Putinə qarşı xüsusi tribunalın yaradılmasına daha bir qərar verildi...
Abutalıb Səmədov: "Bu tribunalın yaranması barədə təşəbbüslə çıxış edən dövlətlər içərisində ABŞ yoxdur"
Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi Ukraynaya qarşı Rusiyanın təcavüzü ilə bağlı xüsusi tribunalın yaradılması prosesinə başlayıb. Lüksemburqda keçirilən iclasda müvafiq qərar qəbul edilib.
Komitənin iclasında Ukrayna nümayəndələri prezident Volodimir Zelenskinin tribunalın yaradılması xahişi ilə bağlı məktubunu Avropa Şurasının baş katibi Alen Berse və Lüksemburqun xarici işlər naziri Ksavie Batelə təqdim ediblər.
Xüsusi tribunalın yaradılması prosesinə rəhbərlik Alen Berseyə tapşırılıb.
Medianın məlumatına əsasən, tribunalın yaradılması üçün zəruri rəsmi prosedurlar, ola bilsin, 2025-ci ilin sonu və ya 2026-cı ilin əvvəlində başa çatsın.
Bundan əvvəl xüsusi tribunalın yaradılması üzrə 40-a yaxın ölkə, Avropa Komissiyası, Avropa İttifaqının Xarici Siyasət Xidməti və Avropa Şurasının daxil olduğu əsas qrupun texniki layihə üzərində işi başa çatdırdığı məlum olub.
Bunun hüquqi və siyasi müstəvidə nə kimi perspektivləri ola bilər?
Baki-xeber.com saytının sualını cavablandıran politoloq Abutalıb Səmədov bildirdi ki, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi 17 mart 2023-cu ildə Putinin həbs edilməsi ilə bağlı order vermişdi: "Bu məhkəmə işğalçılıq cinayətlərinə də baxmaq səlahiyyətinə malikdir. Əslində əlavə olaraq xüsusi bir tribunalın yaradılmasına ehtiyac yoxdur. Amma burada bir problem var. Rusiya Roma statutunu - Beynəlxalq Cinayət Məcəlləsinin əsas sənədini imzalamayıb. Ona görə də Rusiya bu məhkəmənin iştirakçısı deyil - onun yurisdiksiyasında yer almır. Beynəlxalq Cinayət Məcəlləsi yalnız iştirakçısı olan dövlətlərin vətəndaşları barədə işğalçılıq cinayətləri üzrə iş başlamaq hüququna malikdir. Rusiya Beynəlxalq Cinayət Məcəlləsinin üzvü olmadığına görə xüsusi tribunalın yaranmasına ehtiyac yaranıb.
Bundan əvvəl hamının diqqətini cəlb edən xüsusi tribunal 1993-cü ildə keçmiş Yuqoslaviya ilə bağlı yaradılmışdı. Ancaq Yuqoslaviya ilə bağlı yaradılan tribunal 25 may1993-cü ildə BMT TS-nin qətnaməsi əsasında yaradılmışdı. Sonradan uzun müddət mübahisələr oldu ki, BMT TŞ-nin belə bir səlahiyyəti yoxdur. Qəribədir ki, 25 may1993-cü il iclasına Rusiya nümayəndəliyi sədrlik etmişdi. Bu tribunal Yuqoslaviyanın xeyli sayda rəhbər şəxslərini mühakimə etdi. İlk növbədə həmin vaxt Yuqoslaviyanın prezidenti olan Slobodan Miloşeviçi (o, mühakimə başa çatmadan həbsxanada öldu) mühakimə etdi. Uzun müddət bu proses davam elədi. Ancaq burada başqa bir məqam da ortaya çıxır, Slobodan Miloşeviç səlahiyyəti bitdikdən sonra məhkəməyə verildi. Rəqibi seçkini udmuşdu və o, Slobodan Miloşeviçi həmin tribunalın mühakiməsinə verdi. Putinlə müharibənin başlanmasında günahkar olan digər yüksək vəzifəli şəxslərin də belə bir tale yaşaması mümkündürmü?
Bir məsələni qeyd etmək gərəkir ki, bu tribunalın yaranması barədə təşəbbüslə çıxış edən dövlətlər içərisində ABŞ yoxdur. Baxmayaraq ki, bu təşəbbüsün aktiv tərəfdarlarından biri ABŞ olub. Lakin həmin dövrdə Amerika administrasiyasını Co Bayden idarə edirdi. Tramp seçiləndən sonra beynəlxalq tribunala münasibət də dəyişdi. O, bu prosesdə iştirakdan imtina etdi. Məqsəd isə aydındır, Tramp hələ də ümid edir ki, sülhə nail olmağa bütün fürsətlər itirilməyib, adını tarixə sülh yaradan prezident kimi sala bilər. Amma İstanbulda baş verənlər bunun nə qədər çətin olduğunu bir daha göstərdi.
