Şollar-Bakı su qurğuları kompleksi - 100 il: əbədi həyat mənbəyi

Tarixdən məlumdur ki, Bakı sakinləri yüzilliklər boyu içməli su sarıdan böyük çətinliklər yaşayıb. Əlbəttə, içməli su insanların ən çox tələbatı olan nemətdir və insanlar bir içim su əldə etməkdən ötrü əziyyətlərə qatlaşıb.
Bakının içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması, əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz, saf su ilə təmin olunması tarixi əsasən XX yüzilliklə bağlıdır.
Artıq XXI əsrdir və demək olar ki, Bakının su təchizatı ilə bağlı elə də ciddi problemi qalmayıb. Paytaxtın su təsərrüfatının inkişafı, bu sahəyə qoyulan investisiyanın nəticəsi olaraq Bakı şəhərində su təchizatı yenidən qurulub.
Bakıya Şollar suyunun gətirilməsindən yüz il ötür. Bu yüz il ərzində Bakının su təchizatı yalnız Şollar suyunun sayəsində formalaşmayıb, Azərbaycanın başqa bölgələrindən də paytaxtımıza su kəmərləri çəkilib.
Tədqiqatçıların yazdığına görə, Xəzər dənizinin sahillərində, Abşeron (suyu şor) adlanan yarımadada şimaldan cənuba, şərqdən qərbə doğru uzanan karvan yollarının üstündə yerləşən Bakı şəhəri üçün içməli su problemi tarix boyu ən aktual məsələlərdən olub. Uzun yüzilliklər şəhər sakinlərinin və onun qonaqlarının suya olan ehtiyacını şəhərin özündə qazılan quyular, ətrafdakı su mənbələrindən çəkilən kiçik kəmərlər və yol üstündə tikilən ovdanlar ödəyib. XIX əsrin 70-ci illərinə qədər, yəni Azərbaycanın, o cümlədən Bakının Çar Rusiyasının tabeliyində olmasından 50 il keçdikdən sonra da şəhərin su təchizatında elə bir dəyişiklik olmayıb. Şəhərə su hələ də XV əsrdə Şirvanşahlar sarayına Bakının ətrafındakı mənbələrdən çəkilmiş və əsasən İçərişəhəri su ilə təmin edən Şah kəməri, eləcə də XVII əsrdə çəkilmiş, sonralar Bakı xanları tərəfindən təmir etdirilərək onların adlarını daşıyan Məhəmmədəli xan və Hüseynqulu xan kəmərləri vasitəsilə gəlirdi. Həmçinin şəhərin özündə 800-dən çox su quyusu var idi və bu mənbələr o vaxta qədər Bakı sakinlərinin ehtiyaclarını tamamilə ödəyirdi.
Gördüyünüz kimi, bizə məlum olan zamandan Bakı və Bakıətrafı kəndlərin su təchizatı şəhər rəhbərlərini maraqlandırıb. Bakı şəhəri içməli su ilə XX əsrin müxtəlif dövrlərində tikilmiş kəmərlər vasitəsilə 4 mənbədən təchiz olunub. Bu mənbələr Şollar və Xaçmaz yeraltı suları, Ceyranbatan su anbarı və Kür çayı olub. Qeyd edək ki, şirin su ehtiyatlarının qismən məhdud olduğu və qeyri-bərabər paylandığı Azərbaycanda sudan səmərəli istifadə tarixin bütün dövrlərində aktual olub. Bu problem Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasında özünü daha qabarıq büruzə verib. Bakı şəhərinin sürətli inkişafı ilə əlaqədar ötən əsrin ikinci yarısında paytaxtda və ətraf ərazilərdə içməli su problemi yaşanırdı. 1969-cu ildə Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə gəlməsindən sonra, digər sahələr kimi, su təchizatı sektorunda da dönüş yaranıb. 1970-ci ilin iyun ayının 10-da Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə keçirilən Azərbaycan KP MK-nın növbəti iclasında Kür su kəmərinin birinci növbəsinin istifadəyə verilməsinin sürətləndirilməsi ilə bağlı müvafiq təşkilatlar qarşısında tapşırıqlar qoyulur. Bundan sonra işlər sürətləndirilib və 30 aya görülməli olan işlər qısa müddətdə başa çatdırılıb. 1970-ci ilin 27 sentyabrında Kür su kəmərlərinin birinci növbəsi istifadəyə verilib. Kəmərin istismara verilməsi ilə bağlı keçirilmiş mərasimdə Heydər Əliyev bu layihənin tarixi əhəmiyyətini xüsusi qeyd edib: "Əgər bu gün Kür suyu Bakıya axırsa, bu böyük sevinc və səadət bayramıdır, bunu təmin etmiş adamların hamısı isə nəcib hünər göstərmişdir. Kür su kəmərinin birinci növbəsinin, gələcəkdə isə bütün kompleksinin işə salınması Bakı, Sumqayıt şəhərlərində və bütün Abşeronda əhalinin və xalq təsərrüfatının suya artan tələbatının ödənilməsində, sözsüz, böyük rol oynayacaqdır". 43 il əvvəl uzaqgörənliklə deyilmiş bu sözlərin real həqiqətə çevrilməsinə bu gün bütün Bakı və Abşeron əhalisi şahidlik edir.
