Bir neçə gün əvvəl Panama qeydiyyatlı “Kokuka Courageos” və Marşal adaları bayrağı altındakı “Front Altair” tankerlərinin Hörmüz boğazından keçdikdən sonra Oman körfəzinin bəynəlxalq sularında hücuma məruz qalmasının ABŞ və İran arasında savaşa rəvac verəcəyinə dair proqnozlar özünü doğruldur. ABŞ bu hücumda İranı ittiham etsə də, İran xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərif bu ittihamların əsassız olduğunu bildirib.
ABŞ dövlət katibi Maykl Pompeo isə əks mövqedən çıxış edərək, yaranmış vəziyyətdə müharibə olmasını istisna etmir. Onun sözləriə görə, ABŞ regionda İrana müqavimət göstərmək üçün bütün variantları, o cümlədən hərb yolunu nəzərdən keçirir. Artıq Vaşinqton insidentlə əlaqədar regiona “Patriot” kompleksləri, qırıcılar və döyüş gəmiləri göndərməyi planlaşdırıb. “The Jerusalem Post” qəzeti isə BMT-dəki diplomatik mənbələrə istinadən məlumat yayıb ki, ABŞ administrasiyası həm də İranda nüvə proqramı ilə əlaqəli bir obyektin hava zərbələri ilə vurulması ideyasını müzakirə edir: “Söhbət kütləvi bombardmandan gedir, ancaq o, konkret bir hədəflə məhdudlaşdırılacaq”. Nəşrin məlumatına görə, bu məsələ ətrafında gedən danışıqlarda ölkənin yüksək rütbəli hərbi simaları, Pentaqonun nümayəndələri və prezident Donald Trampın məsləhətçiləri iştirak edir. Bildirilir ki, bu qərar İranın uran istehsalı ilə bağlı son açıqlamasından qabaq Ağ Evdə müzakirə edilib. Qəzet yazır ki, prezident Tramp özü də İran məsələsində istənilən hərbi qərara həvəssiz yanaşır, ancaq eyni zamanda dövlət katibi Mayk Pompeonun məsləhətləri əsasında addım ata da bilər.
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu isə həm nüvə proqramı, həm də Oman körfəzində neft tankerlərinə hücumlara görə İranı ittiham edib və dünya cəmiyyətini Tehrana qarşı savaşa çağırıb. Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd Bin Salman da eyni mövqedən çıxş edərək, Oman körfəzində neft tankerlərinə hücumlarda İranı ittiham edib. Böyük Britaniyanın Xarici İşlər Nazirliyi də Oman körfəzində tankerlərə hücumda İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunu (SEPAH) ittiham edib. Almaniyanın “Die Welt” nəşri yazır ki, artıq ABŞ İranla savaşa qərar verib və ətrafına müttəfiqlər yığr: “ABŞ dövlət katibi günahkarı birmənalı şəkildə göstərib. Pompeo mətbuat konfransında bildirib: “Birləşmiş Ştatların dəyərləndirməsinə görə, bu gün Oman körfəzində baş vermiş hücumlarda İran məsuliyyət daşıyır”. Belə dəyərləndirmələr kəşfiyyat məlumatları, istifadə edilən silah, bu növ əməliyyatları aparmaq üçün gərəkli təcrübənin səviyyəsi və bölgədə heç bir qruplaşmanın bu səviyyədə mürəkkəb əməliyyatı həyata keçirmək üçün resurs və vərdişlərə malik olmadığı cəhətə əsaslanır. Amma bu nəyi bildirir? ABŞ İran İslam Respublikasına qarşı savaş aparmağa başlayacaq”.
ABŞ kəşfiyyatına yaxınlığı ilə tanınan “Stratfor” mərkəzi isə bildirir: “İranda da, Birləşmiş Ştatlarda da sərt xətt izləyən və qarşıdurmaya girməyə hazır olan nüfuzlu qrupların varlığı böyük hərbi münaqişəyə yol açır. İrandakı güc tərtibinə və onun münaqişəli durumlardakı davranışına, hər iki ölkənin hərbi hazırlıqları sürətləndirməsinə əsasən yanılma və gərginlik risqi yüksək qalacaq. Bu və ya başqa insident halında gərginlyi azaltmaq tələb olunarkən mühüm rabitə kanallarının yoxluğu da hər iki ölkənin imkanlarını məhdudlaşdırır.
Birləşmiş Ştatlar Fars körfəzinə əlavə güc göndərir, eyni zamanda İran öz ordusunu hazırlayır və səfərbər edir; hər iki ölkənin fəaliyyəti yekun halında savaş ehtimalını xeyli yüksəldir. Vəziyyət bununla ağırlaşır ki, Ağ Evdəki qruplaşmalardan biri milli təhlükəsizlik üzrə davakar müşavir Con Boltonun simasında İranla münaqişə başlamağa prezident administrasiyasında başqalarından daha çox can atır. Əlbəttə, İran tərəfdə də qaynar başlar, savaş ideoloqları var, özəlliklə İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunda (İİKK). İndi daha əhatəli münaqişə tam gerçək görünür ki, bu da ölkələrin bir-birinə qarşılıqlı ədavəti və inamsızlığı, münaqişəli durumların sürətli həlli üçün rabitə kanalının yoxluğu, əsas stimulu “dəmiri isti-isti döyərlər” olan İran silahlı güclərinin məqsədi ilə şərtlənir.
