Çərşənbə axşamı günü, 15 iyul 2025
     

Füzulinin alleqorik əsərləri tədqiqat mövzusu kimi...

Image

Alleqoriyanın izinə düşsək, gedib eradan əvvəlki dövrlərə çıxarıq. Bir çox tədqiqatçılar ədəbiyyatda alleqorik obrazlar üzərində düşünmüş, hərə öz baxış bucağından fikrini söyləmişdir. Dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin alleqorik əsərləri də tədqiqata cəlb olunmuşdur. Bu tədqiqatçılardan biri də Lalə Əlizadədir. Lalə Əlizadə ilə 90-cı illərdə Hacı Mailin vasitəsilə tanış olmuşdum. Deyilənə görə, "Füzulinin qızı" kimi tanınırmış və mən bunu sonralar Lalə xanımla Füzuli tədbirlərində tez-tez görüşdükdə öyrənmişdim. O zaman mənə namizədlik işi əsasında çap olunmuş "Füzulinin gizli sözü" adlı kitabını vermişdi,  maraqla oxumuşdum.

Kitabın "Füzuli alleqoriyalarının tədqiq və nəşri" adlı I fəslində şairin yaradıcılığı, xüsusən də "Söhbətül-əsmar", "Bəngü badə", "Həft cam - Saqinamə", "Səhhət və mərəz - Ruhnamə" kimi alleqorik əsərləri haqqında təzkirəçilərin və həm Qərbi Avropa və rus, həm də türk, özbək və azəri tədqiqatçılarının əsərlərinə müraciət edən müəllif Hammer Pürqştall, Y.E.Bertels, A.E.Krımski, F.Köprülüzadə, H.Mazıoğlu, S.K.Qaraalioğlu, Ə.Gölpınarlı, Ə.Qaraca, H.Əfəndi, E.R.Rüstəmov, A.Sur, F.Köçərli, H.Araslı, M.Cəfərov, M.Quluzadə, M.Cəlal, S.Əliyev, F.Qasımzadə, V.Feyzullayeva, A.Rüstəmova, Ə.Səfərli, X.Yusifli kimi alimlərin əsərlərindəki dəyərli fikirlərdən bəhs etmişdir.

 Lalə Əlizadə əsərin "Füzuli alleqoriyalarında ideya, süjet və obraz" adlı II fəslində şairin alleqorik əsərlərindən geniş bəhs edən, əsərlərin ideyasından, obrazlardan söz açan müəllif "Bəngü badə"nin Nizaminin "Yeddi gözəl" poemasının quruluşunda olduğunu, "Səhhət və mərəz"in ideya və mündəricəsi baxımından Fəridəddin Əttarın "Məntiq-ət-teyr" əsəri ilə uyğun gəldiyini, "İt və pişik" qitəsinin "Sirlər xəzinəsi"ndəki "Bülbül və qızılquş" təmsilini xatırlatdığını və s. qeyd edir. Dahi şairin yaratdığı şərti-metaforik obrazlardan, fəlsəfi rəmzlərdən danışan tədqiqatçı həm də əsərlərdəki bir sıra ürfani istilahların açımını verməyə çalışmış və öz Füzulisi haqqındakı fikrini belə yekunlaşdırmışdır: "Göründüyü kimi, eyni bir bədii sistem daxilində doğulan, eyni fəlsəfi təlim və eyni estetik ideala xidmət edən bu simvolik məzmunlu, rəmzi ideyalı əsərlərində Füzuli sufizmin mistik-fəlsəfi görüşlərini idealizə yolu ilə elmi idrak formasına salmış, panteist təlimin mütərəqqi keyfiyyətlərini bu alleqorik sistem daxilində bəzən sırf romantik və simvolik, bəzən isə real-həyati anlayışların şərti-təmsili obrazları arxasından özünün ümumi bəşəri məhəbbət ideyasını, humanizmi tərənnüm etmişdir ki, bununla Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində orijinal bir yaradıcılıq səhifəsi açılmışdır". 

