Bəzi icra başçılarının ucuz şöhrət naminə öz rayonlarının tarixini qədimləşdirmək oyunları açılır...
Tarix saxtakarlığı sevmir. İndiyə qədər edilən tarixi saxtalaşdırmanın heç biri özünü doğrultmayıb. Götürək elə qonşu Ermənistan və İranı, tarixlərini o qədər saxtalaşdırıblar ki, indi özləri də nəyin düz, nəyin yalan olduğunu müəyyən edə bilmirlər.
Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda bəzi keçmiş icra başçıları rəhbərlik etdikləri, rayonların, şəhərlərin tarixinə “əl qatmaq” istəyində bulunublar. İndi-indi üstü açılır ki, demə, bir neçə rayonun icra başçıları özünü “əbədi başçı” hesab edib rəhbərlik etdiyi rayonun tarixini qədimləşdirmək istəyirmiş. Bəziləri isə, hətta başqa başçılarla rəqabətə də girirmiş ki, onun rəhbərlik etdiyi rayonun yaşı 3 min ildirsə, mənim rəhbərlik etdiyim rayonun yaşı 5 min il olmalıdır.
Azərbaycan dövlətçiliyinin yaşı beş min ildən yuxarıdır və bizim ərazimiz ən qədim dövlət quruluşlarının mövcud olduğu torpaqlardır. Bunu arxeoloji qazıntılar da təsdiqləyir. Hansı bölgənin yaşını öyrənmək istəyiriksə, mütləq arxeoloji materiallara diqqət yetirməliyik, çünki arxeoloji qazıntılar istənilər ərazinin, şəhərin, kəndin tarixi barədə bizə müfəssəl məlumat verir. Azərbaycanda yaşı qədimdən-qədim olan diyarlar, şəhərlər çoxdur. Amma keçmiş icra başçılarının süni şəkildə rayonların yaşına, tarixinə müdaxilə etmək cəhdləri başadüşülən deyil.
- “Elə icra başçıları vardı ki, xalq arasında “biz şəhərin tarixini daha da qədimləşdirmək istəyirik, amma müəyyən alimlər buna imkan vermir” kimi şayiələr yayırdılar”
Mövzu ilə bağlı geniş məlumata malik olan AMEA-nın Qafqazşünaslıq İnsitutunun Qafqaz tarixi şöbəsinin müdiri, professor Qasım Hacıyev “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, bu məlumat yanlış deyil, həqiqətən də bəzi icra başçıları bu istəkdə bulunublar. “Vaxtilə dəb düşmüşdü və rayonların icra başçıları rayonların tarixini dəqiqləşdirmək üçün tarixçilərə, arxeoloqlara müraciətlər edirdilər. Yaxşı yadımdadır, bir neçə rayondan AMEA-nın prezidentinə, Rəyasət Heyətinə məktublar ünvanlayırdılar, o məktubları institutlara da yönəldirdilər. O məktublarla biz də tanışıq. Məktublarda göstərilirdi ki, şəhərlərin yubileylərini keçirmək məqsədilə onların tarixini dəqiq öyrənmək lazımdır. Mən də o məsələlərlə maraqlandım, tarixi faktlar topladıq. Arxeoloji qazıntılarda iştirak edib dəqiqləşdirmə apardıq və şəhərin bünövrəsinin hansı başlanğıcdan başladığını məyyən etdik, dəqiqləşdirdik. Bundan sonra tədbirlər, müşavirələr keçirilməyə başladı. Deyim ki, o vaxtlar tarixi bilməyən, həvəskar adamlar peyda olmuşdu. Təsəvvür edin ki, bəzi rayonların icra başçıları, ali məktəb rəhbərləri, hətta oralardan olan yazıçı və şairlər rayonun, şəhərin tarixini daha