ABŞ silahlı qüvvələrinin ənənəvi orduları dəfələrlə üstələdiyi haqda özünə hesabat verən Tehran asimmetrik savaş aparmağa on illər boyu yatırım qoyub, yəni oyuncaq qoşunlar, ballistik raketlər, dəniz minaları, ABŞ-a, Fars körfəzi bölgəsində önəmli energetika strukturlarına və bölgənin başqa əsas strateji obyektlərinə effektli zərbə vurmaq üçün sürətli döyüş katerləri. Amma güman etmirik ki, bu qüvvə və taktika İranın ümumi nisbi zəifliyini tarazlaşdırır; doğrudan da Tehran çox gözəl anlayır ki, bu aktivlərdən çoxu ABŞ-ın zərbələri üçün son dərəcə dişbatandır, çünki bunlar limanlara, qarnizonlara və ya bazalara bağlı qalır.
Deməli, İranın istifadə edə biləcəyi Hörmüz boğazını bağlamaq təhdidini həyata keçirmək xeyli dərəcədə mina düzən gəmilər, raket və torpedo katerləri, silahlanmış sürətli katerlər və gəmiyə qarşı sahilyanı qanadlı raketlər barateyasını birləşdirən döyüş vasitələrindən asılıdır. Bu aktivlərdən çoxu hələlik öz liman və bazalarında olunca ABŞ-ın yüksəkdəqiqlikli zərbələrinə məruz qalacağı az deyilmiş, hətta bunlar münaqişə başlanana qədər həmləyə etməyə nail ola bilsə də, ABŞ və ya müttəfiqlərinin aviasiyası tərəfindən məhv edilmək təhlükəsi altındadır. Başqa sözlə, İranın olduqca kiçik imkanlar pəncərəsi var ki, özünün bütün minalarını düzsün və Birləşmiş Ştatlar və müttəfiqləri bu vəzifəni xeyli çətinləşdirənə qədər Hörmüz boğazı bölgəsində mümkün qədər böyük ziyan vursun.
Söhbət İranın ABŞ-ın bölgədəki bazalarına və energetika infrastrukturuna zərbə vurmaq bacarığından gedərkən eyni prinsip onun ballistik raketlər cəbbəxanasına da tətbiq edilə bilər. Tehran münaqişənin gedişində bu raketləri vaxtında buraxmağa nail olmasa, Vaşinqton onların çoxunu ölümsaçan yükü çatdırmamışdan qabaq məhv edə bilər. Beləliklə, İranın qarşısında gerçək “istifadə et, ya da itirərsən” dilemması durur, çünki onu hücuma təkcə cəld reaksiya verməyə deyil, həm də atəş gücünə görə onu xeyli üstələyən rəqiblərinin aktivlərinə qaçılmaz ziyan vurmazdan əvvəl mümkün qədər böyük ziyan vurmaq üçün bir sıra qabaqlayıcı tədbirlər görməyə tutarlı səbəbləri var. İzah edək: Amerikanın hətta çoxaylıq hücumları da İranın tam tərki-silahına gətirməyəcək, lakin Tehran asimmetrik aktivləri, xüsusən də raket və hərbi-dəniz qüvvələrini işə salmağa nə qədər gec nail olarsa, İslam Respublikası öz silahlarından faydalanmazdan qabaq Birləşmiş Ştatların bu silahları məhv etmək risqi bir o qədər yüksəkdir. ABŞ - İran qarşıdurmasını kəskinləşdirə biləsi başqa bir amil iki ölkənin gücləri arasında birbaşa effektli əlaqənin yoxluğudur. “Qaynar xətt”in və gərginliyi əlüstü yumşaltmağın yoxlanmış üsullarının yoxluğu daha böyük inamsızlığa və rəqibin niyyətini anlamamağa səbəb ola bilər. Dialoq üçün kanalın yoxluğu hətta ən yüksək nazirliklər səviyyəsində də müşahidə olunur. İran xarici işlər naziri Cavad Zərif böhranın qabağını almaq üçün İran və Birləşmiş Ştatların tez əlaqə təşkil edə bilib-bilməyəcəyi haqda sualı cavablandırarkən deyib ki, ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Con Kerri ilə sürətli danışıqlardan fərqli olaraq, indiki dövlət katibi Mayk Pompeo ilə heç vaxt birbaşa təmasda olmayıb. Zərif hətta deyib ki, ədavətli münasibətlər üzündən dövlət katibinin hər hansı zənginə cavab verməyi özünə borc saymır.
Əlbəttə, məsələ gərginliyin yayılmasına qədər gedib çıxsa, İran və Amerika məmurları son nəticədə bir-birilə rabitə qurmağa nail olacaqlar – təbii, bunu istəsələr – amma hər şeyi saatların deyil, dəqiqələrin həll etdiyi bir durumda kommunikasiyanın və yaxud münaqişələrin həlli kanalının yoxluğu deeskalasiya üzrə sürətli səylərə əngəl olacaq. Əslində, Amerika və İran məmurları danışıqlara başlayana qədər hücum və əks-hücum silsiləsi elə bir miqyas alar ki, bir neçə danışıq az ola bilər. Yaranmış vəziyət güman etməyə əsas verir ki, yeganə yanlışlıq söndürülməsi hətta hər iki paytaxtdakı sağlam düşüncəli liderlərə də çətin olacaq yanğının ilk qığılcımı ola bilər”.
Nahid SALAYEV
