Vəsilə Əkbərova: "Bu gün Qərbi Azərbaycan mətbəxi bütün incəliklərinə qədər yaşadılır"
Tarixi ərazimiz olan Qərbi Azərbaycanda mətbəx mədəniyyəti qədim dövrlərdən formalaşıb, inkişaf edib, yayılıb. Azərbaycan mətbəxinin qollarından birini təşkil edən Qərbi Azərbaycan mətbəxində saysız-hesabsız bişmişlər, şirniyyatlar, xörəklər, qəlyanaltılar və sairlər mövcuddur. Milli etnoqrafiyamızın ayrılmaz hissəsi olan mətbəx dünyası öz çeşidləri, rəngarəng təamları ilə zəngindir.
35 ildir ki, Qərbi azərbaycanlılar öz yurd yuvalarına həsrət qalıblar, nənələrindən, analarından miras qalan yeməkləri, xörəkləri, şirniyyatları bu gün də bişirirlər, bu gün də onları təbliğ edirlər.
Qərbi Azərbaycanın mətbəx mədəniyyəti çox zəngin və fərqlidir. O da gizlin deyil ki, bədnam ermənilər Qərbi Azərbaycan mətbəxinə xas olan xörəkləri, şirniyyatları çoxdan oğurlayıb öz adlarına çıxıblar, hətta beynəlxalq səviyyədə belə oğurladıqları təkanların təbliğatını aparırlar. Əlbəttə, bu gün əsas məsələ ermənilərin bu təbliğatının qarşısını almaqdır ki, artıq buna start verilib.
İllərdir ki, təmənnasız olaraq Qərbi Azərbaycan mətbəxini təbliğ edən, yayan tanınmış Qərbi azərbaycanlı araşdırmaçı, "İrəvan mətbəxi" blogunun yaradıcısı Vəsilə Əkbərova ilə Qərbi Azərbaycanln mətbəx mədəniyyəti barədə danışdıq.
- "Xörəklərimizin, bişmişlərimizin, şirniyyatlarımızın, çaylarımızın bu şəkildə təqdimatı ermənilərin oğurluğunun ifasında mühüm rol oynayacaq"
V. Əkbərova "Bakı-Xəbər"ə bildirdi ki, İrəvanda xanlıq olduğu üçün burada zəngin saray mətbəxi formalaşıb və bu xan ailəsinə məxsus olub. "Bu, bütövlükdə Qərbi Azərbaycan mətbəxinin yaranmasına, onun zəngin mədəniyyət tarixinin formalaşmasına təsir göstərib. Qərbi Azərbaycan mətbəxi dedikdə ilk öncə zəngin saray mətbəxi, onun tarixi, süfrə mədəniyyəti, etikası göz önünə gəlir. Ümumilikdə Azərbaycan Respublikasının bugünkü müasir mətbəxinin əsasını təşkil edən qədim mətbəxlərdən biri də Qərbi Azərbaycan mətbəxidir. Qərbi Azərbaycan, o cümlədən İrəvan mətbəxinə təsir göstərən ilkin amillərdən biri olan ocaqda, təndirdə yemək bişirmək günümüzə kimi gəlib çıxıb. Bugünkü gündə biz bu amilin itib-batmaması üçün çalışırıq. Qərbi Azərbaycan mətbəxinin əsasını təndirdə, sacda, ocaqda bişən yeməklər təşkil edir. Qərbi Azərbaycanın hər bölgəsinin özünəməxsus yeməkləri var.
Ümumilikdə isə Qərbi Azərbaycanın ən məşhur yeməklərindən biri qovurmadır. Keçmişdə soyuducu olmadığından təbii üsullarla yeməyi qışda saxlamaq üçün əti öz yağında qovururdular. Qovrulan əti ən az 6 ay saxlaya bilirdilər. Qovurma Qərbi Azərbaycan mətbəxinin vazkeçilməzidir. Çünki bütün yeməklər demək olar ki, onun əsasında hazırlanır.
Qərbi Azərbaycan mətbəxinin çoxçeşidli olması zəngin flora və faunaya sahib olmasından irəli gəlir. Bizim mətbəxdə ət yeməkləri ilə yanaşı, müxtəlif dənli bitkilərdən, dağ bitkilərindən istifadə olunub. İrəvan mətbəxinin digər mətbəxlərdən fərqli xüsusiyyəti budur ki, heyvan mənşəli məhsullarla birlikdə bu bitkilərdən də çox istifadə olunur. Bunun ən bariz nümunəsi Qərbi Azərbaycana xas olan İrəvan səbzisidir. Çünki tərxun bitkisi təbii halda yalnız Azərbaycanın iki bölgəsində yetişdirilir. Bu bölgələr də İrəvan və Naxçıvan şəhərləridir. Hazırda isə Naxçıvan və Gəncədə yetişdirilir"-deyə V. Əkbərova vurğuladı.
