Azərbaycanda alternativ (bərpa olunan) enerji mənbələri: mövcud vəziyyət, əsas prioritetlər və perspektiv imkanlar

Tarix: 30.09.2015 / 03:35
Bölmə: İqtisadiyyat

İqtisadi inkişaf müxtəlif növ enerjiyə tələbatın artması ilə müşayiət olunur. Bunun nəticəsində bir sıra ekoloji problemlər meydana çıxır. Qlobal istiləşmə, səhralaşma və quraqlıq, biomüxtəliflik, ozon qatının dağılması kimi problemlər son vaxtlar insan həyatı, ümumiyyətlə, bütün canlı aləm üçün real təhlükəyə çevrilib.

Dünyada, o cümlədən Azərbaycanda belə mühüm problemlərin həlli "Ozon qatının qorunması haqqında Vyana Konvensiyası" (1985), "Ozon qatını dağıdan maddələr haqqında Monreal Protokolu" (1987) və Protokola düzəlişlər (London-1990, Kopenhagen-1992, Monreal-1997), "Dayanıqlı inkişaf haqqında" BMT-nin XXI əsrin gündəliyi konfransı (Rio-de Janeyro-1992), Avropa ölkələrinin ətraf mühit nazirlərinin konfransı (Lyusem-1993), "Dayanıqlı energetika və parnik effekti yaradan qaz tullantılarının azaldılması haqqında Kioto Protokolu"nun (1997) prinsiplərinə əsaslanıb. Bu prinsiplər əsasında yaradılmış konsepsiya artıq bəyənilib və "Ətraf mühitin mühafizəsi üzrə Milli İcra Planı"na daxil edilib.

Konkret icra mexanizmləri nəzərə alınmaqla bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəni inkişaf etdirmək üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2004-cü il oktyabrın 21-də "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı" təsdiq olunub. Sərəncamın həyata keçirilməsi müvafiq dövlət qurumlarına tapşırılıb. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, vaxtında qəbul olunmuş bu Dövlət Proqramı milli energetikanın tərəqqisi naminə yeridilən məqsədyönlü siyasətin məntiqi nəticəsidir.

Ölkəmizdə alternativ enerji mənbələrindən maksimum istifadə istiqamətində tədbirlər davam edir.

"Azərbaycanda alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması" üzrə Dövlət Proqramında külək, günəş, hidro, biokütlə və geotermal enerji mənbələrindən geniş və səmərəli istifadə olunması üçün konkret məsələlər qoyulub. Dövlət Proqramına müvafiq olaraq ölkədə külək və günəş enerjisinin paylanması üzrə xəritələr, cədvəllər hazırlanıb, kiçik çayların, kanal və digər su axarlarının enerji potensialının öyrənilməsi həyata keçirilib.

Külək enerjisindən elektrik enerjisinə

Aparılmış çoxillik müşahidələr və tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunub ki, Azərbaycanın Xəzəryanı ərazisində küləyin illik orta sürəti 40-50 metr hündürlükdə saniyədə 7 metrdən az deyil. Abşeron yarımadasında isə 12-14 metr hündürlükdə bu göstərici saniyədə 5,6-7,1 metr intervalında dəyişir. Külək enerjisi qurğuları müxtəlif - kiçik (0,1-30 kVt (kilovat), orta və böyük gücə (0,33-5 MVt) malikdir. Təyinatına görə onlar müvafiq olaraq fərdi və şəbəkə qurğularına bölünür. Kiçik gücə malik energetik qurğular əsasən fərdi elektrik tələbatçılarını (fərdi və bağ evlərini, kiçik fermer təsərrüfatlarını, müxtəlif məişət xidməti obyektlərini və s.) elektrik enerjisi ilə təchiz etmək üçün istifadə olunur. Orta və böyük gücə malik olan energetik qurğular isə yüksək gərginlikli elektrik sisteminə qoşularaq onun dayanıqlı və fasiləsiz işləməsinə şərait yaradır.

Xızıda pilot layihə

2009-cu ildə özəl şirkət Xızı rayonunun Şurabad kəndi yaxınlığında külək enerjisindən elektrik enerjisi istehsal edən pilot layihə həyata keçirib və həmin ərazidə Danimarka istehsalı olan 0,85 MVt gücə malik olan 2 külək enerjisi qurğusu (KEQ) quraşdırılıb. Qurğular vasitəsilə bir il ərzində 7 milyon kVt-saat elektrik enerjisi istehsal olunaraq yüksək gərginlikli elektrik sisteminə ötürülüb. Bu qədər elektrik enerjisi Xızı rayonunun tələbatını 50 faiz ödəməklə bərabər tələbatçıları "yaşıl enerji" ilə təmin edib. Yeri gəlmişkən, bu qədər elektrik enerjisinin istilik elektrik stansiyasında istehsalına 2 milyon kubmetr təbii qaz tələb olunur.