15 may 2022-ci ildə pozulan İstanbul danışıqlarını davam etdirmək üçün Putin həmin dövrdə danışıqlarda iştirak edən nümayəndə heyətini göndərdi və açıq şəkildə dedi ki, bizim məqsədimiz prosesi davam etdirmək və imzalanmaq üçün son layihəni ortaya qoymaqdır. Zelenski Türkiyəyə getdi, "mən Putini gözləyirəm", dedi. İki prezidentin hər hansı bir sənədi imzalaması üçün bir müddət hazırlıq getməlidir. Prezidentlər oturub layihə hazırlaya bilməzlər ki... Müzakirə olunmalı məsələlər də kifayət qədərdir. Ona görə də komanda işləməlidi.
Zelenskinin bu hərəkətləri ilk növbədə Ukrayna xalqına zərbə vurur. Dəfələrlə daha əlverişli sülh sazişi imzalamaq imkanı olduğu halda, Zelenski bu imkanlardan istifadə etmədi.
Trampın isə ümidləri hələ də üzülməyib, Turkiyəyə gələ biləcəyini də istisna etmir. Bu da o halda mümkün olar ki, Tramp Putinlə onun ortaya qoyduğu sülh razılaşmasına imza atmağa Ukrayna prezidentini məcbur etsin. Hərçənd ki, Putinlə Trampın mövqeləri nə qədər yaxın olsa da, onların da arasında fikir ayrılığı var. Ancaq Zelenski ilə Trampın mövqeləri bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənir.
Hərbi tribunalın yaradılmasında Trampın iştirak etməməsinin kökündə bu dayanır ki, hələ sülhə ümidləri üzülməyib. Əgər sülh baş tutmasa Tramp administrasiyası da gələcəkdə hərbi tribunalın yaranmasinda iştirak edə bilər.
Bir məqamı da qeyd edək ki, bəzi vəzifəli şəxslərin toxunulmazlıq hüququ var və tribunal onları məsuliyyətə cəlb edə bilməz. Söhbət Rusiya prezidenti və xarici işlər nazirindən gedir. Lakin hərbi tribunal yaradanlar düşünürlər ki, Putin əbədi deyil, nə vaxtsa o vəzifədən gedəcək.
Hərçənd ki, bunun nə vaxt baş verəcəyi bəlli deyil. İndiki Rusiyada Putinin hakimiyyətdən uzaqlaşması nə vaxt olacaq, bu da süal doğurur. Hər halda belə bir tribunal yaradılıb və Putinin hakimiyyətdən uzaqlaşmasını gözləmək planlaşdırılır. Həmin müddətdə də faktları və sübutları toplamaq üzrə iş aparılacaq. Hərcənd, hər şey göz qabağındadır.
Nə qədər ki, Putin hakimiyyətdədir, ona yaxın getmək mümkün deyil. Çünki onun və xarici işlər nazirinin immuniteti var. Hakimiyyətdən getdiyi halda isə yeni prezident istəsə, Putini mühakimə etmək olar.
Bu baxımdan yaradılması barədə qərar verilən hərbi tribunal heç bir real iş görmək imkanlarına malik deyil, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin verdiyi orderin heç bir təsiri olmadığı kimi, bu tribunalın da hakimiyyətdə olduğu vaxtda Putinə heç bir təsiri olmayacaq.
Amma müəyyən mənada bunun siyasi təsiri ola bilər. Yəni Putin əleyhinə beynəlxalq içtimai rəy formalaşdırmaq olar, bu tribunal onun cinayətləri haqqinda dönə-dönə danışmaq imkanı verə bilər. Yəni bu, Putin və Rusiyanın digər vəzifəli şəxslərinin gündəmə gətrilməsi üćün bir platforma ola bilər. Bu barədə çıxışlar olacaq, məqalələr yazılacaq və dünya ictimaiyyəti Ukraynada baş verən cinayətlər barədə daha cox məlumat əldə etmək imkanına malik olacaq. Bu da Putini nə indiyə qədər, nə də bundan sonra narahat etməyəcək. Çox güman ki, bu hərbi tribunal tam nəticəsiz qalacaq. Putin ölənə qədər hakimiyyəti heç kimə verməyəcək. Hətta o ölmədən hakimiyyət dəyişsə belə, Rusiyanın yeni prezidenti Putinin inandığı və güvəndiyi namizəd olacaq. O da, təbii ki, Putini Yuqoslaviyada olduğu kimi hərbi tribunala təhvil verməyəcək".
Akif NƏSİRLİ
