmizə XIX əsrdə pənah gətirən Əşkinazi yəhudilər daha çox Bakı və Sumqayıtda məskunlaşmışlar. 2003-cü ilin mart ayında Azərbaycan hökumətinin diqqəti sayəsində Bakıda yeni yəhudi sinaqoqu istifadəyə verilmişdir. Avropada ən böyük sinaqoq sayılan bu ibadətgah köhnə məbədin yerində inşa olunmuşdur. Açılış mərasimində dövlət rəsmiləri, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dini icmaların rəhbərləri və xarici ölkələrdən qonaqlar iştirak etmişlər. Sinaqoqun tikintisində xaricdə fəaliyyət göstərən yəhudi təşkilatları ilə yanaşı, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Rus Pravoslav Kilsəsinin Qafqaz və Xəzəryanı Yeparxiyası yaxından iştirak etmişdir.
2003-cü ilin sentyabr ayında Bakıda «Or-Avner» Xabad Lyubaviç Beynəlxalq Fondunun maliyyələşdirdiyi ilk yəhudi orta ümumtəhsil məktəbi fəaliyyətə başlamışdır. Açılış mərasimində xaricdə yaşayan yəhudi icmalarının nümayəndələri, eləcə də Azərbaycan rəsmiləri iştirak etmişlər.
- Xristian məbədləri də dövlət qayğısından kənarda qalmır...
Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda yəhudi icmaları ilə bərabər xristianlığın pravoslavlıq, katoliklik və protestantlıq qollarını təmsil edən dini icmalar da fəaliyyət göstərir. Ölkəmizdə pravoslavlıq qoluna mənsub xristianlar çoxluq təşkil edir, xristianlıq əsasən Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərində geniş yayılmışdır.
Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə 1920-ci ildə bağlanmış Cen Mironosets kilsəsinin binası 1991-ci ildə Rus Pravoslav kilsəsinə verilmişdir. Onu da qeyd edək ki, kilsəni 1907-ci ildə məşhur Azərbaycan xeyriyyəçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev inşa etdirmişdir. 2001-ci ilin may ayında Azərbaycanda səfərdə olan bütün Rusiyanın Patriarxı II Aleksi bu məbədə baş kafedral kilsə statusu vermişdir. Kilsə Sovet hakimiyyəti dövründə anbar kimi istifadə olunduğunda dağıntılara məruz qalmışdır. Kilsənin təmirini Moskvada yaşayan azərbaycanlı iş adamı Aydın Qurbanov öz üzərinə götürmüş, baş kafedralf kilsə tezliklə təmir olunmuş və 2003-cü ilin mart ayında dindarların istifadəsinə verilmişdir. Kilsənin açılış mərasimində Ümummilli Lider Heydər Əliyev, hökumət üzvləri, səfirliklərin nümayəndələri iştirak etmişlər. Hazırda Bakıda 3, Gəncə və Xaçmazda 1 rus pravoslav kilsəsi, Sumqayıtda 1 məbəd fəaliyyət göstərir. 2003-cü ilin aprel ayında Rum Patriarxı I Varfolomey Azərbaycan hökumətinin dəvəti ilə ölkəmizdə rəsmi səfərdə olmuş, dövlət rəsmiləri, din xadimləri, müsəlman, xristian, yəhudi icamalrının rəhbərləri ilə görüşlər keçirmiş, dini durumla tanış olmuş və ölkədə fəaliyyət göstərən dini icmalar arasındakı münasibətləri yüksək qiymətləndirmişdir. Qonağı həmin dövrdə Ümummilli Lider Heydər Əliyev də qəbul etmişdir. Azərbaycan hökuməti 1999-cu ildə katolik icmasının dövlət qeydiyyatına alınmasına şərait yaratmış, əvvəllər dini ayinləri evlərdə icra edən icma üzvlərinə 2000-ci ildə ibadətlərin yerinə yetirilməsi məqsədilə xüsusi bina alınmış və kilsəyə çevrilmişdir. Sonrakı illərdə Azərbaycan hökuməti ilə Vatikan arasındakı razılığa əsasən Bakıda Nobel prospektində Roma katolik kilsəsi inşa olunmuşdur. Açılış mərasimində dini icmaların nümayəndələri ilə yanaşı dövlət rəsmiləri də iştirak etmişdir. Roma katolik kilsəsinin başçısı II İohann Pavel 2002-ci ilin may ayında Azərbaycan hökumətinin rəsmi dəvəti ilə Bakıda səfərdə olmuş, dövlət rəsmiləri, ictimaiyyətin nümayəndələri ilə görüşmüşdür. O, Azərbaycandakı mövcud dini dözümlülüyü yüksək qiymətləndirərək demişdir: “Azərbaycanda dinlər arasında mövcud tolerantlıq və dözümlük münasibətləri dünyanın bir çox ölkələri üçün yaxşı nümunə ola bilər”.
Yazıda ilahiyyatçı Ceyhun Məmmədovun fikirlərindən istifadə edilib. Bu yazıda ölkəmizdə mövcud olan dinlərə, dini məbədlərə və məscidlərə dövlət qayğısı ilə bağlı kiçik məqamlara toxunmuşuq. Əslində dövlətin bu sahəyə diqqət və qayğısı tükənməzdir.
İradə SARIYEVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
