Quruyan Urmiya gölü ətrafında həllini tapmayan böyük problem...

Urmiya gölü ətrafında yaranan vəziyyət, artıq xeyli müddətdir ki, cənubda yaşayan soydaşlarımız arasında ciddi narahatlıq predmetinə çevrilib. Burada yaranan ekoloji fəlakətin aradan qaldırılması üçün İran hökuməti illər öncə vədlər versə də, hələlik məsələnin həlli istiqamətində hansısa real addımlar atılmayıb.
Belə bir vaxtda Urmiya Gölünü Canlandırma Mərkəzinin katibi İsa Kələntəri də bəyan edib ki, indiyə qədər hökumət tərəfindən göldə ekoloji durumun yaxşılaşdırılması məqsədilə müvafiq layihələrin maliyyələşdirilməsinə hər hansı vəsait ayrılmayıb. Elə bu da Cənubi Azərbaycanda ciddi narahatlığıa yol açıb. Urmiya gölü üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitin Həsən Ruhani hökuməti tərəfindən verilməməsini tənqid edən siyasətçilərdən biri, Təbriz millət vəkili Şəhabəddin Bimiqdar əhaliyə yardım üçün müraciət etməyi təklif edib. Hesab olunur ki, hökumət vəsait ayırmadığı üçün əhali öz arasında pul toplayaraq gölün xilasına başlamalıdır. Əks halda burada ekoloji fəlakət davam edəcək.
Urmiya gölü ətrafında yaranan vəziyyət isə təkcə İran yox, qonşu ölkələr üçün də müəyyən fəsadlar törədə bilər. Xatırlatmaq yerinə düşərdi ki, Urmiya dünyanın üçüncü ən böyük duzlu gölüdür. Bu göl İranın iki ən böyük vilayətlərindən olan Qərbi və Şərqi Azərbaycan vilayətləri arasında yerləşir. Məhz bu iki vilayətin mərkəzi şəhərləri Urmiya və Təbriz arasında birbaşa əlaqənin qurulması üçün İran hökuməti göl üzərindən avtomobil yolunun tikintisinə qərar verib. 2007-ci ildə 14 kilometr uzunluğunda körpü tikilib və bu gölün hər iki tərəfində suyun sirkulyasiyasının qarşısını alıb. Bundan başqa, Urmiya gölünün əsas su mənbəyi olan çaylar üzərində 30-dan çox bənd tikilib ki, bu da hövzənin qurumasını sürətləndirib. Ekspertlər göl ətrafında aparılan yanlış irriqasiya siyasətinin də bu prosesə təkan verdiyini bildirir. Göldə 120 böyük və kiçik ada olub. Bu adalar indi qurudadır. Əvvəllər eyni vaxtda bu gölə təxminən 500 min flaminqo və qutan enib. Bu səbəbdən Urmiya gölünə zamanında Milli Park statusu da verilib. Lakin indi vəziyyət fərqlidir və göl sürətlə quruyur. Hesab edilir ki, Urmiya gölünün qurumasının qarşısını almaq üçün yaxın illər ərzində ciddi tədbirlər görülməsə, göl tamamilə quruyaraq duz kütləsinə çevriləcək. Yarana biləcək 10 milyon ton duz kütləsi isə ciddi ekoloji problemlər yarada bilər. Çünki bu zaman yaşanacaq duz fırtınası tək İran deyil, qonşu ölkələr, ilk növbədə isə Azərbaycan üçün real təhlükəyə çevrilə bilər. İranın hökumət rəsmiləri ötən illər Urmiya gölünün canlandırılması üçün müxtəlif layihələr, o cümlədən Xəzər dənizindən və Araz çayından bu gölə suyun ötürülməsi layihələri haqda fikirlər səsləndirib, lakin hələlik bu layihələrin heç biri həyata keçirilməyib, gölün quruma prosesi davam edir. İran hökuməti göldə yaranan problemlərin qarşısını almaq üçün maliyyə ayırmır.
Urmiya Gölünü Canlandırma Mərkəzinin katibi İsa Kələntəri buradakı problemin həllinin ancaq hökumətin vəd etdiyi vəsaitin ayrılması ilə mümkün olacağını vurğulayıb: "Bu il hökumət Urmiya gölünü canlandırma layihələrində xərclənmək üçün 1200 milyard tümən vəsait buraxmalı idi. Ancaq bu günə qədər heç bir vəsait verilməyib". O, eyni zamanda, buna hələ də ümidli olduğunu söyləyib. Urmiya Gölünü Canlandırma Mərkəzinin Şərqi Azərbaycan nümayəndəsi Xəlil Sai isə İSNA agentliyinə müsahibəsində göllə bağlı layihələrin dayandırılması ehtimalının da olduğunu bildirib. Təbrizin islahatçı millət vəkili Zəhra Sai məsələ ilə bağlı Həsən Ruhani hökuməti ilə müzakirələrin davam etdiyini bildirib. Qeyd edək ki, İran prezidenti Həsən Ruhaninin seçki kampaniyası zamanı verdiyi vədlərdən biri Urmiya gölünü bərpa edəcəyi ilə bağlı idi. Amma İran artıq yeni prezident seçkilərinə hazırlaşsa da, indiyə qədər verilən vədlər yerinə yetirilməyib. Bu da, öz növbəsində göldə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, acınacaqlı bir vəziyyətin yaranmasına gətirib çıxarıb. Hazırda güneyli soydaşlarımız problemin çözümü üçün fəallıq göstərsə də, maliyyə çatışmazlığı istənilən nəticəyə nail olunmasına imkan vermir. Bu səbəbdən hesab olunur ki, mərkəzi hökumətin məsələyə müdaxiləsi və müvafiq layihələrin həyata keçirilməsinə vəsait ayırması olduqca vacibdir. Əks halda göllə bağlı vəziyyət daha acınacaqlı xarakter alacaq.
Tahir TAĞIYEV