Cümə axşamı günü, 17 iyul 2025
     

İran-Ermənistan münasibətlərinin Cənubi Qafqaza təsirləri

Image

XX əsrin sonu – XXI əsrin əvvəlləri beynəlxalq siyasi gerçəkliyin çoxcəhətliliyi, mürəkkəbliyi və dinamikliyi ilə seçilən bir dövr olmuşdur. SSRİ-nin süqutundan sonrakı mərhələdə dünyanın aparıcı dövlətlərinin xarici siyasətində Qafqaz regionu mühüm yer tutmuşdur. Bu regionun geosiyasi və geostrateji mövqeyi diqqət mərkəzində olmuş, Qafqazın təbii sərvətlərindən istifadə etmək isə böyük və regional güc mərkəzi olan dövlətlərin kəsişən maraq nöqtəsinə çevrilmişdir.

Beynəlxalq münasibətlər sistemində XX əsrin 90-cı illərində baş verən köklü dəyişikliklər, xüsusilə, SSRİ-nin süqut etməsi "yeni dünya nizamı"nın formalaşdırılmasını zərurətə çevirdi. Cənubi Qafqaz artıq müstəqilliyini əldə etmiş üç dövlət tərəfindən idarə olunmağa başlandı. SSRİ-nin dağılması Cənubi Qafqaz ilə tarix boyu dərin bağlılığı olan İran İslam Respublikası üçün regionda yeni fürsətlər və səmərəli xarici siyasət həyata keçirməyə zəmin yaratdı.

İran İslam Respublikası yarandıqdan sonra xarici siyasət strategiyasında ən başlıca hədəflərdən biri də Qafqaz regionu ilə mühüm iqtisadi-siyasi əlaqələr qurmaq olmuşdur. Bu baxımdan Cənubi Qafqazda Ermənistanla əməkdaşlıq İran İslam Respublikası üçün ciddi əhəmiyyət daşımışdır. Ermənistanda isə xarici siyasətin formalaşmasında daxili proseslər və xüsusilə Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi önəmli rol oynayır. Ermənistanın regional və beynəlxalq əlaqələri də məhz bu formatda formalaşır.Ermənistanla İran arasındakı diplomatik münasibətlər və yaxınlaşma da bu müstəvidə başlamışdır.

İran İslam Respublikası Yaxın Şərqin ən önəmli aktorlarından biridir. Onun sahib olduğu enerji ehtiyatları, geostrateji mövqeyi və regionun güclü dövlətlərindən biri olmaq arzusu İranın xarici siyasət sahəsindəki fəaliyyətlərində əhəmiyyətli rol oynayır. İranın Qafqaz siyasətində mövcud olan digər təhdid isə SSRİ-nin dağılması ilə ikiqütblü dünya sisteminin dağılması və Rusiyanın ABŞ qarşısında zəifləməsi nəticəsində ABŞ-ın bu regiona müdaxilə və təsiretmə potensialının artması oldu.

Beləliklə, İran-Ermənistan münasibətlərinə nəzər saldıqda görürük ki, İranın xarici siyasət doktrinasında hakim mövqedə olan dinin bu münasibətlərdə heç bir təsiri yoxdur. İran konstitusiyasının 4-cü bəndində deyilir: "Bütün mülki, cərimə, maliyyə, iqtisadi, inzibati, mədəni, hərbi, siyasi və digər qanun və qaydalar İslam meyarlarına əsaslanmalıdır".Lakin Ermənistanla yaradılan iqtisadi və siyasi münasibətlər bu göstəricilərə uyğun gəlmir, hətta dünyəvi dəyərlərə əsaslanan prinsipləri özündə ehtiva edir.

Ermənistan və İran İslam Respublikası Azərbaycan Respublikasına münasibətdə siyasi sahədə olduğu kimi, hidrostrategiyada da əsasən ortaq maraqlardan çıxış edir və bu zaman taktiki imkanlardan birgə istifadə edirlər. Transsərhəd su hövzələrinin birgə istismarı sahəsində bu dövlətlərin birgə fəaliyyət strategiyası Cənubi Qafqazda hidrosabitliyə xidmət etmir. Hər iki dövlət hidrosiyasətində Araz çayının su ehtiyatlarından Azərbaycan Respublikasına qarşı siyasi və iqtisadi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edərək, çayın Azərbaycana aid hissəsində suyun səviyyəsinin məqsədli şəkildə azaldılmasına yönəldilmiş birgə layihələr həyata keçirməyə çalışırlar. İran İslam Respublikasının içməli su ehtiyatları yerli əhalinin tələbatını ödəmir. 2001-ci ildə ölkədə baş vermiş quraqlıq böyük su çatışmazlığı yaratdı. Bu amillə əlaqədar İranın müxtəlif bölgələrində baş qaldırmış kütləvi etirazlar və su mənbələri ətrafında lokal münaqişələr hökuməti su strategiyasını yenidən nəzərdən keçirməyə, su ehtiyatlarının daxili və xarici siyasətdə istifadə imkanlarını dəqiqləşdirməyə sövq etdi.