Kitabdakı "Füzuli alleqoriyalarında sənətkarlıq" adlı III fəsildə "Füzuli alleqoriyalarının süjet və kompozisiyası"ndan və "Füzuli alleqoriyalarında bədii təsvir vasitələri"ndən ayrı-ayrılıqda bəhs olunmuşdur. Şairin alleqoriyalarının mövzu, ideya, süjet, kompozisiya, bədiilik baxımından orijinallığı ilə yüksək sənətkarlıq abidəsi kimi diqqət çəkdiyini qeyd edən tədqiqatçı yazır: "Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan ədəbiyyatında Füzulinin başladığı alleqoriya ənənəsi müasir günlərimizə kimi yaşamaqdadır. Ədəbiyyatımız tarixində dahi şairin layiqli davamçılarından XIX əsrin birinci yarısında Abbasqulu ağa Bakıxanov, qasım bəy Zakir, Seyid Əzim Şirvani, XX əsrin birinci yarısında Mirzə Ələkbər Sabir, abbas Səhhət, böyük demokrat Cəlil Məmmədquluzadə öz qüdrətli sələflərinin alleqoriyalarından yaradıcılıqla bəhrələnmiş, bu gözəl ənənəni yaşatmışlar...".  

Bu yaxınlarda institutumuzun kitabxanasında Füzuli sərgisi üçün toplanmış kitabların arasında Lalə xanımın "Söz gəlininin örtüyü" adlı ümumi alleqorik əsərlərdən bəhs edən kitabına rast gəldim. "Yazıçı" nəşriyyatında çap olunmuş kitabın elmi redaktoru akademik Teymur Kərimli, redaktoru f.ü.f.d. Vəfa Abbasovadır. Müəllif "Bir neçə söz" adlı girişdə yazır: "Alleqoriya bir bədii ifadə vasitəsi kimi neçə minillər bundan əvvəl olduğu qədər işlək və sənətkarlar tərəfindən həvəslə istifadə edilən bir vasitə olaraq qalır. Həm də hər bir böyük sənətkar bu vasitəni öz yaradıcılıq üslubu, bədii fantaziyasının imkanları ilə zənginləşdirir və gələcək nəsillərin poetik arsenalına əlavə edir".

Kitabın "Alleqoriya – gerçəkliyin bədii-simvolik inikas forması kimi", "Orta əsrlər ədəbiyyatında alleqoriyanın mövqeyi və ideya-estetik funksiyaları", "Klassik Azərbaycan poeziya məktəbi nümayəndələrinin yaradıcılığında alleqoriyanın özəllikləri", "XIII-XVI əsrlər Azərbaycan poeziyasında alleqoriya" adlı mövzularda geniş tədqiqat aparan müəllif min illik bir tarixə nəzər salmış, ona qədərki tədqiqat işlərini araşdırmış, bu sahədə ortaya dəyərli bir kitab qoymuşdur. 

Filologiya elmləri doktoru Lalə Əlizadə kitabın sonuncu bölməsində XIII-XVI əsrlər anadilli poeziyamızın görkəmli nümayəndələrindən, İzzəddin Həsənoğludan başlayaraq Füzuliyə kimi alleqorik əsərlər yazan müəlliflərdən bəhs etmişdir. İ.Həsənoğlunun bir çox şairlərin nəzirə yazdığı qəzəlinni, Qazi Bürhanəddinin "eşq", "görünüz" rədifli qəzəllərini, tüyuq və rübaisini, Marağalı Əvhədinin "Cami-Cəm" əsərini, ana dilimizdə yazılmış ilk poema nümunəsi olan "Dastani-Əhməd-Hərami"ni, İmadəddin Nəsiminin "bilməz", etməgil", "mənəm", "məst", "istəmə", "sığmazam" rədifli və s. qəzəllərini, Yusif Məddahın "Vərqa və Gülşa" əsərini, Kişvərinin qəzəllərini, Həbibinin "bizə, "sənin" rədifli qəzəllərini, Xəlifə Təbrizinin "Şəhrəngiz" əsərini, Sürurinin, Şahinin, Rəhmətinin əsərlərini tədqiqata cəlb edən müəllif sonda "Azərbaycan ədəbiyyatında alleqoriya xüsusi bir sənət yolu olaraq Füzuli dühası ilə orijinal və təkrarsız mövqeyə yetdi" yazır və şairin qəzəllərindəki simvollardan və rəmzlərdən söhbət açır. Burada tədqiqatçının professor Əkrəm Cəfərin, akademik Fuad Qasımzadənin fikirlərinə müraciət etdiyini də görürük. Füzuli yaradıcılığının həm kompozisiya-struktur, həm də təsviri, üslubi cəhətdən tədqiqata geniş meydan və səciyyəvi material verdiyini qeyd edən müəllif sonda fikrini belə yekunlaşdırır: "Hələ XVI əsrdən sonra zəmanəmizə qədər yaranan əsərlər içərisində də Füzuli təsiri, onun lirik-epik əsərlərində görünən alleqoriya ənənəsi öz davam və inkişafını tapmışdır".