Şirkətin yeni layihəsinə görə, hazırda hər birinin gücü 3 MVt olan 16 KEQ-dən ibarət külək parkının yaradılması üçün işlər yerinə yetirilir. Bundan əlavə, Qobustan Eksperimental Poliqonu və Tədris Mərkəzinin ərazisində hər birinin gücü 0,9 MVt olan 3 KEQ quraşdırılıb.

Avropa İttifaqı dövlətlərinin rəsmi məlumatına görə, təkcə külək enerjisindən istifadə olunması atmosferə atılan karbon qazının miqdarını 2020-ci ildə 236 milyon ton azaltmağa imkan verəcək.

240 min günəş paneli və 12 milyon LED lampası

Azərbaycanın iqlim şəraiti günəş enerjisindən istifadə etməklə elektrik və istilik enerjisinin istehsalını artırmağa geniş imkanlar açır. Ölkəmizdə günəşli saatların miqdarı il ərzində 2400-3200 saat, 1 kvadratmetr yer səthinə düşən günəş enerjisinin miqdarı 1500-2000 kVt-saatdır. "AzGüntex" zavodunda günəş modulları istehsal olunur. Yaxın gələcəkdə LED lampaları xətləri də fəaliyyət göstərəcək. Müəssisədə hər birinin gücü 42 Vt-dan 250 Vt-a qədər olan və 60 fotoelementlə təchiz edilən panellər beynəlxalq standartlar səviyyəsində hazırlanır və sabit elektrik enerjisi verir. Bərpa olunan enerjinin tətbiqi zamanı istifadə olunan əsas çeviricilərdən biri də LED lampalarıdır. Yeni nəsil işıqlandırma sistemi olan və geniş yayılan bu LED lampalar enerjiyə qənaəti və uzun müddət ərzində istismar olunması ilə fərqlənir. "AzGüntex" zavodunda il ərzində 240 min günəş paneli və 12 milyon LED lampası istehsal olunacaq.

Günəş Elektrik Stansiyası

2010-cu ildən Sumqayıt Texnologiyalar Parkında "Günəş kollektorları və qazanları" zavodu fəaliyyət göstərir. Yüksək keyfiyyətə malik olan bu kollektorların iş prinsipi suyun qızdırılmasından ibarətdir. Kollektorlar 1 saat ərzində 100 litr suyu hava şəraitindən asılı olaraq 40-80 selsi və daha artıq qızdırma gücünə malikdir. Zavodda təbii dövretmə prinsipi ilə işləyən qapalı isti su kollektorlarından və xrom çənlərdən ibarət su sistemləri və təzyiq altında işləyən boyler sistemləri də istehsal edilir. Həmçinin Qobustan Eksperimental Poliqonu ərazisində 1,8 MVt gücündə günəş elektrik stansiyası fəaliyyət göstərir.

"Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı" Dövlət Proqramına müvafiq olaraq iqtisadi rayonlarda ümumi gücü 140 MVt olan kiçik su elektrik stansiyalarının tikintisi, Naxçıvan iqtisadi rayonunda isə eyni zamanda külək enerjisi qurğularının və günəş elektrik stansiyalarının tikintisi nəzərdə tutulur. Biokütlə enerjisinə gəldikdə isə, Qobustan Eksperimental Poliqonu ərazisində 1 MVt gücündə bioenerji qurğusu quraşdırılıb. Azərbaycanın ərazisi termal sularla da zəngindir və bu sulardan istilik enerjisi almaq məqsədilə istifadə oluna bilər.

Bioqaz qurğuları

Dağ rayonlarında fərdi tələbatçılar üçün kiçik dağ çaylarının enerjisindən istifadə etməklə kiçik gücə malik (30 kVt-a qədər) qurğuların, maldarlığın, quşçuluğun inkişaf etdiyi iqtisadi regionlarda isə sutkada məhsuldarlığı 5-15 kubmetr olan kiçik bioqaz qurğularının istehsalı çox fayda verir. Belə qurğuların istismarı zamanı alınan maye gübrələr əkinçilikdə məhsuldarlığı 15-20 faiz artırmağa şərait yaradır. Xəzər dənizi akvatoriyasında isə küləyin potensialından səmərəli istifadə etmək məqsədilə dəniz külək parkının yaradılması məqsədəuyğun olardı.

Kiçik gücə malik külək enerjisi və bioqaz qurğularının, günəş kollektorlarının fərdi istehlakçılar arasında yayılmamasının əsas səbəblərindən biri də geniş əhali kütləsinin bu qurğular haqqında məlumatlarının kifayət qədər olmamasıdır. Fərdi istehlakçıların bərpa olunan enerji mənbələri, onlardan istifadə edilməsi, texniki imkanları və s. haqqında maarifləndirilməsi məqsədilə kütləvi informasiya vasitələrinin imkanlarından, internet şəbəkəsindən geniş istifadə olunmalıdır. Telekanallarda, radio yayımlarında, qəzetlərdə aparıcı alimlər və mütəxəssislərin çıxışları hazırlanmalı, xüsusi internet şəbəkəsi yaradılmalı və bu qəbildən olan digər vacib tədbirlər görülməlidir.