İran hakimiyyətinin rəsmi məlumatlarını işıqlandıran "Radiozamaneh" saytı belə bir müsahibə yayımlamışdır. Məlumata görə, 2012-ci il avqust ayının 1-də Araz çayının Ermənistana aid hissəsindən Urmiya gölünə kanal çəkmək barədə Tehran və Yerevan rəsmiləri arasında razılıq əldə olunmuşdur. Bundan başqa, İRNA informasiya agentliyi 2012-ci ilin may ayında həmin kanalın tikintisi ilə əlaqədar İranın Qərbi Azərbaycan vilayətinin rəhbərliyi və hələlik adı açıqlanmayan Türkiyə investisiya şirkəti arasında danışıqların müsbət nəticələndiyi haqqında məlumat yaymışdır.

İran İslam Respublikası da region siyasətini həmin amili nəzərə almaqla həyata keçirir, özünün Qafqazda maraqlarını reallaşdırmaq üçün Ermənistandan istifadə edir.

İki ölkə arasında münasibətləri şərtləndirən amilləri, müxtəlif xarakterli qarşılıqlı maraqları, onlara təsir edən daxili və xarici amilləri, diplomatik-siyasi münasibətlərin qurulması və inkişaf mərhələlərini, həmin münasibətlərin başlıca istiqamətlərini, regionda reallaşdırılan beynəlxalq layihələrin 8 qarşılıqlı münasibətlərə təsirini, ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın istiqamətləri və formalarını, xüsusən enerji, turizm, elmi-texniki, mədəni, humanitar sahələrdə əməkdaşlığın mövcud vəziyyətini və perspektivlərini, Ermənistanın Azərbaycan Respublikasına qarşı hərbi təcavüzü nəticəsində yaradılmış Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə İran İslam Respublikasının münasibətini Azərbaycan, türk, ingilis, rus, fars və erməni dillərində olan mənbə və ədəbiyyatlardan geniş istifadə etməklə tədqiq etmişlər. Məsələlərin qoyuluşu, onlara yanaşma, şərh, təhlil, müqayisəli və tənqidi təhlil, çıxarılan nəticələr və aparılan ümumiləşdirmələr doğrudur. Müasir beynəlxalq münasibətlər elmində tələb olunan tədqiqatların ümummetodoloji prinsipləri və metodlarından bacarıqla istifadə etmiş, mənbələri dərindən öyrənərək sistemləşdirmiş və tənqidi təhlil etmişlər. Belə bir qənaətə gəlmişlər ki, Ermənistan böyük dövlətlər üçün müasir şəraitdə də alət rolunu oynayır. İran İslam Respublikası da region siyasətini həmin amili nəzərə almaqla həyata keçirir, özünün Qafqazda maraqlarını reallaşdırmaq üçün Ermənistandan istifadə edir.

Həsənov Nəbati

Azərbaycan Universiteti, İctiamai Elmlər fakültəsi




VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

17.07.2025 / 20:58
Zəngəzur dəhlizi nəzərdə tutulduğundan da böyük olacaq - inanılmaz...

17.07.2025 / 20:46
Paşinyan Rusiyanın əsas fiquru ilə bağlı bütün planları açdı...

17.07.2025 / 20:33
Azərbaycan-Rusiya-Ermənistan üçtərəfli işçi qrup ləğv edilə bilər...

17.07.2025 / 20:20
Rusiyadan Ermənistana istehza və hədə - münasibətlər daha da gərginləşir

17.07.2025 / 20:07
Uzun durğunluqdan sonra Bakı-Aşqabad münasibətləri yeni mərhələyə çıxdı...

17.07.2025 / 19:53
Rusiyanın Ermənistanda hakimiyyətə əsas namizədi məhv edilir...

17.07.2025 / 19:40
Qarabağ Dirçəliş Fondunun 2024-cü il üzrə maliyyə hesabatları PwC-nin auditindən uğurla keçdi

17.07.2025 / 19:38
Paşinyan Zəngəzur dəhlizi barədə ABŞ-ın son planını dəstəklədi...

17.07.2025 / 19:25
Rusiya Azərbaycan diasporunda daha bir həbs...

17.07.2025 / 19:15
Akif Nağı Aydın Quliyevi təbrik etdi

17.07.2025 / 19:11
DİM-də "imtahan islahatları" bitmir - indi də "esse islahatları" gəlir...

