ABŞ və Çin arasında şiddətlənməkdə olan ticarət müharibəsinin dünya iqtisadiyyatında hansı şoklar yaradacağı indi beynəlxalq gündəmin əsas mövzularından birinə çevrilib. Belə fikirlər səslənir ki, tərəflər mövqelərindən geri çəkilməsə, dünya iqtisadiyyatında yeni böhranın yaşanması qaçılmaz olacaq. Çünki ABŞ və Çin hazırda dünyada ən böyük iqtisadiyyata malik birinci, ikinci yerləri bölüşən ölkələrdir. Dünya iqtisadiyyatının az qala yarısı onların payına düşür. Bu mənada, iki ölkənin gərginləşən münasibətlərinin qlobal iqtisadi böhşrana rəvac verməsi heç də istisnalıq təşkil etmir.
İndilikdə isə belə görünür ki, tərəflər iqtisadi savaşı daha da dərinləşdirməkdə israrlıdır. Məsələ ilə bağlı ABŞ-ın mövqeyinə münasibət bildirən Çin rəsmilərinin prosesə yanaşması da qeyd edilənləri təsdiqləyir. Çinin Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi təmsilçisi Qen Şuan bildirib ki, Pekin ticarət müharibəsini istəmir, lakin eyni zamanda ondan qorxmur:"Birləşmiş Ştatlar bərabərhüquqlu məsləhətləşmələrə hazırdırsa, onda bizim qapımız açıqdır. Birləşmiş Ştatlar yalnız ticarət çəkişmələrinin bundan sonra da gərginləşməsini istəyirsə, onda biz qətiyyətli cavab verəcək və sona qədər vuruşacağıq". Şuan ABŞ prezidenti Donald Trampın Çinlə bağlı səsləndirdiyi bəyanatı şərh edərkən vurğulayıb ki, Çin liderinin iyunun sonunda Yaponiyada "G20" sammiti çərçivəsində Donald Trampla görüş keçirib-keçirməyəcəyinə dair hələlik məlumatı yoxdur.
Donald Tramp isə bundan əvvəl bəyan edib ki, çinli həmkarı Si Tsinpin "Böyük İyirmilər"in Osakada keçiriləcək sammitinə gəlməsə, ABŞ dərhal Çin məhsullarına yeni rüsumlar tətbiq edəcək. Xatırladaq ki, mayın ortalarında ABŞ-Çin ticarət danışıqlarının sonuncu raundu Çindən gələn mallara rüsumların qalxması fonunda nəticəsiz başa çatmışdı. O zaman ABŞ rüsumları 10%-dən 25%-dək artırmışdı. Tramp, həmçinin, Çindən gələn və təqribən 300 milyard dollar dəyərində olan bütün digər idxalata qarşı rüsumların artırılması prosesini başlatmağı tapşırmışdı. Bunun ardınca Donald Tramp yenidən bəyan edib ki, ehtiyac olarsa, Çinin 300 milyard dollar həcmindəki məhsuluna əlavə gömrük vergisi tətbiq ediləcək. Baş verənlərə cavab olaraq Çin 60 milyard dollarlıq ABŞ məhsuluna əlavə vergi tətbiq etdiyini açıqlayıb.
Qeyd edək ki, "Böyük İyirmilər"in sammiti iyunun 29-da Osakada keçiriləcək. Həmin vaxt ABŞ və Çin liderlərinin görüşü baş tutmasa, ekspertlər ticarət müharibəsinin miqyasının daha da genişlənəcəyini proqnozlaşdırır. Hazırda ABŞ, Rusiya, Çin, Hindistan, Avropa İttifaqı ölkələri arasında ticarət müharibəsi bir reallıqdır. Onun qısa mahiyyəti belədir ki, tərəflər bir-birinin mallarına vergini yüksəldir. Hazırda ticarət müharibəsindən kimin qalib çıxacağı dəqiq bilinmir. Amma bir məsələ dəqiqdir ki, bu hal dünya miqyasında ciddi geosiyasi, geoiqtisadi dəyişikliklərə də səbəb olacaq. Hesab edilir ki, indi Pekin və Vaşinqton daha çox ölkəni öz yanında görməyə çalışır. Qeyd olunan məsələdə indilikdə Rusiya, Türkiyə, İran, bəzi Avropa ölkələrinin Çinin yanında yer alması müşahidə olunur. Belə görünür ki, hazırkı iqtisadi vəziyyətdə qlobal ticarət müharibəsi dünyada qüvvələr balansına ciddi təsir edəcək ssenarilərə yol aça bilər. Burada aparıcı rolu ABŞ - Çin münasibətlərinin oynaya biləcəyi ehtimal edilir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, hər iki ölkənin son dövrlərdə Azərbaycanın da yerləşdiyi Cənubi Qafqaza marağı əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Xüsusən də istər Çinin, istərsə də ABŞ-ın regionun əsas dövləti olan Azərbaycanla iqtisadi münasibətlərə indi daha çox diqqət yteirməsi aydın müşahidə olunur.