Bu sahədə qazanılmış zəngin təcrübə Kürdən Bakıya ikinci xəttin çəkilişini də qısa müddətdə başa çatdırmağa imkan verib. Cəmi bir il sonra - 1971-ci il sentyabrın 15-də Kür su kəmərlərinin ikinci xətti istifadəyə verilib. Bir məsələni xüsusi vurğulamaq istərdim ki, həmin illərdə tikinti işlərinin qısa vaxtda başa çatdırılmasında Heydər Əliyevin SSRİ miqyasında böyük nüfuzu əhəmiyyətli rol oynayıb. 1980-88-ci illərdə İkinci Kür su kəmərləri sistemi ilə Bakıya daha üç magistral su kəməri çəkilir. Bununla da Kür su kəmərləri ilə Bakı və Abşerona nəql olunan suyun həcmi 3 dəfəyə yaxın artırılaraq saniyədə 9,5 kubmetrə və ya sutkada 820 min kubmetrə çatdırılır. Bu layihə təkcə həmin dövr üçün deyil, bu gün də əhəmiyyətini saxlayır. Bakı şəhərinə digər mənbələrdən verilən suyun artması hesabına Kürdən Bakıya nəql edilən suyun bir hissəsi ölkənin aran rayonlarının tələbatının ödənilməsinə yönəldilib.
Kür su kəmərləri sisteminin yaradılması təkcə içməli suyun Bakı şəhərinə çatdırılması ilə yekunlaşmır. Həmin illərdə Abşeron yarımadasında minlərlə kilometr magistral və paylayıcı su xətləri çəkilib, yeni su anbarları, nasos stansiyaları tikilib istismara verilib. Abşeron yarımadasının içməli su təchizatında mühüm əhəmiyyət daşıyan Ceyranbatan sutəmizləyici qurğular kompleksinin inşasında da Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri olub. 1961-ci ildə istismara verilmiş kompleksin üçüncü növbəsi məhz onun dövründə, 1978-ci ildə işə salınıb.
Lakin keçən əsrin 80 illərinin sonu - 90-cı illərinin əvvəllərində baxımsızlıq nəticəsində su təchizatı sistemində ciddi çətinliklər yaranıb. 1993-cü ildə ölkədə sabitlik bərqərar olunduqdan sonra qarşıda duran əsas vəzifə, iqtisadiyyatın bir çox sahələrində olduğu kimi, su təchizatı sistemindəki çətinlikləri də aradan qaldırmaqdan ibarət idi.
Bakının içməli su təchizatında önəmli rol oynayan layihə Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin çəkilişi oldu. Bu, Heydər Əliyevin təşəbbüsü idi. Bakı şəhərinin su təminatının yüksəldilməsinə səbəb olan Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin çəkilişi infrastruktur layihələri sırasında ən nəhəngidir.