17.07.2025 / 18:57
Çin də Zəngəzur dəhlizinə müştəri çıxdı...

17.07.2025 / 18:44
Paşinyan ABŞ-dan strateji müttəfiqliklə bağlı yeni mesajlar alıb...

17.07.2025 / 18:36
lk dəfə ingilis dilinə tərcümə olunan "Oftalmologiyanın aktual problemləri” kitabı göz xəstəliklərinə dair fundamental əsərdir

17.07.2025 / 18:31
AB-nin 3 ölkəsi Rusiyanın "tərəfinə keçdi"...

17.07.2025 / 18:24
"ADA Universitetində təhsil alan tələbələrin 30 faizi ödənişsiz oxuyur" - Hafiz Paşayev

17.07.2025 / 18:17
İsveçrə deputatı İlham Əliyevə şər atdı - sülhə mane olan kimdir?

17.07.2025 / 18:04
İşğaldan azad rayonlarımızda yaşayanların sayı 50 minə çatdı...

17.07.2025 / 17:55
Azərbaycan mətbuatı 150 illik yol qət edərək tarixi Zəfərimizin, suverenliyimizin tam bərpasının müjdəçisi olmağından qürur duyur

17.07.2025 / 17:46
Çin Azərbaycanla əlaqələrdə Rusiyanı üstələməyə başladı...

17.07.2025 / 17:33
Milli Məclisin Komitə sədri Aydın Quliyevi təbrik etdi

17.07.2025 / 17:21
Dövlət əleyhinə açıq çağırışlara görə DTX-nın saxladığı Mirədalət Talışxanov məhkəmə qarşısında...

17.07.2025 / 17:08
Samir Nuriyevin BƏƏ-nin Hesablama Qurumunun nümayəndə heyəti ilə görüşü olub - FOTO

17.07.2025 / 16:53
NATO Ukraynaya “Patriot” sistemləri göndərməyə başladı...

17.07.2025 / 16:37
Bakıda marketlərə qənim kəsilən iki nəfər yaxalandı

17.07.2025 / 16:34
BMU-İNHA ikili diplom proqramının II məzun buraxılışı keçirilib

17.07.2025 / 16:11
Cəlilabadın qəhrəman şəhidi - Əli Rüstəmov...

17.07.2025 / 16:01
BDU-da şəhid övladları olan abituriyentlər üçün infotur keçirilib

17.07.2025 / 15:54
Suraxanıda 2 nəfər saxlandı, 4 kq-a yaxın narkotik ələ keçirildi

17.07.2025 / 15:26
Prezident İlham Əliyev Berdiməhəmmədova “Dostluq” adlı Qarabağ atı hədiyyə etdi - FOTO

17.07.2025 / 15:05
Nəsimidə silsilə oğurluqlar edən şəxs saxlandı

17.07.2025 / 14:43
Sviridenko Ukraynanın baş naziri təyin edildi

17.07.2025 / 14:42
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Mehmandarovların malikanə kompleksində olublar - FOTO

17.07.2025 / 14:30
Ağcabədidə çətənə bitkilərinin kultivasiyasını təşkil edən şəxslər saxlandı

17.07.2025 / 14:19
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Yuxarı Gövhər Ağa məscidini ziyarət ediblər - FOTO

17.07.2025 / 14:17
"İşgəncələrə məruz qalırdım, döyülürdüm" - Erməni əsirliyində olmuş azərbaycanlı

17.07.2025 / 13:58
Prezident İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Şuşada Bülbülün ev-muzeyində olublar - FOTO

17.07.2025 / 13:45
İsti hava bu avtomobillərdə yanğın ehtimalını dəfələrlə artırır - BDYPİ-dən xəbərdarlıq

17.07.2025 / 13:33
Prezident İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Natəvanın, Bülbülün və Üzeyir Hacıbəylinin gülləbaran edilmiş heykəllərinə baxıblar - FOTO

17.07.2025 / 13:24
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Şuşadakı Yaradıcılıq Mərkəzində “Heydər Əliyev və Qarabağ” sərgisi ilə tanış olublar - FOTO

17.07.2025 / 13:17
Laçında baş vermiş meşə yanğınına görə 3 nəfər məsuliyyətə cəlb edildi

17.07.2025 / 13:11
Azərbaycan XİN-dən İraqa başsağlığı mesajı...

17.07.2025 / 13:08
Пашинян дал Кремлю очередную пощёчину - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

17.07.2025 / 12:53
Prezident Əliyev və Berdiməhəmmədov Yeni Şuşa məscidində tikinti işlərinin gedişi ilə tanış olublar - FOTO

17.07.2025 / 12:34
“Suriya tortu” bölüşülmür...

