Abutalıb Səmədov: “10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sənədlə Vaşinqtonda imzalanmış sənəd arasında...”
Avqustun 8-də Vaşinqtonda Azərbaycanla Ermənistan arasında bağlanan sazişdən sonra 2020-ci ilin 10 noyabrında Azərbaycan Prezidentinin, Rusiya prezidentinin və Ermənistanın baş nazirinin imzaladığı üçtərəfli bəyanatla bağlı müəyyən fikirlər ortaya çıxıb.
Bəziləri 10 noyabr 2020-ci ildə Putinin iştirakı ilə imzalanan üçtərəfli bəyanatla avqustun 8-də imzalanan Vaşinqton sənədini müqayisə də edirlər. Hətta müəyyən qisim şəxslər belə hesab edir ki, 8 avqust Vaşinqton sənədi 10 noyabr sənədinin - üçtərəfli bəyanatın davamıdır. Vaşinqton sənədi 2020-ci il sənədinin necə davamı ola bilər ki? Burda davamdan söhbət gedə bilməz. Birinci sənəddə deyilir ki, Zəngəzur dəhlizinə (Tramp yolu) nəzarəti Rusiya edəcək, o birində isə Amerikanın nəzarət edəcəyi bildirilir. Bu halda bunlar necə bir-birinin davamı ola bilər? Əksinə, bunlar bir-birini təkzib edən şeylərdi. Bu iki sənədin oxşar və fərqli cəhətləri nədir? Oxşar cəhətləri nədir? Fərqli cəhətləri nədir? Harda bir-birinin davamıdır, harda bir-birinin sintezidir?
“Fərqli cəhət ondan ibarətdir ki...”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində “10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan sənədlə Vaşinqtonda imzalanmış sənəd arasında oxşar və fərqli cəhədlər mövcuddur. Vaşinqton sənədini 10 noyabr bəyanatının davamı hesab etmək olarmı? Güman edirəm ki, etmək olar. Çünki orda nəzərdə tutulan əsas müddəlar Vaşinqton sənədində də öz əksini tapıb. Söhbət birinci növbədə Azərbaycanın əsas hissəsindən Naxçıvana gedən kommunikasiyanın necə fəaliyyət göstərəcəyindən gedir. 10 noyabr bəyanatında açıq şəkildə yazılıb ki, bu yoldan nəqliyyatın, yüklərin və insanların maneəsiz hərəkəti təmin olunmalıdır. Eyni prinsip 8 avqust Vaşinqton sənədində də öz əksini tapıb. Maneəsiz hərəkət, əslinə qalsa, eksterritoriallığı bildirir”-deyə bildirdi.
A.Səmədovun sözlərinə görə, ATƏT-in Minsk qrupunun 1997-ci və 1998-ci illərdə hazırladığı təkliflərdə Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək dəhlizdən eksterritoriallıq nəzərdə tutulmuşdu, yəni həmin kommunikasiyalar ərazisindən keçdiyi dövlətin nəzarətində olmamalıdır. “Məlumdur ki, Laçın dəhlizi uzun müddət Azərbaycanın heç bir nəzarəti olmadan fəaliyyət göstərdi, sonradan biz Laçın dəhlizini nəzarətə götürdük. Həmin Minsk qrupunun sənədlərində yazılmışdı ki, eksterritoriallıq deyiləndə azad və maneəsiz hərəkət nəzərdə tutulur. 1998-ci il təklifində nəzərə aldılar ki, azad və maneəsiz sözü eyni fikri ifadə etdiyinə görə yalnız maneəsiz hərəkət yazılsın. Yəni eksterritoriallıq deyiləndə maneəsiz hərəkət nəzərdə tutulur. Məlumdur ki, 10 noyabr sənədində də yalnız Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirən kommunikasiyada belə hərəkət nəzərdə tutulub. Yəni həmin dəhliz Ermənistanın nəzarətində olmamalıdır. 10 noyabr sənədinə görə dəhlizə Rusiya sərhədçiləri nəzarət etməli idilər, 8 avqust razılaşmasına görə isə ABŞ həmin dəhlizi icarəyə götürüb. Ondan sonra həmin dəhlizə nəzarət necə həyata keçiriləcək, bu artıq sonradan imzalanmış sənədlərdə nəzərdə tutulacaq. Yəni bu baxımdan hər iki sənədin oxşar olduğunu söyləmək olar. İkinci mühüm məqam: 10 noyabr bəyanatında yazılmasa da, dəfələrlə bəyan olunmuşdu ki, Zəngəzur dəhlizi ərazisindən keçdiyi ölkənin yurisdiksiyası əsasında onun suverenliyi nəzərdə tutulmaqla fəaliyyət göstərməlidir. Eyni tələb 8 avqust sənədində də nəzərdə tutulub. Bu, hər iki sənədin oxşar cəhətləridir. Fərqli cəhət ondan ibarətdir ki, əvvəlki sənəddə əgər Rusiya sərhədçilərinin Zəngəzur dəhlizinə (Tramp yolu) nəzarət etməsi planlaşdırılırdısa, indi o dəhlizə ABŞ təklikdə nəzarət edəcək, yaxud ola bilsin, Ermənistanla hansısa formada birgə müəssisə yaradıb bir yerdə nəzarət edəcəklər ki, bunu da gələcək razılaşmalar müəyyən edəcək”-deyə A.Səmədov bildirdi.
İradə SARIYEVA