da “qədimləşdirməyə” həvəs göstərirdilər. Əsasən də bəzi icra başçıları çalışırdı ki, “qədimləşdirmə işi” onun adı ilə bağlı olsun. Deyirdilər ki, tarixi nə qədər qədimləşdirsək, bir o qədər yaxşı, əhəmiyyətli olar. Hətta ermənilərdən misallar çəkənlər vardı ki, onlar edib, biz niyə etmirik? Amma mən dünya şəhərlərinin tarixini yaxşı bilən bir alim kimi birmənalı olaraq deyirdim ki, Azərbaycan şəhərlərinin tarixini öyrənərkən əvvəlki tarixçilərin yazdıqlarına istinad edilməlidir. Ömrünün 30-40 ilini bir şəhərin tədqiqinə həsr edən alimlərimiz olub. Məsələn, Şamaxının, Gəncənin, Beyləqanın, Qəbələnin, Bərdənin və başqa şəhərlərin tarixinə ömrünü həsr etmiş tədiqatçıların dediyini, yazdığını nəzərə almamaq mümkün deyil. Çünki bu, saxtakarlığa, uydurmalara yol açar, eyni zamanda da o alimlərin həqiqi zəhmətinə, obyektiv düşüncəsinə qiymət verməmək kimi anlaşıla bilər. Bu baxımdan mən həmişə bu mövqedə dayanmışam. Neçə illər o söhbətlər getdi. Ucuz şöhrət naminə həm icra başçıları, həm də institut rəhbərləri arasında bu saxtalaşdırmaya çox maraq göstərənlər oldu, hətta narazılıqlar da baş verdi. Elə icra başçıları vardı ki, xalq arasında “biz şəhərin tarixini daha da qədimləşdirmək istəyirik, amma müəyyən alimlər buna imkan vermir” kimi şayiələr yayırdılar. Amma deyək ki, elə şəhərlərimiz vardı, qədim olmasına baxmayaraq, Sovet dövründə onu qədim şəhər kimi təqdim etməyə imkan vermirdilər. Bu baxımdan yanaşmaq olar, amma bunun da bir qaydası var. Şəhər tarixini bilməyən adam şəhərin tarixini necə müəyyənləşdirə bilər? Elə şəhərlərimiz var ki, ona rəsmi Moskvadan qısqanclıqla yanaşılıb və bu səbəbdən də çox şəhərlərimizin tarixi orta əsr şəhəri kimi götürülüb. Məsələn, orta əsr Beyləqan şəhəri, orta əsr Bərdə şəhəri kimi... Amma sonradan aparılan tədqiqatlar göstərdi ki, bu şəhərlər orta əsrlər şəhərləri deyil. Xüsusən də Beyləqanda Qara Əhmədov, Bərdədə isə İlyas Babayev, Arif Məmmədov və mən tədqiqatlar apardıq, şəhərin qədim bünövrəyə malik olduğunu aşkarladıq. Numazmatik nümunələrlə, digər maddi mədəniyyət materialları, sinxron oxşar abidələrlə çox dərin müqayisədən sonra məlum oldu ki, bu şəhərlər qədim şəhərlərdir...
Təəssüf ki, çoxları “qədimləşdirmək” sözünü başqa cür başa düşür, elə bilirlər ki, şəhərlərin tarixi sicim kimidir, nə qədər dartsan bir o qədər uzanacaq. Elə deyil, onun da bir həddi-hüdudu var”-deyə qeyd edən Q.Hacıyevin sözlərinə görə, bizim şəhərlərimizin tarixi indiyə qədər obyektiv öyrənilib, o mənasız hay-küylərə, şişirtmələrə, fərziyələrə yol vermədən şəhərlərimizin tarixini obyektiv öyrənməliyik. Azərbaycan şəhərlərinin dünya şəhərlərinin bir hissəsi olduğunu deyən şöbə müdiri vurğuladı ki, bu məsələ obyektivliklə öyrənilir, burada uydurmalara yer yoxdur.
İradə SARIYEVA