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, alternativ enerji mənbələrinin istifadəsi bu potensialın yüksək olduğu və ənənəvi yanacaq resurslarının çatışmadığı rayonlarda daha perspektivlidir. Azərbaycanda bu tip yerlər ucqar dağ kəndləri və dağlıq ərazilər, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ola bilər. Azərbaycanın, demək olar ki, bütün əraziləri zəngin alternativ enerji resurslarına malikdir. Ölkəmizin cənub rayonları və Naxçıvan çox yüksək günəş enerjisi resurslarına malikdir. Dəniz neftçıxarma sahələrində, dənizçilikdə, Şirvan Milli Parkı və Ağgöl dövlət təbiət qoruğuna dalğa energetikası effektiv tətbiq oluna bilər. Abşeron-Qobustan ərazisi yüksək külək energetikası potensialına malikdir.

Qanunvericilikdəki boşluqlar

Bərpa olunan enerji mənbələri ilə məşğul olan mütəxəssislər bu sahənin inkişaf perspektivlərinə şübhə etmirlər. Ən başlıca məsələ ölkədə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə sahəsinə kapital qoyuluşu üçün hüquqi bazanın yaradılmasıdır. Bununla bərabər, sahənin inkişafına mane olan bir sıra amillər də var. Bunlardan alternativ enerji mənbələrinin perspektivləri barədə əhalinin lazımi dərəcədə məlumatlandırılmamasını, bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən irəli gələn digər səbəbləri - ənənəvi təcrübənin yoxluğunu, peşəkarların azlığını, müasir texnologiya və reklamların çatışmamasını, rəqabət qabiliyyətinin aşağı səviyyəsini, xaricdə istifadə olunan avadanlıqlar haqqında informasiyanın qıtlığını, cəlbedici layihələrin olmamasını, sistemli infrastrukturun zəifliyini və s. göstərmək olar. İnanırıq ki, "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı"nın həyata keçirilməsi ilə göstərilən problemlər öz həllini tapacaq.

Məhəmmədəli QƏRİBLİ

Yazı Azərbaycan Respublikasının Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçündür.

DİGƏR XƏBƏRLƏR

Tarix: 12.12.2025 / 21:49

Avropa "Yaşıl keçid" istəyir, Azərbaycan buna da hazırdır...

Tarix: 11.12.2025 / 19:04

Mərkəzi Bank 7.25-dən başlayıb 6.75-ə düşdü - nə dəyişəcək?...

Tarix: 11.12.2025 / 18:11

2029-cu ildə Azərbaycan iqtisadiyyatı əsasən rəqəmsallaşacaq...

Tarix: 10.12.2025 / 18:15

Bu ölkə ilə Azərbaycanın geniş qarşılıqlı sərmayələr dövrü başladı...

Tarix: 10.12.2025 / 17:50

Rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına dair 2026–2029-cu illər üçün Strategiya təsdiq edildi - SƏRƏNCAM

Tarix: 10.12.2025 / 17:43

Azərbaycan Biznesinin İnkişafı Fondu Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə çevrildi - FƏRMAN

Tarix: 10.12.2025 / 12:15

Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini azaltdı

Tarix: 10.12.2025 / 12:03

Mərkəzi Bank inflyasiya proqnozlarını açıqladı...

Tarix: 09.12.2025 / 19:50

Ölkədə kiçik və makro biznesin sayı sürətlə azalır - sürət 19 faiz artıb...

Tarix: 09.12.2025 / 19:36

Azərbaycanda Süni İntellekt Akademiyası... Sosial-iqtisadi tərəqqinin yeni mənbəyi...

Tarix: 09.12.2025 / 14:31

Şahdəniz kompressiya platformasının dayaq blokunun tikintisi üzrə müqavilə imzalandı

Tarix: 09.12.2025 / 13:52

"Azad olunmuş ərazilərin bərpasına büdcədən 25 milyard manatdan çox vəsait ayrılıb" - Baş nazir

VİDEO

Tarix: 27.11.2025 / 11:10

Biri ermənini öpür, biri sovet bayrağı qaldırır... Günümüzə baxın! - VİDEO

Tarix: 12.11.2025 / 11:05

Lavrov işdən kənarlaşdırılır, yoxsa oyun qurulur? - VİDEO

Tarix: 21.06.2025 / 08:15

Dünyada xaos böyüyür, Azərbaycana təhlükə də artır... - VİDEO

Tarix: 12.12.2025 / 21:49

Avropa "Yaşıl keçid" istəyir, Azərbaycan buna da hazırdır...

Tarix: 12.12.2025 / 20:25

Bəs deyirdilər Qarabağdan 120 min erməni gedib? - 23 min nə deməkdir?

Tarix: 12.12.2025 / 18:08

Emin Əmrullayevin hədəfi doğru, seçdiyi üsul mübahisəli...

Mədəni-maarif proqramları Azərbaycan cəmiyyətinin rifahı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır