Xocalının Meşəli kəndində qan donduran erməni vəhşiliklərini öz gözləri ilə gördü... Əməkdar müəllim Alış Alışov...

Hər yerdən qan damırdı, hər yer qana bələnmişdi, torpaq da insanlar kimi qan içində can verirdi. Separatçılar heç kəsə aman vermək istəmirdi, qanına qəltan etdiyi insanları üstəlik od vurub yandırırdı. Təkcə insanları yandırmırdılar ki, evləri, içi mal-qara, qoyun-quzu ilə dolu tövlələri, ilanyalı ot tayalarını, bir sözlə, nə vardısa hamısını yandırırdılar. Həm insanlardan, həm mal-mülkdən, həm də torpaqdan qisas alırdı düşmən.
Sıx meşəli, yaşıl ormanlı, buz bulaqlı, xəstə cana məlhəm havalı Meşəliyə divan tutan erməni separatçıları insanlığa sığmayan cinayətlər törətdilər. Təəssüf ki, hələ də nə Meşəli, nə Kərkicahan, nə Qaradağlı, nə Ballıqaya, nə də başqa kütləvi qətlimalara beynəlxalq səviyyədə hüquqi-siyasi qiymət verilib. Belə demək olarsa, bu barədə özümüz deyib özümüz eşitmişik. Hər il faciələrimizin ildönümlərini qeyd edəndə bu məsələlərdən danışılır, sonra isə bu mövzu növbəti ilə qədər unudulur...
Qırxqız dağlarının ətəyində yerləşən, indi viran qalan, torpağı şəhidlərin qanı ilə suvarılan, otu bitib suyu axmayan Meşəli kəndinin faciəsi çox dəhşətlidir. Meşəli 1991-ci ildə ermənilər tərəfindən yandırılıb, əhalisinin müəyyən hissəsi şəhid edilib, qalanları isə didərgin salınıb.
Meşəli faciəsi xalqımızın qan yaddaşında hər zaman qanayan bir müsibətdir ki, balanı atanın, atanı balanın gözünün qabağında öldürüblər, ailələr məhv edilib, əlinə silah alıb düşmənə qan udduran oğullar şəhid edilib, körpələr atasız-anasız, atalar-analar balasız qalıb.
- “Düşmən hücumu nəticəsində 28 nəfər şəhidimiz oldu”
Meşəli faciəsini Xocalı rayonu Meşəli kənd sakini, Əməkdar müəllim, Tərəqqi medallı Alış Musa oğlu Alışovla birgə yada saldıq. Uzun müddət Meşəli kəndində məktəb direktoru işləyən Alış müəllim indi təqaüddədir. Meşəli hadisələri baş verən zaman və ondan sonra hadisələrin içində olan Alış Alışov o qanlı günləri ürək ağırısı ilə xatırladı. Alış müəllim deyir ki, Meşəli camaatı son damla qanına qədər erməni daşnaklarına qarşı qəhrəmanlıqla döyüşüb. “Meşəli 80 evdən və 380 nəfər əhalidən ibarət çox mənzərəli, geniş ərazisi olan dağətəyi bir kənd idi. Hadisələrin başlanğıcında Badaradan, Daşbulaqdan, Qayabaşıdan keçib Xocalıya gedib-gəlirdik. Ondan sonra isə yolumuz bağlandı. Miryusif Orucov erməni terrorunun ilk qurbanlarından biri oldu. Yolumuz tam bağlanandan sonra isə biz Qaragava, Qaragavdan Çayqovuşana və Kosalara, ordan da Şuşaya yol çəkdik. Ora ilə işlədik. Erməni separatçıları bir dəfə məktəbimizi “Alazan”la atəşə tutdular, axşam tərəfi olduğu üçün uşaqlar məktəbdə yox idilər. Çayqovuşanda mağazaya ərzaq gətirən maşını güllələdilər. Yaralananlarımız oldu. Hadisələr davam etdi və vertolyot qəzası baş verdi. 