Mədəniyyət Nazirliyinin daha bir qəbahəti – deportasiya və soyqırım tarixi hələ ekranlaşdırılmayıb...
XX əsrdə bir neçə dəfə ermənilər tərəfindən deportasiya və soyqırıma məruz qalan Azərbaycan türklərinin faciələri ilə bağlı kifayət qədər tarixi-elmi araşdırmalar aparılsa da, lakin indiyə qədər bu mövzuda nə bir sanballı əsər yazılıb, nə də film çəkilib.
Ortada yaranan boşluqdan və sükutdan isə bizə qarşı soyqırım və deportasiya törədən ermənilər sui-istifadə edərək, qondarma “erməni soyqırımı” haqqında bədii filmlər çəkir və bu filmlərdə özlərini “soyqırıma” məruz qalan xalq adlandırır, dünyanı yalançı göz yaşlarına inandırmaq istəyirlər. Gizlin deyil, bu işdə onlara maddi cəhətdən xaricdəki erməni diaspor təşkilatları, yaradıcılıq və texniki baxımdan isə Rusiyada və başqa ölkələrdəki erməni kino qurumları, şirkətləri dəstək verirlər.
Haqlı tərəf və soyqırımlara, deportasiyalara məruz qalmış xalq olduğumuz halda, hələ də kinomuz bu istiqamətdə ortaya fundamental bir bədii ekran işi qoymayıb. Azərbaycan Prezidenti dəfələrlə çıxışlarında Azərbaycanın milli kinosunun formalaşdırılması, Azərbaycan məfkurəsi, azərbaycançılıq ideologiyası əsasında filmlər çəkilməsini, eləcə də çəkilən filmlərdə deportasiya və soyqırımlar tariximizi işıqlandırmağı kinematoqraflara tövsiyə edib. Amma kinoya rəhbərlik edən məmurlar dövlətin bu sahəyə ayırdığı vəsaiti mənasız, çürük ideyalar üzərində köklənən layihələrin gerçəkləşdirilməsinə yönəldiblər. Halbuki, o vəsaitə heç olmasa, ən azı, soyqırımlar və deportasiyalar tariximizlə bağlı bir film çəkmək və onu bütün dünyaya yaymaq olardı. Əlbəttə, indiyə qədər bu istiqamətdə fundamental bir bədii filmin meydana gəlməməsinin məsuliyyətini birbaşa Mədəniyyət Nazirliyinin aidiyyəti sektoru daşıyır. Hətta mövzu ilə bağlı onlara ssenari təqdim edən şəxslərin də layihələrini geri çevirirlər. Nəticə isə bizim zərərimizə olur.
Qeyd edək ki, bir çox kino mütəxəssisi dəfələrlə açıq və örtülü şəkildə bu kimi mövzuların işıqlandırılmasına nazirliyin aidiyyəti qurumunun maneçilik törətdiyini deyib. Çünki belə bir layihə kifayət qədər vəsait tələb edir və o vəsaitin də hamısı filmə xərclənsə, onlar üçün yeyinti yeri qalmayacaq. Odur ki, başdan etmək, get-gələ salmaq prinsipini rəhbət tutan kino məmurları filmlərin çəkilməsinə əngəl olublar. Hər halda, bu barədə iddialar var və aparılan araşdırmalar bu məsələnin qaranlıq tərəfinə işıq salacaq.
- “...bu mövzuda bədii filmlər çəkilməli və beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılmalıdır”
Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə Əbülfəs Qarayevin mədəniyyət naziri vəzifəsindən azad edilməsindən sonra nazirlikdə tamamilə yeni proseslərin başlandığı hiss olunur.
Qayıdaq mövzuya. Azərbaycan xalqının erməni daşnakları tərəfindən soyqırımlara və deportasiyalara məruz qalması faktının bədii kinoda hansı səbəbdən işıqlandırılmadığını tanınmış kinorejissor-ssenarist Şamil Əliyevlə müzakirə etdik.
