Dünyada tarazlıq dəyişir: Qərbin qorxulu yuxusu, Çin-Rusiya mütəffiqliyi gündəmdə...
Dünya geosiyasi müstəvisində daha bir təhlükəli gərginlik Sakit okean və Şərqi Asiyada qeydə alınır. Söhbət bu ərazidə ən təhlükəli qaynar nöqtəyə çevrilən Tayvandan gedir. Tayvan bu gün Çin və ABŞ arasında böyük çəkişmə predmetinə çevrilir. Buna səbəb ABŞ prezidenti Co Baydenin Amerika ordusunun Tayvanın müdafiəsində iştirakına hazır olması barədə sözləridir.
Xatırladaq ki, Co Bayden ABŞ-ın, ehtiyac yaranarsa, Tayvanı hərbi yolla müdafiə etməyə hazır olduğunu bildirib. Bayden, Çin Tayvanı işğal edəcəyi təqdirdə, ABŞ-ın hərbi müdaxilə edəcəyini vurğulayıb. O, Rusiyanın Ukraynanı işğal etməsindən sonra özünü idarə edən adanın qorunması öhdəliyinin daha da gücləndiyini bildirib. Bayden Çinin Tayvan sərhədi yaxınlığında uçuşlar həyata keçirməklə təhlükəli oyun oynadığını qeyd edib. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin Co Baydenin ABŞ ordusunun Tayvanın müdafiəsində iştirakına hazır olması barədə sözlərini şərh edərkən bildirib ki, Vaşinqton ciddi xətaya yol verir: “Tayvan Çin ərazisinin ayrılmaz hissəsidir, Çin öz suverenliyini və təhlükəsizlik maraqlarını qorumaq üçün qəti addımlar atacaq və ABŞ-ı Tayvan məsələsi ilə bağlı bəyanatlarında və hərəkətlərində diqqətli olmağa çağırır. Biz ABŞ tərəfini Vahid Çin Prinsipinə və üç Çin-ABŞ birgə kommünikesinə səmimiyyətlə riayət etməyə, Tayvanın müstəqilliyini dəstəkləməmək üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməyə, Tayvan məsələsində davranışlarında diqqətli olmağa və separatçı qüvvələrə hər hansı bir yanlış məlumat göndərməməyə çağırırıq". Qeyd edək ki, Tayvan Sakit okeanda Çinin şərq sahilindən 150 kilometr uzaqlıqda yerləşən bir adadır. Beynəlxalq siyasi və iqtisadi baxımdan Çin Xalq Respublikasına aiddir. Tayvan adası 1895-ci ildən 1945-ci ilədək Yaponiya imperiyasının tərkibində olub. İkinci Dünya müharibəsində Yaponiyanın məğlubiyyətindən sonra ada Çinin tərkibinə daxil edilib. Lakin 1949-cu ildə Çində baş verən vətəndaş müharibəsindən sonra Tayvan adası Çindən ayrılaraq müstəqilliyini elan edib. Belə ki, 1949-cu ilədə Mao Zedongun rəhbərliyiilə Çin Kommunist Partiyasının hakimiyyətə gəlməsindən sonra Çan Kayşak liderliyindəki Çin Milliyətçi Partiyası (ÇMP) üzvləri Tayvana yerləşib. ÇMP üzvləri kommunistləri rədd edərək, 1912-ci ildə qurulan Çin Respublikasının iqtidarını adada davam etdirəcəyini açıqlayaraq müstəqilliyini elan edib. Tayvan təmsilçiləri 1971-ci ilə qədər BMT-də Çini təmsil edib. Həmin ildə BMT-nin Pekin hökumətini Çinin yeganə qanuni təmsilçisi kimi qəbul etməsindən sonra Tayvandakı partiya üzvləri öz təsirini itirib. Bu gün Pekin hakimiyyəti Tayvanın öz torpaqları olduğu fikrini müdafiə edərək, Tayvanın dünya ölkələri ilə diplomatik münasibətlər qurmasına qarşı çıxır. Bununla da ABŞ razılaşmır.
Yaranmış vəziyyət ABŞ və Çin arasında münasibətləri gərginləşdirir, eyni zamanda Çini Rusiyaya daha çox yaxınlaşdırır. Halbuki, ABŞ və digər Qərb ölkələri Çinin anti-Rusiya koalisyasında yer almasını istəyir. Tayvan məsələsi bu prosesi əngəlləyir. Bu fonda BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvündən biri olan Çin Rusiya ilə bağlı BMT Baş Assambleyasında qəbul edilmiş qərarlarda adətən neytrallığını qoruyaraq bitərəf qalmağa üstünlük verir. Çin rəsmiləri Bayden administrasiyasının Rusiyaya qarşı gördüyü sərt tədbirlərin vəziyyəti daha da kritik hala gətirdiyi fikrindədir. İqtisadi sanksiyaların mövcud vəziyyəti müsbətə doğru dəyişməyəciyinə inanan rəsmi Pekin Moskva ilə enerji sektorundakı əməkdaşlıqlarını və ticari əlaqələrini yüksələn xətlə davam etdirir. Halbuki, başda ABŞ olmaqla, Qərb ölkələri Çinin Rusiya idxalatına gətirə biləcəyi sərt qadağalarla Moskvaya təzyiq göstərə biləcəyini bildirir. Lakin hazırkı vəziyyətdə Pekinin Rusiyaya qarşı hər hansı irimiqyaslı iqtisadi sanksiyaya qol qoyacağı inandırıcı görünmür. İndiki halda ABŞ-ın bütün diqqətini Rusiyaya yönəltməsi Pekin üçün olduqca əlverişli geostrateji şərait yaradır. Buna qədər Ağ Ev rəhbərliyi Çinin Hind-Sakit okean hövzəsində, xüsusən də Cənubi Çin dənizindəki ekspansiya siyasəti daxil olmaqla, Tayvanla bağlı ziddiyətli məsələlərdə Pekinə problem yaradırdı. Qeyd edək ki, Şərqi Asiya ölkələri, xüsusən də Yaponiya Rusiyanın həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatından ruhlanan Çinin Tayvanı və o cümlədən regionun digər mübahisəli zonalarını ələ keçirəcəyindən narahatdır. Ölkənin hakim partiyasının başında sərt ritorikası ilə bilinən Si Cinpinin olması, eyni zamanda Tayvan adasının Çinə birləşdirilməsinin labüdlüyü ilə bağlı müntəzəm olaraq bəyanatlar səsləndirməsi də region dövlətlərinin narahatlığını artıran amillərdir. Bu durumda Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda qlobal miqyasda yaranmış qeyri-müəyyənlik şəraitində Çinin Tayvana hücumu istisnalıq təşkil etmir. Kreml də bu halda Çinə dəstək verməyə hazırdır. bununla Bütün dünyadan təcrid edilməyə çalışılan Rusiya Çinin simasında mühüm tərəfdaş tapır. Qərbin Tayvan siyasəti ABŞ və Avropanın dəhşəti sayılan Çin-Rusiya mütəffiqliyinin qurulmasına əlverişli zəmin yaradır.
Nahid SALAYEV