1991-ci il dekabrın 23-də kənddəki rus hərbiçiləri çıxıb getdilər. Kənddə rus hərbiçiləri vardı, gəlib bizim ov tüfənflərimizi və s. yığıb getmişdilər. Biz də dörd tərəfdə postlar qurmuşduq. Səhərə yaxın aşağı kəndin girəcəyindəki posta erməni separatçıları hücum etdilər. O vaxt on nəfər könüllü bizə köməyə gəlmişdi, onlar evlərdə qalırdılar. Sonra məsləhət olundu ki, məktəbdə qərargah yaradılsın və könüllülər orada qalsın. Biz özünümüdafiə bölüyü yaratmışdıq. Bizə verilən 19 avtomatın 11-i “uçebni” idi. Səhərə yaxın döyüş başladı. Erməni separatçıları kəndi üzük qaşı kimi mühasirəyə almışdılar. Bu hadisə 23 dekabr 1991-ci ildə baş verib. Döyüş səhərə yaxın başladı. Küçə-küçə, məhəllə-məhəllə döyüşlər getdi. Düşmən hücumu nəticəsində 28 nəfər şəhidimiz oldu. Məktəbli uşaqları, yaralıları Bakıdan olan çox cəsur döyüşçü Kamil məktəbin zirzəmisinə yığdı. Bəzi evlərdə də əhali zirzəmiyə yığışmıdı. Sonra biz yavaş-yavaş meşəyə çəkildik. İbadullayev Nəbinin oğlu Əli, Mehrəliyev Mürsəlin oğlu Əli vardı, çox qəhrəman oğlanlar idilər. Yolda xəstə Hüseyni aparanda onların UAZ-ını güllələdilər və 4 nəfər elə onda şəhid oldu. Sonra Kosalardan Mehmanın dəstəsi Şükürün maşını ilə bizə köməyə gəldi. Bizim də sursatımız qurtarmışdı. Onlar gəlib bizə patron verdilər. Raminlə və Əkbərlə meşədən kəndə qayıtdıq. Meşəlini azad etdik. Amma evlərin çoxu yanırdı, tövlələr, ot tayaları da oda qalanmışdı. Çox böyük müsibətlər yaşadıq. Bunu sözlə demək çox çətindir. Erməni separatçıları heç kəsə rəhm etmədi, qarşısına çıxanı öldürdü, sonra da meyitləri yandırdılar. Biz kənddə olanda Şuşadan Oqtay kişi və oğlu Salman gəldi. Meyitləri tanınmaz hala salmışdılar, ona görə də öldürülənləri tanımaqda çətinlik çəkirdik. Ölənləri evlərin səmti ilə müəyyən edib kimin kim olduğunu bildik. Evdə bir topa döşəkağı vardı, gətirib hamısını ağa büküb adlarını yazdıq ki, bu Qənimətin, bu Bəhlulun, bu Allahverdinin və s. meyitidir. Kənddə ən güclü döyüşən Novruz (Novruzov Novruz Məhərrəm oğlu) kişi idi. Novruz kişinin evindən beş nəfər şəhid oldu - Novruzov Novruz Məhərrəm oğlu, Novruzova Adilə Məhəmməd qızı, Novruzov Allahverdi Novruz oğlu, Novruzova Rahilə Novruz qızı və Novruzova Rübabə Novru qızı. Novruz kişi son nəfəsinə qədər qəhrəmanlıqla, mərdliklə döyüşdü. Xeyli adam onun evinə yığışmışdı ki, Novruz kişi yaxşı döyüşçüdür bizi qoruyacaq. Hidayət də onun evində idi. O da gedib polis bölməsindən patron götürüb yenidən Novruz kişinin evinə qayıtdı, patronu qurtarana qədər döyüşdü, o da, Novruz kişi də şəhid oldu. Nə qocaya, nə uşağa, nə qıza, nə gəlinə aman verdi düşmən. Dörd nəfər də Qənimətin evindən şəhid oldu - Quliyev Qənimət Əbi oğlu, Quliyeva Ruba Hacı qızı, Quliyev Mətləb Qənimət oğlu, Quliyev İsmayıl Qənimət oğlu. Əvəzin evindən iki nəfər şəhid oldu. Hümbətov Bəhlul Müseyib oğlunu da separatçılar şəhid etdi. Bütün hadisələr gözümün qarşısında baş verdi, kəndçilərim şəhid edildi. Bu hadisələrdən sonra OMON ZiL maşında gəldi. Onlar da bizə kömək etdilər, yanan evləri, tövlələri, ot tayalarını söndürdük. Mal-qaranı kənddən çəkdilər. Gecə post quruldu, yaralıların yarasını sarıdılar...
