Rusiya-Azərbaycan atom-nüvə əməkdaşlığı perspektivi və Ermənistanın narahatlığı – Paşinyanın bir niyyəti də puç olur…
Azərbaycan və Rusiya arasında getdikcə daha dinamik şəkildə inkişaf edən əlaqələrdən Ermənistanın ciddi təşviş duyması artıq hamıya bəlli məsələ sayılır. Belə vəziyyətdə Ermənistanı qorxudan başlıca məqamlardan biri güclü Azərbaycan qarşısında tək qalmasıdır. Çünki Azərbaycanla yaxınlaşan Rusiya üçün Ermənistan tədricən arxa plana keçir.
Hadisələrin inkişafı qarşıdakı dövr ərzində Ermənistanın qeyd olunan xüsusda təşvişlərinin daha da artacağını göstərir. Bu arada Ermənistanı qorxudan başlıca məqamlardan biri "Rosatom" dövlət korporasiyasının Azərbaycanda atom elektrik stansiyasının (AES) tikintisində maraqlı olmasıdır. İrəvanda hesab olunur ki, bu plan reallaşsa, Azərbaycan Rusiya üçün daha qiymətli ölkəyə çevriləcək və bu da Ermənistan üçün müsbət heç nə vəd etmir. Xatırladaq ki, hələ oktyabrın əvvəlində Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Vladimir Putin və İlham Əliyevin görüşlərindən sonra "Rosatom"un icraçı direktoru Aleksey Lixaçov maraqlı bir açıqlama ilə çıxış edərək, Azərbaycanda AES tikməkdə niyyətlərini ortaya qoymuşdu: "AES Azərbaycandan olan tərəfdaşımızın istədiyi növdə olacaq. Biz güclü stansiyanı təklif etmişik. Azərbaycanın spesifikası ondan ibarətdir ki, bu ölkədə istehlak artır. 2018-ci ildə Azərbaycanda istehlakçıların sərfiyyatı 14% artıb ki, bu da böyük rəqəmdir".
Energetika naziri Pərviz Şahbazov isə bu günlərdə məsələyə münasibət bildirərkən qeyd etdi ki, Azərbaycan Rusiya tərəfindən ölkədə atom elektrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı irəli sürülən təklifi nəzərdən keçirir. Nazirin sözlərinə görə, Rusiya bu sahədə böyük təcrübəyə malikdir və bu ölkənin dünya üzrə bir çox analoji layihələri var: “Bizə də təklif olunub və Azərbaycan bu təklifi nəzərdən keçirir. Amma konkret bir şey demək hələ tezdir”. Azərbaycanın hələ bu məsələni nəzərdən keçirdiyi bir vaxtda Ermənistanı artıq ciddi təlaş bürüyüb. Məsələn, erməni politoloq Haqik Hambaryan bildirib ki, son bir il yarımda erməni-rus əlaqələrini nəzərə alaraq demək olar ki, Rusiya bu addımla Ermənistan hakimiyyətinə hansısa mesajı göndərir: “Artıq biz bilirik ki, bizim strateji tərəfdaşımız Azərbaycanda atom stansiyası tikmək istəyir və buna qadirdir. Bu, Ermənistan hakimiyyətinə mesajdır, lakin hakimiyyətimiz onlara diplomatik mesajlar gələndə sevinir. Onlar bunu başa düşməyəcəklər və öz addımlarını davam etdirəcəklər”. Digər
erməni siyasi şərhçi Akob Badalyan qeyd edib ki, Moskva Azərbaycana nüvə stansiyası təklif etməklə Ermənistanı pis vəziyyətə salır: “Azərbaycanla mümkün proqramın regional hərbi-siyasi balansla əlaqəsi şübhəsizdir. Buradakı problem odur ki, Azərbaycanda nüvə enerjisi texnologiyasına investisiya qoymaqla Rusiya Bakıya, sonradan Azərbaycana daha təhlükəli layihələrə çevirə biləcəyi bir resurs verməzmi? Hələ bu məsələdə Rusiyanın özünün Azərbaycana kömək edə biləcəyini düşünmək belə istəmirəm. Atom elektrik stansiyası silah deyil, ancaq müəyyən bir hərbi-siyasi amildir. Bakı Ermənistanın strateji müttəfiqi olan ölkənin köməyilə bundan faydalanırsa, bu zaman milyardlarla dollarlıq silah-sursatla bağlı suallar yaranır”.
Baş verənlərə toxunan Aram Sarkisyan isə “1in.am” portalında yazır: “Azərbaycanda nüvə enerjisinin inkişafı məsələsi, həm Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi amilini, həm də hazırda Cənubi Qafqazda yalnız Ermənistandakı “Metsamor”da nüvə stansiyasının olmasını nəzərə alsaq, daha da siyasi əhəmiyyət kəsb edir. Bu kontekstdə Azərbaycanın nüvə enerjisini inkişaf etdirməklə hansı siyasi, geosiyasi problemləri həll etməyə çalışacağını müəyyən etmək lazımdır. Digər tərəfdən, Azərbaycan tərəfinə belə bir təklif verən Rusiyanın geosiyasi, iqtisadi, maliyyə və ya digər səbəbləri maraqlıdır. Bu maraqlar Ermənistanı daha çox arxa plana atır”. Məsələ ilə bağlı Ermənistan Enerji Təhlükəsizliyi İnstitutunun prezidenti Vahe Davtyan bildirib ki, Azərbaycanda atom elekrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı müzakirələr və söhbətlər 2000-ci illərin əvvəllərindən başlayıb: “Rosatom” rəhbərliyinin Putin-Əliyev görüşündən sonra verdiyi təklif olduqca gözlənilən və son hadisələrin ümumi məntiqinə uyğundur. Düzdür, hələlik konkret detallar yoxdur, lakin tərəflərin əhval-ruhiyyəsini və “Rosatom” rəhbərinin rəsmi açıqlamasını nəzərə alsaq, çox güman ki, 1200 MVt-a qədər böyük elektrik stansiyasının tikilməsindən söhbət gedir. Nüvə elektrik stansiyası layihəsinin həyata keçirilməsi hazırda həm iqtisadi, həm də geosiyasi baxımdan Azərbaycan üçün son dərəcə aktualdır.
Əlbəttə, bu məsələdə Azərbaycanda baş verənlərə diqqətlə yanaşmalıyıq. Niyə, ona görə ki, nüvə stansiyasının inşasından sonrakı addımın da Azərbaycanda nüvə proqramlarının həyata keçirilməsi üçün müəyyən ambisiyaların formalaşması olacağı istisna edilməməlidir. Xüsusilə Azərbaycanla Pakistan arasında strateji, hərbi-texniki əməkdaşlığı nəzərə alaraq, bunu da istisna etməməliyik. Bildiyimiz kimi, nüvə silahına sahib olan Pakistan nüvə silahına malik ölkələrin təmsil olunduğu birliyə daxil deyil. İslamabadla Bakı arasında sıx hərbi-texniki əməkdaşlıq və fəal təcrübə mübadiləsi nəzərə alınsa, tərəflərin bir gün müəyyən addımlar atacağı da istisna edilməməlidir. Bu, istisna edilməməsi lazım olan başqa bir ssenaridir. Bu sahədə ümumi mozaika bundan ibarətdir”. O, Rusiyanın burada ilk növbədə maliyyə məqsədləri güddüyünü bildirib:“Bir şeyi birmənalı şəkildə qeyd edək, Ermənistanda atom elektrik stansiyasının yeni bir blokunun inşası barədə danışırıqsa, burada Rusiya tərəfinə və “Rosatom” şirkətinə təkcə bu layihənin operatoru deyil, həm də maliyyə donoru kimi baxırıq. Təməl ssenaridə Rusiya tərəfi Ermənistanda yeni nüvə elektrik stansiyası qurması üçün lazımi vəsait ayırmalı olduğunu düşünür. Azərbaycana gəlincə, burada tamamilə fərqli bir vəziyyət var. Azərbaycan özü bunu maliyyələşdirməyə qadir olduğunu və nüvə elektrik stansiyası tikmək üçün ehtiyat fondlarından lazımi vəsaiti ayırmağa hazır olduğunu bəyan edir. Bu vəziyyətdə Rusiya da bu layihənin operatoru rolunda çıxış etməyə hazırlıq nümayiş etdirir. Özünü bu layihənin baş operatoru kimi təqdim edən “Rosatom”, təbii olaraq, bu layihədən çox ciddi maliyyə dividendləri əldə edəcək. Bu durumda Ermənistan Rusiya üçün daha arxa plana düşəcək. Əvəzində Azərbaycan və Türkiyəyə marağın yüksəlməsini gözləmək olar”. Bütün bu qeyd edilənlər fonunda Ermənistanın Rusiya-Azərbaycan işbirlyindən kifayət qədər əndişələndiyi aydın görünür. Düşmən ölkədə hesab olunur ki, bu hal Ermənistanın regionda təcridinin daha da dərinləşməsinə rəvac verəcək.
Onu da deyək ki, Paşinyanın 2018-ci ildə Rusiyaya səfər zamanı verdiyi “rus qardaşlar kömək etsə, “Metsamor”un söküntüsündən sonra yeni AES tikərik” kimi bəyanatı artıq arxivə atılır. Hər halda, Azərbaycanla AES söhbəti reallaşsa, Rusiyanın Ermənistanda yeni AES tikməyə marağı qalmayacaq.
Nahid SALAYEV
