Dünya maliyyə bazarlarında baş verən son proseslər dolların qiymətində kəskin enmələrə rəvac verə bilər və bu prosesin artıq başlanması barədə proqnozlar da səslənir. Belə vəziyyətdə, bir çox ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da hökumət prosesə müdaxilə etməyəcəyi təqdirdə dolların kəskin ucuzlaşması qaçılmaz sayılır.
Qeyd edək ki, dolların məzənnəsində dəyişikliyə başlıca səbəb ABŞ-ın özündə baş verənlərdir. Belə ki, ABŞ-ın Minneapolis və Dallas ştatlarının Federal Ehtiyat Sistemlərinin (FES) rəhbərləri Nil Qaşqari və Robert Kaplanın, eləcə də FES üzvü Lael Braynardın uçot dərəcəsini ilin sonuna qədər artırmaq barədə qərara qarşı çıxmaları dolların məzənnəsinin zəifləməsinə gətirib çıxarıb. Onların bununla bağlı açıqlamalarından sonra əsas valyuta cütlüyü olan dollar-avro nisbəti 1,19-u ötüb. Xatırladaq ki, avqustun 29-da qlobal maliyyə bazarında 1 avro 1,2069 dollara bərabər olub ki, bu da son 32 ayın maksimal həddidir. Hazırda isə məzənnə 1,1922 dollara bərabərdir. Nil Qaşqari Minnesota universitetindəki çıxışında, ümumiyyətlə, uçot dərəcəsinin artırılmasının ABŞ iqtisadiyyatına zərər verdiyini bildirib. Robert Kaplan isə faiz mövzusunda bir qədər səbrli olmaq lazım gəldiyini bildirib. O, inflyasiyanın sürətlənməsi halında uçot dərəcəsini artırmaq qərarına dəstək verəcəyini açıqlayıb. Lael Braynard isə inflyasiya göstəricisinə uyğun olaraq faizlərin artırılması fikrini dəstəkləyib. Onun sözlərinə görə, qiymət artımı artıq 5 ildir hədəf səviyyə olan 2%-ə çata bilmir. FES üzvü, həmçinin, "Harvey" qasırğasının ABŞ iqtisadiyyatının ikinji rüb artım göstəricisinə mənfi təsiri ola biləcəyini vurğulayıb.
Xatırladaq ki, Federal Ehtiyat Sisteminin 19-20 sentyabr tarixlərində keçirəcəyi növbəti iclasına qədər bu günlərdə son məşğulluq və əmək haqları göstəricisi açıqlanıb. Göstəricilər kifayət qədər zəif olub və FES-in 2017-ci ilin sonuna qədər uçot dərəcəsini daha bir dəfə artırmaq ehtimalı puça çıxıb. Belə ki, kənd təsərrüfatı sektoru istisna olmaqla, avqust ayı üzrə məşğulluq göstəricisinin 180 min nəfər artacağı gözləndiyi halda, faktiki artım 156 min nəfər olub. Bu göstəricinin 200 min və daha çox olması FES-in bu il faizləri artırmasına gətirib çıxara bilərdi. Amma indi vəziyyət dəyişib. Bununla yanaşı, avqust ayında ABŞ-da saathesabı əmək haqqının 0,2% artması gözləndiyi halda, faktiki artım 0,1% olub. Həmçinin, avqustda işsizlik göstəricisi iyul ayı ilə müqayisədə 0,1 faiz bəndi artaraq 4,4%-ə çatıb. Nəticədə, qlobal bazarda ABŞ dolları kəskin ucuzlaşmağa başlayıb. Ekspertlər dolların ucuzlaşması prosesinin davam edəcəyini düşünür. Bu vəziyyətdə Azərbaycanda Mərkəzi Bankın müdaxiləsi olmasa, dolların ən azı 1,6 manata kimi gerilməsi qaçılmaz sayılır. Neftin qiymət artımı da vəziyyətə təsir edir. Qeyd edək ki, son məlumatlara əsasən, “AzəriLayt” markalı neftin bir barrelinin qiyməti isə 1,11 dollar bahalaşaraq 55,66 dollar olub.
Ekspertlər hesab edir ki, neftin dünya bazarında qiyməti yaxın dövrlərdə 50 dollardan yuxarı olacaq. Bəzi hallarda isə qiymətin 65 dollara qədər yüksəlməsi mümkündür. Bu da Azərbaycana əlavə gəlirlər gətirərək bank sistemində yaranan borcları, xüsusilə Azərbaycan Beynəlxalq Bankının xarici borclarını ödəyərək onun sağlamlaşdırılmasına əlverişli şərait yaradacaq. Bu isə dolların məzənnəsinə təsir göstərən əsas amillərdən sayılır. Digər tərəfdən, neftin barrelinin qiymətinin 10 dollar artması Azərbaycana əlavə 1,7 milyard dollar vəsait qazandırır. Belə vəziyyətdə ölkəyə daxil olan dollar kütləsinin artması da onun ujuzlaşmasını qaçılmaz edir. Bununla yanaşı, cari ildə büdcə siyasətinin sərtləşdirilməsi, bəzi xərclərin azaldılması dollara tələbi aşağı salmağa davam edir. İdxal mallarına tələbatın azalması dolların məzənnəsinin yüksəlməsinin qarşısını alır. Bu vəziyyətdə avronun qiymətində artımlar qeydə alınır. Qeyd edək ki, ABŞ dolların məzənnəsinin avroya nisbətdə yumşalmasında kifayət qədər maraqlıdır. Ona görə də növbəti dövrlərdə dolların avroya nisbətən məzənnəsinin mərhələli şəkildə azalacağı proqnozlaşdırılır. Avronun məzənnəsinin yüksəlməsi manatın dollara nisbətdə məzənnəsinin möhkəmlənməsinə səbəb olacaq. Bu onunla bağlıdır ki, Azərbaycan ikivalyutalı məzənnə siyasətinə keçib. Belə vəziyyətdə avronun möhkəmlənməsi qeyri-neft sektoru üzrə Azərbaycanın Avropaya daha çox məhsul satmasına imkan verəcək.
Tahir TAĞIYEV