Biz 40 gün Meşəli kəndini erməni separatçılarından müdafiə edib saxladıq, amma bizə kömək gəlmədiyi üçün vəziyyətimiz pis oldu”.
A.Alışov deyir ki, hadisələr zamanı kəndi müdafiə etmək üçün o zamankı hökumətdən lazımı dəstək ala bilməyiblər və onlara kömək əvəzinə imtina verilib. Ermənilərin məqsədinin kəndi işğal etmək olduğunu deyən A.Alışov vurğuladı ki, kəndi qorumaq üçün çox adamlara müraciət edib. “Mən Ağdama Ala Yaqubun da yanına getdim. O imkan olmadığını dedi. Ondan da bizə kömək olmadı. Şuşaya Rəhim Qazıyevin də yanına getdim, dedim ki, bizə kömək verin gedək ermənilərdən qisasımızı alaq. Rəhim Qazıyev şəxsən mənə dedi ki, ora “perspektivsiz kənddir”, oranı boşaldın çıxın, camaatı qırdırmayın. O, Meşəlini “perspektivsiz” kənd adlandırdı.
Biz şəhid olanları apardıq Ağdamda, Yevlaxda, Ardaşda, Fərraşda dəfn olundular. Maşından qan damırdı. Çox dəhşətli idi. Bakıdan olan Kamil elə bir igid idi ki, ağır yaralanmışdı, məktəbi tərk etmirdi ki, gözlərimin qabağına öz balalarım gəlir, bu uşaqları qoyub getmək istəmirəm. Onu ağır yaralı halda atın belində aparanda demişdi ki, məni düşürün, can verirəm, qoyun Qarabağ torpağında ölüm. O da şəhid oldu. İnanın, hər yerdən qan damırdı. 28 nəfər şəhidimiz oldu. Şəhidlərdən biri VII sinifdə oxuyan Allahverdiyev Vidadi Müsül oğlu idi. Ən kiçik şəhidimiz Vidadi, ən yaşlı şəhidimiz isə 80 yaşlı Xudayarova Sürəyya (Siyahıda Mahmudova Sürəyya Alış qızı kimi qeyd olunub-İ.S) oldu.
Biz, dediyim kimi, əlimizdə olan çox məhdud silahla 40 gün kəndi müdafiə edə bildik, sonra bizə kömək gəlmədi. Son gülləmizə qədər döyüşüb kəndi müdafiə etdik... Şəhidlərimiz oldu. Bir nəfər girov düşənimiz oldu”.
A.Alışov qeyd etdi ki, Meşəlidə çoxlu syada alban abidələri, alban məbədləri, kurqanları olub, eyni zamanda da kəndin ucsuz-bucaqsız meyvə bağları olub.
Meşəli sakinlərinin geri qayıtmağa ümidlərinin olduğunu deyən A.Alışov bildirdi ki, 44 günlük müharibədə qazandığımız qələbə onları geri qayıdışa daha da ruhlandırıb. “Biz mütləq Meşəliyə qayıdacağıq. Buna ümidimiz çox böyükdür. Bu gün Meşəlidə yaşayan yoxdur. Dediyim kimi, kəndi tamamilə yandırıb viran qoyublar. Evlər hamısı uçuq vəziyyətdədir. Bu gün Meşəli əhalisinin sayı 600-ü ötüb. Goranboy rayonu ərazisində Meşəli qəsəbəsi slaınıb, əksəriyyətimiz orada yaşayırıq”.
A.Alışov qeyd etdi ki, Meşəli faciəsi hələ beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılmayıb. Əməkdar müəlim hesab edir ki, ermənilərin bizim başımıza gətirdiyi bəlalar bir-bir dünyanın diqqətinə çatdırılmalıdır.
İradə SARIYEVA