Bu, ölkədən valyuta axınının təşkili sxemlərindən biridir
Xarici ölkələrə müxtəlif növ məhsulları ixrac edən bəzi sahibkarlıq subyektlərinin müvafiq valyutada olan pul vəsaitlərini Azərbaycan Respublikasına qaytarmamaları ilə bağlı Dövlət Gömrük Komitəsindən daxil olmuş məlumatlar əsasında prokurorluq orqanlarında cinayət işləri başlanaraq ibtidai istintaq aparılır.
Baş Prokurorluqdan bildirilib ki, istintaq tədbirləri ilə Azərbaycan Respublikasında qeydə alınan hüquqi şəxslərlə xarici ölkələrdəki şirkətlər arasında kənd təsərrüfatı məhsullarının alqı-satqısına dair müxtəlif vaxtlarda müqavilələrin bağlanması və həmin fəaliyyət nəticəsində əldə olunan külli miqdarda gəlirlərin ölkəmizdə müvəkkil edilmiş bank hesablarına qaytarılmamasına əsaslı şübhələr müəyyən edildiyindən bir sıra şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib.
Belə ki, qanunvericiliyə əsasən, Azərbaycandan ixrac edilən bütün əmtəələrin (satış və mubadilə üçün nəzərdə tutulmuş əmək məhsulları) satışından əldə edilən gəlirlər 180 gün müddəti ərzində ölkənin əvvəlcədən müvəkkil edilmiş bankına daxil olunmalıdır. Əks təqdirdə Gömrük Komitəsinin təqdimatı əsasında istintaqa başlanılmasına hüquqı əsaslar yaranır. Amma bu müddət normalda 2-3 aya da tamamlana bilir. Ona görə də Prokurorluq orqanlarının bu müddətdə dövriyyə gəlirlərini xarici valyutada (əsasən dollarda) Azərbaycandakı müvəkkil banklardakı hesablara köçurməyən sahibkar haqqında Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə ölçü götürülməli, vəsaitin xarici valyuta ilə ölkəyə daxil olunması təmin edilməlidir.
Bir neçə ay əvvəl 80 milyon dollardan çox vəsaitin ölkəyə daxilolma vaxtı keçdiyinə görə bir necə sahibkar istintaqa cəlb edilmişdi. İndi də 51 milyon dollar vəsaitin ölkəyə daxil olmasını gecikdirdiyinə gorə bir necə sahibkar məsuliyyətə cəlb edilib.
Fikrimizcə, ölkədən ixrac etdiyi məhsulun satışından əldə edilən gəlirləri ölkənin müvəkkil banklarındakı hesablara yatırmayan sahibkarların sayı daha çoxdur. Çünki ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə bu il ölkə daxilində xarici valyutaya, xüsusilə də dollara tələbat kəskin artıb. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə bu il dollara tələbat 250 faiz artıb. Amma buna rəğmən ölkəyə xarici məhsulların idxalı təxminən cəmi 20 faiz artıb. İdxal dollar dəyərində 20 faiz artıbsa, ölkə daxilində valyutaya tələbat da elə bu qədər artmalı idi. Amma reallıqda ölkə daxilində valyutaya tələbat gözləniləndən 11 dəfə çox artıb. Bu isə o deməkdir ki, ölkədən ixrac edilən məhsulların satışından əldə edilən valyutanın hamısı ölkəyə daxil olmur, bu isə dollara tələbatı artırır.
Digər tərəfdən, bu prosesi dolayısı ilə ölkədən valyuta axınının təşkili kimi də qiymətləndirmək olar. Çünki sözügedən valyuta 6 ay ərzində ölkəyə daxil olub, valyuta ehtiyatını dəstəkləməlidir. Lakin bu baş vermirsə, deməli bu, ölkə üçün xarici valyuta itkisidir.
Bəzi sahibkarlarımız partnyorları ilə müəyyən problemlər yaşayır, bu səbəbdən də ixracdan gələn gəlirlərin ölkəyə daxil olması geçikir. Sözsüz ki, bunu istintaq müəyyən edəcək, obyektiv səbəbdən gecikmələr qarşı tərəflə araşdırmada üzə çıxacaq və bu istiqamətdə şəraitə uyğun müvafiq tədbirlər görüləcək.
Lakin bir sıra sahibkarlarımız var ki, onlar qəsdən qarşı tərəfə sonradan xarici bank hesablarını müvəkkil hesab kimi təqdim edir. Xarici partnyor isə ixrac məhsullarına görə ödənişləri Azərbaycandaki müvəkkil bank hesablarına deyil, sonradan təqdim edilmiş xarici banklara ödəyir. Nəticədə, vəsait ölkəyə daxil olmaq əvəzinə xarici bank hesablarına oturdulur. Sonradan isə azərbaycanlı sahibkar həmin vəsaitlər hesabına xaricdə iş qurur. Yəni bu sxem konkret olaraq ölkədən valyuta axınının təşkilidir.
Fikrimizcə, belə sahibkarların hamısı müəyyənləşdirilməli və onların xarici banklarda yerləşdirdiyi ixrac gəlirlərinin Azərbaycandakı müvəkkil banklara geri köçürülməsi məcburi qaydada təmin edilməlidir. Ona görə ki, yerli sahibkar ölkədən mal ixrac edərkən malın satışından əldə edilən gəlirlərin xarici valyuta şəklində müvəkkil bank hesablarına 6 ay ərzində köçürülməsini üzərinə öhdəlik götürur. Bu qayda yalnız Azərbaycanda deyil, bütün dünyada belədir. Öna görə də dünyada ixracı idxaldan çox olan ölkələrin valyutasi daha dayanıqlı və möhkəm olur.
Fikrimizcə, ölkənin idxal əməliyyatları da diqqətlə izlənilməlidir. Çünki valyuta axını müxtəlif sxemlər üzrə idxal əməliyyatları üzərindən də həyata keçirilə bilər. Məsələn, idxal mallarının qiymətinin şişirdilməsi yolu ilə ölkədən idxal vasitəsilə valyuta axıını təşkil etmək mümkündür.
Akif NƏSİRLİ