17.07.2025 / 12:26
Prezident İlham Əliyev və Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Şuşada inşa edilmiş birinci yaşayış kompleksində olublar - FOTO

17.07.2025 / 12:15
Azərbaycanla Vyetnam arasında mühüm razılaşma

17.07.2025 / 12:07
Prezident İlham Əliyev və Berdiməhəmmədov Daşaltı kəndinin fonunda şəkil çəkdiriblər - FOTO

17.07.2025 / 11:35
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Füzuli şəhərinin dağıdılmış yerlərinə baxıblar

17.07.2025 / 11:30
Bu da oldu - Tramp istədi, "Coca-Cola" tərkibini dəyişdi..

17.07.2025 / 11:29
Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Füzuli rayonuna gəlib

17.07.2025 / 11:10
Azərbaycan və Qazaxıstanın XTQ mənsubları arasında görüş olub

17.07.2025 / 11:07
BDU-nun nəzdində “Gənc istedadlar” liseyinin 7 şagirdi qızıl və gümüş nişana layiq görülüb

17.07.2025 / 11:03
Trampdan Rusiyaya sərt cavab, müharibə qızışır - CANLI

17.07.2025 / 10:43
Bağdadda matəm elan edilib - yanğında ölən 50 nəfərə görə...

17.07.2025 / 10:30
"İsrail müharibəyə başlaya bilər, lakin onu bitirmək gücündə deyil" - Əhməd əş-Şaraa

17.07.2025 / 10:22
Şamaxıda keçirilən konfrans yekunlaşıb

17.07.2025 / 10:16
"İsrail Suriyanın ərazi bütövlüyünə təcavüz edir" - Türkiyə parlamenti

17.07.2025 / 10:10
Bu ərəb ölkəsi ABŞ iqtisadiyyatına 17 milyard dollar sərmayə qoyacaq

17.07.2025 / 10:04
Sabunçunun bu ərazilərində işıq olmayacaq - XƏBƏRDARLIQ

17.07.2025 / 10:00
"Sabah" bu gün Avroliqada cavab matçına çıxacaq

17.07.2025 / 09:54
Dolların məzənnəsi dəyişmədi, avro bahalaşdı - Mərkəzi Bankdan AÇIQLAMA

17.07.2025 / 09:28
"Yol-nəqliyyat hadisələrinin təsnifatı: səbəb və nəticələrin təhlili” adlı ictimai müzakirə keçirilib

17.07.2025 / 09:27
Ağıllı kəndlərlə bərabər sağlam şəhərlər də yaratmalıyıq - ÜST-dən Bakıya mesaj...

17.07.2025 / 09:26
Bakıda “Mercedes” yolu keçən qadını vurub öldürdü

17.07.2025 / 09:18
"Mən bunu edəcəm” - Makronun qorxulu rəqibi seçkilərə qatılacaq

17.07.2025 / 09:14
Tənha yaşayan almanların sayı 17 milyona çatıb...

17.07.2025 / 09:10
“Qarabağ” Çempionlar Liqasında bu rəqiblə qarşılaşacaq

17.07.2025 / 09:04
Daha 43 ailə Kəngərliyə köçürüldü

17.07.2025 / 08:34
Məleykə Abbaszadə qızlara nə demək istədi - hər gün sağılmaq nədir?

17.07.2025 / 08:22
Bakının bu yollarında güclü tıxac var

17.07.2025 / 01:14
Suriyada nə baş verir... İsrail prezident iqamətgahını, Baş Qərargah və Müdafiə Nazirliyinin binalarını vurdu... ölü sayısı 300-ü keçdi... - VİDEO

16.07.2025 / 23:18
Paşinyan Ermənistanın KTMT-dən çıxacağını açıqladı - geri qayıtmaq niyyətində deyilik...

16.07.2025 / 22:41
Ermənistan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına tam üzvlük üçün müraciət edib

16.07.2025 / 22:24
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov birgə nahar ediblər

16.07.2025 / 21:43
Yekaterinburqdakı Azərbaycan diaspor rəhbərinin oğlu həbs edildi

16.07.2025 / 21:21
Zəngəzur dəhlizi ABŞ-a verilsə, bölgəmizdə nə baş verər?

16.07.2025 / 21:04
Paşinyan Bakıda mühakimə olunan şəxslə bağlı məktubdan imtina etdi...

16.07.2025 / 20:49
Tramp neçənci dəfədir Rusiya barədə 180 dərəcə mövqe dəyişir - taktika, ya xamlıq...

16.07.2025 / 20:45
Şamaxıda dini ibadətgahlara media-tur təşkil olunub

16.07.2025 / 20:35
12 günlük müharibə Rusiya-İran münasibətlərini xeyli zədələdi...

İşğaldan azad rayonlarımızda yaşayanların sayı 50 minə çatdı...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910