Lalə Əlizadənin Füzuliyə olan məhəbbətini alqışlayır, uğurlarını təbrik edir, ona yeni-yeni kitablar arzulayırıq.

Sona XƏYAL



VİDEO

SON XƏBƏRLƏR

15.07.2025 / 17:42
Vardanyanın məhkəməsində zərərçəkmiş şəxslərin ifadələri dinlənildi

15.07.2025 / 17:35
Ukraynanın baş naziri istefa verdi

15.07.2025 / 17:31
İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı “Azəriqaz”da yüksək vəzifəyə təyin olundu

15.07.2025 / 17:27
Vətəndaşların şəxsi məlumatlarını xarici kiberbunkerlərə ötürən şəxs ifşa edildi - 300 min manatlıq ziyan...

15.07.2025 / 17:15
Trampdan Zelenskiyə Putini şoka salan təlimat - Moskva və Peterburqu vurun…

15.07.2025 / 17:01
Şamaxıdan mesaj - Media dinin siyasiləşdirilməsinə qarşı dayanan böyük qüvvədir...

15.07.2025 / 16:50
Ersin Tatar Kipr danışıqlarında Lefkoşanın şərtlərini açıqladı - heç bir federal quruluşundan söhbət gedə bilməz

15.07.2025 / 16:34
Şamaxıda “Müasir informasiya məkanı və dini etiqad azadlığı” mövzusunda konfrans başlayıb

15.07.2025 / 16:05
"Vaqif Poeziya Günləri" Qazaxda başladı

15.07.2025 / 16:03
BDU İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzi ilə əməkdaşlıq haqqında anlaşma memorandumu imzalayıb

15.07.2025 / 15:54
Slovakiya Azərbaycanda fəxri konsulluq açır...

15.07.2025 / 15:22
ABŞ Rusiyaya qarşı 10 milyardlıq planı işə saldı - Ukraynaya Rusiyanın dərinliklərini vura biləcək raketlər də veriləcək…

15.07.2025 / 14:39
"Ağdamda 8 yaşayış məhəlləsi, 1 qəsəbə, 23 kənd lahiyələndirilir" - Prezidentin xüsusi nümayəndəsi

15.07.2025 / 14:30
"Azərbaycan ilə Türkiyənin birgə layihələri regionun yeni geosiyasi mənzərəsini formalaşdırıb" - Samir Şərifov

15.07.2025 / 14:18
Tramp ATACMS raketləri ilə Rusiyaya zərbə endirməyə icazə verə bilər...

15.07.2025 / 14:02
Evdən 30 min dollar və 12 min manat oğurlayan qadın tutuldu...

15.07.2025 / 13:47
Laçından Ağcabədiyə 120 kq yararsız mal əti aparan şəxs yolda yaxalandı...

15.07.2025 / 13:34
"Azərbaycan ilə Türkiyənin qanunvericilik aktlarını bir-birinə uyğunlaşdırmağa çalışırıq" - Əhliman Əmiraslanov

15.07.2025 / 13:19
"Xain çevrilişə cəhd zamanı can Azərbaycanın ölkəmizə güclü dəstəyini xatırlayırıq" - Türkiyə səfiri

15.07.2025 / 13:10
Дмитрий Киселев! Совет Прессы Азербайджана в отличии от вас, никогда не врёт - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

15.07.2025 / 12:53
Azərbaycandan qardaş Türkiyəyə 15 iyul mesajı - "dərin ehtiram və minnətdarlıqla anırıq”

15.07.2025 / 12:38
Baku Network Parisdə ilk dəfə olaraq erməni təcavüzü nəticəsində həlak olmuş azərbaycanlı jurnalistlərlə bağlı məsələ qaldırıb

15.07.2025 / 12:32
III MDB Oyunlarına 8 ölkədən 1846 idmançı qatılacaq

15.07.2025 / 12:20
"Bu gün Azərbaycanla Türkiyə gələcəyə doğru çiyin-çiyinə irəliləyir" - İlham Əliyev

15.07.2025 / 12:13
Slovakiya Azərbaycanda fəxri konsulluq açacaq

15.07.2025 / 12:10
"Bu layihələrin dünyada analoqu yoxdur" - Prezidentin xüsusi nümayəndəsi

15.07.2025 / 12:05
"Barselona" bu futbolçu üçün "pivəçilər"ə elçi düşdü...