C. Əkbərova vurğuladı ki, Qərbi Azərbaycanda çoxlu sayda mahal var və bu mahallarına da hər birinin özünəməxsus xörəkləri, bişmişləri, şirniyyat növləri, çay və digər içkiləri var. "Qərbi Azərbaycan mahallarının hər birinin ayrıca mətbəx ənənələri mövcud olub. Görürsən ki, bir mahalın xörəkləri o birisindən fərqlənir, birində bişən şirniyyat o birində bişirilmir. Sizə sadə bir misal çəkim, milli xörəyimiz olan dolmanı götürək. Onun bişirilməsi qaydası hər qəsəbədə, hər kənddə, hər mahalda fərqli olur. Bu da həmin yerlərin iqlimindən, relyefindən, kənd təsərrüfatından asılıdır ki, onlara uyğun dəyişir. Qərbi Azərbaycanın yemək çeşidləri çox zəngindir.
Bədnam ermənilər bizim xörəkləri də öz adlarına çıxırlar. Amma biz Qərbi Azərbaycan mətbəxini, onun zəngin xörəklərinin təbliğ edirik ki, dünya bu xörəkləri onlara məxsus olmadığını bilsin. Onların ziyanlı təbliğatının qarşısını almaq yolunda davam edirik.
Sosial şəbəkələr çıxandan azı on beş ildən çoxdur ki, mən Qərbi Azərbaycan mətbəxini araşdırıram. Ondan əvvəl də araşdırmışam. Dediyim kimi, yemək çeşidləri saysız - hesabsızdır. Şirniyyat çeşidlərinin isə sayı 600-dən artıq olar. Qərbi Azərbaycan mətbəxinin təamlarının çeşidi bitməz-tükənməzdir. Sayı o qədər çoxdur ki, TV-lərdə gedən layihələrimizin heç birində təkrar yemək verməmişik. O qədər çeşid var ki, təkrara ehtiyac olmur...Hır bölgənin yeməyi onun təbiətinə xasdır. Məsələn, Ağrı dağı hündürdə yerləşir, Vedibasar mahalı da Ağrı dağı vadisində yerləşir. Onların tamam başqa cür yeməkləri var, bizim İrəvan xanlığının isə tamam başqa. İrəvan xanlığının mətbəxində qızartma, bozartma, təndir yeməkləri, kabab çeşidləri daha üstünlük təşkil edir. Göyçə mahalında isə başqa yeməklər var. Göyçə mahalı, Kəlbəcər, Zəngəzur mahalı iqliminə görə soyuq ərazidir, orada daha çox xəmir xörəkləri üstünlük təşkil edilir. Amma İrəvan xanlığında xəmir yeməklərinə üstünlük verilmir və ümumiyyətlə bişirilmir. Təbii, göy kətəsindən başqa. Pəmbək mahalında isə kolorili, quru, xəmirli, istilər (əvəlikli isti.) bişirilir. " İsti" şorbalara deyilir.
Bu gün Qərbi Azərbaycan mətbəxi bütün incəliklərinə qədər yaşadılır. Evdə, toylarda, məclislərdə bu xörəklər təbliğ edilir. Həftənin elə günü yoxdur ki, bizim evimizdə Qərbi Azərbaycan xörəkləri bişməsin. Biz bu xörəkləri tez-tez bişiririk, bayramlarda, sərgilərdə, qonaqlıqlarda hazırlayırıq. Qərbi Azərbaycan xörəklərinin təbliğatı çox yüksək səviyyədə həyata keçirilir. Biz növbəti bir layihənin təqdimatına hazırlaşırıq. Milli Kulinariya Mərkəzi və Turizm Agentliyi ilə birlikdə bir layihəmiz olacaq, ora xarici ölkələrin səfirləri, xarici nümayəndəliklərin təmsilçiləri, ictimai şəxslər dəvət ediləcək. Xörəklərimizin, bişmişlərimizin, şirniyyatlarımızın, çaylarımızın bu şəkildə təqdimatı ermənilərin oğurluğunun ifasında mühüm rol oynayacaq.
Bunun üçün də biz sərgiyə hazırlaşırıq. Orada bizim qədim yemək çeşidləri göstəriləcək. Bizim Xıdır Nəbi, Xıdır Əlləz bayramımız, Çillə gecəmiz var. Mərasim adətlərimiz, orada bişən bişmişlər yeməklər göstəriləcək".
V.Əkbərova bildirdi ki, Qərbi Azərbaycan xörəklərinin təbliğatının genişləndirilməsi çox vacib idi və artıq bu istiqamətdə proses başlayıb. V. Əkbərova arzu edir ki, Qərbi Azərbaycan xörəklərinin təqdimatı xarici ölkələrdə də olsun və bu, ermənilərə ən ağır zərbə olardı.
İradə SARIYEVA