Ümumiyyətlə, Qafqazda vəziyyət belədir ki, Ermənistan burada hansısa iqtisadi çəkiyə malik olmadğından, onunla əməkdaşlıq digər ölkələr, o cümlədən ABŞ və Çin üçün arxa plandadır. Qonşu Gürcüstan isə daha çox ABŞ-a meyllənir. Amma region iqtisadiyatının böyük hissəsinə malik Azərbaycanla vəziyyət fərqlidir. Çin və ABŞ indilikdə Azərbaycanla iqtisadi əlaqələri daha da dərinləşdirməyə can atır. Azərbaycan isə hər iki ölkə ilə iqtisadi əməkdaşılığı genişləndirməkdə maraqlıdır və tərəflərin hər birinə münasibətdə neytral siyasət yürüdür. Belə görünür ki, Bakının bu yanaşmasından Pekin və Vaşinqton özləri də razıdır.
Hazırda Birləşmiş Ştatlarla Azərbaycan arasında bir çox istiqamətləri əhatə edən münasibətlər mövcuddur. Azərbaycan Birləşmiş Ştatlarla geniş iqtisadi əməkdaşlıq əlaqələri qurub. Bu əməkdaşlığın əsas istiqamətləri isə Azərbaycanda neft və qaz sektorunun inkişafı, yeni boru kəmərlərinin tikintisi və istismarı, "Şərq-Qərb" dəhlizi boyu infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, qeyri-neft sektoru sahəsində qarşılıqlı ticarətin genişləndirilməsidir. İki ölkə arasında iqtisadi münasibətlərin genişlənməsinin göstəricilərindən biri olaraq ticarət dövriyyəsinin həcmi də ildən-ilə artmaqdadır.
Hazırda Azərbaycanın Çinlə də ticarət dövriyyəsində müsbət dinamika müşahidə olunur. Bununla belə, ticarət əlaqələrinin daha da genişləndirilməsi üçün potensial böyükdür və bu potensialın reallaşdırılması istiqamətində Azərbaycan tərəfindən ardıcıl tədbirlər görülür. Məsələn, ötən dövrdə Çinin Urumçi, Şanxay və Lucou şəhərlərində Azərbaycanın ticarət və şərab evləri açılıb, Honkonq, Quancou, Urumçi, Şanxay və Pekin şəhərlərinə ixrac missiyaları təşkil edilib. Eyni zamanda, Çin tərəfindən həyata keçirilən idxala dəstək siyasəti Azərbaycanın yüksək keyfiyyətli məhsullarının Çin bazarında təklif olunması üçün əlverişli şərait yaradır. Çinin “Bir Kəmər və Bir Yol” strategiyasını dəstəkləyən ilk ölkələrdən olan Azərbaycan, həm də bu təşəbbüsün reallaşdırılmasında fəal iştirakçıdır. Çinin “Bir Kəmər - Bir Yol” təşəbbüsü çərçivəsində Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun potensialından istifadə olunması iqtisadi sahədə, xüsusilə investisiya, ticarət, tranzit və digər sahələrdə əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar açır. Məhz bütün bunları əsas götürərək, nə ABŞ, nə də Çin Azərbaycanla münasibətləri pisləşdirməkdə maraqlıdır. Əksinə, belə görünür ki, tərəflərin hər ikisi, ticarət müharibəsinə rəğmən, Azərbaycanla əlaqələri daha sürətlə inikşaf etdirəcək.
Nahid SALAYEV
.jpg)
.jpg)