15.07.2025 / 12:00
Hollivud ulduzunun bu fotosu 21 min dollara satıldı...

15.07.2025 / 11:51
2025-ci ilin ilk 6 ayı ərzində 44 milyondan çox tibbi xidmət göstərilib

15.07.2025 / 11:44
Xameneinin müşaviri yenə Azərbaycan əleyhinə danışdı - bu dəfə pakistanlı nazirlə görüşündə...

15.07.2025 / 11:40
Harmancı yenə xəbərdarlıq edir - COVID-19 davam edir

15.07.2025 / 11:35
6 min 300 ədəd çətənə kolu məhv edilib - polis

15.07.2025 / 11:11
Bu gündən tələbələrin köçürülməsi prosesinə başlanılıb

15.07.2025 / 11:03
ABŞ-ın Zəngəzurla bağlı mövqeyi çox təhlükəlidir - CANLI

15.07.2025 / 09:15
Samuxda zəlzələ olub - TƏCİLİ

15.07.2025 / 08:36
Azərbaycanda turistlər hotellərdən imtina edir - kirayə kənd evlərinə kütləvi axın başlayıb...

14.07.2025 / 23:48
Tramp Putini sərt tənqid etdi - Onu qatil adlandırmaq istəmirəm, amma o…

14.07.2025 / 23:40
Tramp Putinə 50 gün vaxt verdi - Ukrayna ilə bağlı razılaşma olmasa...

14.07.2025 / 21:32
Ermənilərin azərbaycanlıları əsir götürərkən işgəncə vermələrini əks etdirən videokadrlar məhkəmədə nümayiş etdirildi - FOTO

14.07.2025 / 21:19
Kilsə Paşinyana əks-hücuma keçdi - "katolikosa hücum Allaha hücumdur"...

14.07.2025 / 21:05
Bir neçə ərəb biznesmenə görə tariximizdən üz döndərməliyik? - Babək ərəblərlə vuruşub, ancaq tarix tarixdir...

14.07.2025 / 20:50
Əbu-Dabidə Əliyev-Paşinyan görüşünün ardınca Gorus görüşü başlayıb...

14.07.2025 / 20:35
Azərbaycanın "yaratdığı" Yeni Kaledoniya Dövləti müstəqil xarici siyasət aparacaq... Konstitusiyada ayrıca maddə...

14.07.2025 / 20:21
Azərbaycan qazının Suriyaya nəqlinin bir neçə marşrutu gözdən keçirilir...

14.07.2025 / 20:07
Supermarketlərimiz yerli bostan məhsullarına bağlıdır - Çindən qarpız idxalı 300 dəfə artır...

14.07.2025 / 19:53
Avropa Bakıdan əlavə 14 milyard kub qaz istəyir - ancaq problem var...

14.07.2025 / 19:40
İki dövlətli həll prosesində yeni ADDIMLAR: Nyu-Yorkda sərt mesajlar veriləcək

14.07.2025 / 19:37
Azərbaycan Yeni Kaledoniyanı dövlət kimi tanıyan ilk ölkə olacaq...

14.07.2025 / 19:25
Əməkdar mədəniyyət işçisi Musa Nəbioğlu Aydın Quliyevi təbrik etdi

14.07.2025 / 19:12
Mətbuatın 150 illiyi həm dövlətçilik, həm də ictimai hadisədir...

14.07.2025 / 18:57
ABŞ Zəngəzur dəhlizinə nəzarəti öz üzərinə götürməyi təklif etdi - səfir rəsmən təsdiqlədi...

14.07.2025 / 18:44
Rusiya pomidor ticarətindən Azərbaycana 1,2 milyard dollar ziyan vuracaq?..

14.07.2025 / 18:41
“Başlıbel: yaranışdan işğaladək” kitabının təqdimatı keçirilib

14.07.2025 / 18:30
Müxalifətə münasibətdə Fransa ilə Rusiya eyni ölkələrdir - qətllər, təqiblər...