Heydər Əliyev 2000-ci illərin əvvəllərində respublikamızın sosial-iqtisadi həyatında baş verən sürətli inkişaf meyllərini, Bakı şəhərinin sənaye mərkəzinə çevrilərək böyüməsini və eyni zamanda, paytaxt əhalisinin sayının artmasını nəzərə alaraq, əhalinin və sənayenin suya olan tələbatının daha da yaxşılaşdırılması üçün yeni su kəmərinin çəkilməsini zəruri hesab edirdi. "Bakıya bol-bol su gətirəcəyik", - deyən Heydər Əliyev 2002-ci ilin dekabrında keçirilən müşavirədə paytaxta yüksək keyfiyyətli bulaq suyunun gətirilməsi vaxtının çatdığını bildirib və bu məqsədlə Oğuz-Qəbələ zonasının yeraltı sularının öyrənilməsi barədə tapşırıq vermişdi. Bu böyük layihə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında reallaşdırıldı. Dövlət başçısı strateji layihənin əhəmiyyətini nəzərə alaraq, su kəmərinin tikintisi üçün konkret tədbirlər gördü. Nəticədə qısa müddətdə mütəxəssislər həmin zonanın su ehtiyatlarını, onların tərkibini, gələcəkdə çəkiləcək kəmərin keçəcəyi əraziləri öyrənməyə başladılar. Texniki-iqtisadi əsaslandırma və layihə hazır olandan sonra, 2005-ci ilin sentyabrında Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən və Böyük Bakının su təchizatının yaxşılaşdırılmasına həsr olunan müşavirədə layihənin müxtəlif parametrləri müzakirə edilib və işlərə tezliklə başlanması qərara alınıb.
Müvafiq işlərdən sonra - 2007-ci ilin martında tikinti işlərinə başlanıb. Ağır zəhmət nəticəsində Oğuzdan Bakıya qədər diametri 2000 millimetr olan 262,5 kilometr uzunluğunda, suburaxma qabiliyyəti saniyədə 5 kubmetr olmaqla, şüşəlifli (GRP) borulardan özüaxımlı su xətti çəkildi. Paralel olaraq Oğuz rayonu ərazisində 78 istismar quyusu qazıldı və sınaqdan keçirildi. Layihədə quyuların məhsuldarlığı saniyədə 70 litr proqnozlaşdırılsa da, onların bir qisminin məhsuldarlığı saniyədə 130 litrə çatmışdı. Dövlət Neft Fondunun vəsaiti hesabına maliyyələşdirilən və paytaxtımızın keyfiyyətli içməli su ilə təminatında önəmli rol oynayan Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin tikintisi 2010-cu ilin sonunda başa çatdırıldı.
Heydər Əliyevin ideya müəllifi olduğu Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri ilə hazırda Bakıya keyfiyyətli içməli su nəql olunur. Kəmər işə düşəndən sonra Bakı şəhərinin su təchizatında sabitlik yaranıb. Görülən tədbirlər nəticəsində Yasamal və Nəsimi rayonlarını bütövlükdə, Səbail, Nərimanov və Binəqədi rayonlarının əksər hissəsində, Nizami, Xətai və Sabunçu rayonlarının bir hissəsində su təchizatının fasiləsiz aparılmasına nail olunub. Bu isə qədimliyini qoruyub saxlamaqla daim müasirləşən paytaxtımızın sakinləri və qonaqlarının Dünya Səhiyyə Təşkilatının standartlarına tam uyğun içməli su ilə təminatına əlavə bir töhfədir. Layihə də məhz paytaxt sakinlərinin keyfiyyətli içməli su ilə təminatına xidmət edir.
Ölkə başçısı İlham Əliyev açılış mərasimində qeyd edib ki,
Bakı şəhərində əhalinin 60 faizi içməli suyu fasilələrlə alır: "Əlbəttə ki, müasir şəhər üçün bu, dözülməz bir vəziyyətdir. Bakıda su problemi əsrlər boyu mövcud idi. Bütün dövrlərdə Bakının içməli su ilə təmin edilməsi üçün müxtəlif tədbirlər görülürdü. Ancaq paytaxtımızın böyüməsi, şəhərdə əhalinin artması nəticəsində, əlbəttə ki, görülən tədbirlər lazımi səmərə vermirdi. Ona görə yeni mənbədən təmiz, keyfiyyətli suyun Bakıya gətirilməsi qarşımızda duran əsas məsələlərdən biri idi. Mən çox şadam ki, biz buna nail olduq".
Bakının su təchizatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı görülən işlər sakinlərin üzləşdiyi problemi aradan qaldırdı. Bu gün paytaxtın bir sıra rayon və qəsəbələrində əhali fasiləsiz su ilə təmin olunub. Bu, dövlətimizin uğurudur!
İradə SARIYEVA
"Azərsu" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.