Ş.Əliyev qeyd etdi ki, bu mövzuda cəmi bir-iki bədii film çəkilib və həmin filmlər isə üzəridə deyil. “Aydındır ki, dövlət müstəqilliyimizə qədər bu mövzunun işıqlandırılması Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası tərəfindən qadağan idi. Yəni bu məsələni yazıb, çəkmək olmazdı. Bilirsiniz ki, dövlət müstəqilliyimizdən sonra bu mövzuda bir neçə sənədli film çəkilib. Hətta bu mövzuda çəkilən bir-iki bədii filmimiz də var. 1993-cü ildə çəkilən “Haray” filmini qeyd edə bilərəm. Səhv etmirəmsə, həmin film Eldəniz Quliyevin və Nüşabə Məmmədovanın ssenarisi əsasında teatr rejissoru olan Oruc Qurbanov tərəfindən ekranlaşdırılmışdı. Oruc Qurbanov teatr rejissorudur və bu onun filmdə ilk cəhdləri idi. Böyük kino nümunəsi olmasa da, bu cəhdlər var idi”.
Ş.Əliyevin sözlərinə görə, Azərbaycandan dünya miqyasına çıxan filmlər çox az olub. O, “Əli və Nino” filmini, qismən də olsa, haqqında danışdığımız mövzuya toxunan bir film hesab edir. “O, dünya miqyasına çıxdı. Çünki o filmin Leyla Əliyeva kimi icraçı prodüsseri vardı. Bu filmdə Hollivudun ünlü sənətkarları işləmişdi. Kristofer Hempton həm prodüsser, həm də ssenari müəllifi idi. Burada Hollivudun bir çox aktyoru bu filmdə iştirak edib. Bu filmdə keçən əsrin əvvəllərində baş verən bir çox hadisəyə müəyyən qədər də olsa toxunulub. Bu film Avropa Parlamentində, Amerikada, “Sundance” Beynəlxalq Film Festivalında və digər yerlərdə çox uğurla nümayiş olundu. Film bütün kino qaydalarına uyğun çəkilib və mövcud olan şəraitdə kino estetikasına uyğun filmdir. Bundan başqa, Azərbaycanda çəkilən bu və ya digər filmlərdə, epizodik də olsa, bu məsələlərə toxunulmağa çalışılıb. Azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən soyqırımlara və deportasiyalara məruz qalması ilə bağlı yeni filmlərin çəkilməsinə ehtiyac var. Bilirsiniz ki, son vaxtlar Mədəniyyət Nazirliyində bir sıra proseslər, dəyişikliklər baş verib, yəqin ki, bundan sonra mövzulara müraciət ediləcək, yeni mövzular seçiləcək. Amma indiki zamanda bu mövzu ilə bağlı istehsalatda film yoxdur. İndən sonra yəqin ki, nazirlikdə yeni filmlər, mövzular meydana çıxacaq. Onda bəlkə bu mövzuya da toxunula”.
Bu gün Azərbaycanın AVROMAŞ-ın üzvü olmasının vacib olduğunu deyən Ş.Əliyevin sözlərinə görə, bundan sonra Azərbaycan kinosunun dünyaya yolu açılacaq. “Doğru deyirsiniz, soyqırımlar və deportasiyalar mövzusunda bir deyil, bir neçə bədii filmin çəkilməsinə ehtiyac var. Biz bu işə peşəkarları cəlb edərək, bu mövzuda filmlər çəkməliyik. Gəlin açıq danışaq, kino sahəsində təkcə problem bununla bağlı deyil, çox problem üst-üstə yığılıb qalıb. Gedənin arxasınca danışmıram. Amma, faktiki olaraq, kino sahəsində son vaxtlara qədər elə məqamlar olub ki, heç vaxt peşəkarlara arxalanmamışıq. Biz peşəkarlara arxalanmalıyıq və bu prosesə beynəlxalq təşkilatları da, kino kompaniyalarını da cəlb etməliyik. Zaman-zaman bu mövzuda filmlər meydana gəlməlidir. Deportasiyalar və soyqırımlar tariximizlə bağlı mövzular qabardılmalı, bu mövzuda bədii filmlər çəkilməli və beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılmalıdır” - deyə Ş.Əliyev bildirdi.
İradə SARIYEVA