14.07.2025 / 18:16
Azərbaycanın tərəvəzində həqiqətən xəstəlik tapılır, ya Rusiyada məsələ siyasiləşdirilir...

14.07.2025 / 18:02
Bakıda qapalı Suriya-İsrail danışıqlarında hər tərəfdən bir nəfər iştirak etdi... Çox ilginc...

14.07.2025 / 17:48
Putindən İrana gizli “nüvə mesajı” - Rusiyanın məqsədi nədir...

14.07.2025 / 17:35
40 nəfər bağça direktoru niyə “vuruldu”?..

14.07.2025 / 17:22
Suraxanıda oğurluq edənlər saxlandı...

14.07.2025 / 17:14
Mətbuat Şurası Aydın Quliyevi 65 illik yubileyi münasibətilə təbrik etdi - FOTO

14.07.2025 / 17:02
Mətbuat Şurası “Sputnik Azərbaycan”la bağlı durumu müzakirə etdi - Kartavıxın və Belousovun həbslərinin jurnalist fəaliyyətləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur...

14.07.2025 / 16:46
Zelenski təsdiqlədi - Ukraynanın yeni baş naziri o olacaq...

14.07.2025 / 16:31
İstilik təchizatı haqqında Qanun təsdiqləndi

14.07.2025 / 16:29
Azərbaycanda Axar-Baxar və İlisu milli parkları yaradılır - SƏRƏNCAM

14.07.2025 / 16:28
Trend-in informasiya dəstəyi ilə UNESCO-da İçərişəhərin Dünya İrs Siyahısına daxil edilməsinin 25 illiyi qeyd edilib – Sahil Kərimli

14.07.2025 / 16:23
Putinin müdafiə naziri ilə bağlı şok xəbər - sevgilisini 100 milyonluq nəhəng hərbi təyyarə ilə gözəllik salonuna apardı…

14.07.2025 / 16:10
Vətən sevgisinin ən uca zirvəsi...

14.07.2025 / 15:57
Görkəmli filosof Ziyəddin Göyüşov haqqında düşünçələrim...

14.07.2025 / 15:56
BMU-da “Yay məktəbi”ndə tədris aparan koreyalı müəllimlərlə görüş olub

14.07.2025 / 15:56
Trampdan Rusiyaya qarşı sərt qərar - Ukraynaya Moskvanı vura biləcək raketlər göndərilir…

14.07.2025 / 15:25
"Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin ən tez zamanda imzalanacağına ümid edirik" - Ursula fon der Lyayen

14.07.2025 / 14:48
Müstəqil və qüdrətli Azərbaycan dövlətinin təməlinin qoyulduğu tarix

14.07.2025 / 14:44
2024-də ali məktəblərə qəbulda ən aşağı və ən yüksək nəticə göstərən rayonlar - Şahbuz, İsmayıllı və Naftalan...

14.07.2025 / 14:30
Xocalının Təzəbinə kəndinə ilk köç - 28 ailə...

14.07.2025 / 14:23
Bakıda evlərdən 11 min manata yaxın pul oğurlandı - saxlananlar var...

14.07.2025 / 14:17
"Gitara ifaçısı olduğumu biləndən sonra dırnaqlarımı çıxardılar, barmaqlarımı sındırdılar" - Xocalı soyqırımı zamanı həyat yoldaşı öldürülmüş, özü girov götürülmüş zərərçəkən

14.07.2025 / 13:52
DİM sədri 5 il ərzində bəzi ixtisasların ləğv olunacağını açıqladı...

14.07.2025 / 13:47
Külli miqdarda narkotiki ölkə ərazisinə keçirməyə cəhd edən şəxs sərhəddə saxlandı...

14.07.2025 / 13:33
Ali məktəblər subbakalavrların qəbulundan imtina edir - səbəbini Məleykə Abbaszadə açıqladı

14.07.2025 / 13:19
"Ali təhsil müəssisələri attestatla qəbul imkanına etiraz ediblər" - DİM rəhbəri

14.07.2025 / 13:16
Putinin Ermənistan planı - Paşinyanın qarşısına Karapetyanı çıxarır

Mətbuatın 150 illiyi həm dövlətçilik, həm də ictimai hadisədir...

XƏBƏR ARXİVİ

İyul
B.eÇ.aÇC.aCŞB
301234567891011121314151617181920212223242526272829303112345678910