Ət idxalından hələ də ciddi asılılığımız var - bahalaşma bu üzdəndir...
Kənd təsərrüfatının inkişf etdirilməsi Azərbaycanda əvvəlki kimi iqtisadi müstəvidə əsas prioritetlərdən biridir. Bunun ümdə səbəblərindən biri ərzaq təhlükəsizliyinin təmini, qeyd edilən istiqamətdə xaricdən asılılığın aradan qaldırlmasıdır. Hazırda bu sahədə diqqət yetirilən əsas məqamlardan biri heyvandarlıqla bağlıdır.
Real vəziyyətin təhlili qeyd edilən istiqamətdə maraqlı məqamları üzə çıxarır. Söhbət, heyvandarlığın dinamik inkişafına baxmayaraq, xaricdən idxalın da əhəmiyyətli dərəcədə artmasından gedir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu il yanvarın 1-i vəziyyətinə ölkədə 7 milyon 772,1 min baş qoyun və keçi, 2 milyon 628,6 min baş iribuynuzlu mal-qara, o cümlədən 1 milyon 288,7 min baş inək və camış olub. Amma ötən il Azərbaycana diri qoyun və keçi idxalı 64 faiz artıb. 2022-ci ildə Azərbaycana 15 milyon 909 min dollarlıq 194 min 573 baş qoyun və keçi idxal olunub. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu göstərici 2021-ci illə müqayisədə həcm baxımından 64.6 faiz və ya 76 min 428 baş, məbləğə görə isə 43.65 faiz və ya 4 milyon 833 min dollar çoxdur. 2021-ci ildə ölkəyə 11 milyon 76 min dollarlıq 118 min 145 baş qoyun və keçi gətirilib. Onların idxal qiyməti 93.8 dollar təşkil edib. 2022-ci ildə isə 13 faiz ucuzlaşaraq 81.8 dollara enib. Indi maraq doğuran odur ki, qoyunçuluq nədən idxaldan asılı vəziyyətə düşüb? İdxal qiymətində ucuzlaşma varsa, daxildə qoyun əti nədən son bir ildə 20 faiz bahalaşıb? Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən bildirilib ki, hazırda Azərbaycanda qoyunçuluq üzrə 14 genofond var və nazirlik onların sayının artırılmasına dəstək verir: “Azərbaycanda qısa müddətdə “Qala”, “Qarabağ”, “Qaradolaq”, “Bozaq” kimi qoyun cinslərinin damazlıq özəyi yaradılaraq inkişafına dəstək verilib”. Əlavə olunduğuna görə, Heyvandarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutuna Avropadan “İl de Frans”, “Suffolk”, “Lakon”, “Merino Landşaf”, Tacikistandan isə “Hisar” qoyun cinsləri gətirilib: “Onlar fermalarda yerli qoyun cinsləri ilə çarpazlaşdırılaraq ilkin mələzlər əldə edilib. Məqsədlərimizdən biri həm südlük, həm də ətlik qoyunların yetişdirilməsidir”. Nazirlikdən vurğulanıb ki, qoyunçuluğun inkişafında mühüm amillərdən biri örüş sahələri ilə bağlıdır: “Hesab edirik ki, işğaldan azad edilmiş ərazilərdəki örüşlər hesabına biz qoyunçuluğun inkişafına nail ola biləcəyik”. Bildirilib ki, ötən il azad olunmuş ərazilərdəki yaylaqlara ümumilikdə 329 min 166 xırdabuynuzlu, 23 min 794 iribuynuzlu və 831 digər heyvanın (at, it, eşşək və sair) köçürülməsi təmin edilib. Kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Vahid Məhərrəmli isə “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, rəqəmlərdən də göründüyü kimi, Azərbaycanda qoyunçuluqla bağlı vəziyyət ürəkaçan deyil: “Səbəbi odur ki, örüş sahələri əkinə verildi. Təxminən 400 min hektara yaxın örüş əraziləri əkinə verilib və artıq qoyunçuluqla məşğul olan sahibkarların imkanı yoxdur ki, heyvanları haradasa yemləsin”. Ekspertin sözlərinə görə, yem problemi olduğu üçün qoyunların sayı və məhsuldarlıq azalıb: “İki ilə yaxındır işğaldan azad olunmuş ərazilərdən istifadə edilir. Belə olan halda, niyə bizim kəndlilər problemlə qarşılaşsın? O ərazilərdə örüş sahələrinə o qədər də toxunulmayıb, baxmayaraq ki, orada da 100 min hektara yaxın ərazini artıq əkinə veriblər. O örüş sahələrinə qoyunların aparılmasının bir xeyri olsaydı, həm ölkədə ətin istehsalı artardı, həm də digər ölkələrdən ətin idxalına ehtiyac yaranmazdı”. İqtisadçının sözlərinə görə, ölkəyə qoyun əti dondurulmuş halda gətirilir və çox azdır: “Az olduğuna görə ölkədəki ətin qiymətinə heç bir təsir göstərmir”.
Onu da qeyd edək ki, ölkə daxilində, eləcə də, idxal edilən ətin qiymətində artımlar qeydə alınır. Məlumat üçün bildirək ki, 2023-cü ilin yanvar-aprel ayında Azərbaycana xaricdən 24 milyon 936 min dollar dəyərində 14 261 ton ət idxal edilib. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına əsasən, 2022-ci ilin eyni ayları ilə müqayisədə ət idxalı dəyər ifadəsində 18%, miqdar ifadəsində isə 16.5% artıb. Ötən ilin 4 ayında Azərbaycana 21 milyon 145 min dollar dəyərində 12 239 ton ət idxal edilib. 1 ton ətin gömrük rəsmiləşdirilməsi qiyməti 1728 dollardan 1749 dollara yüksəlib, yəni 21 dollar artım olub. Hesabat dövründə ət idxalı Azərbaycanın ümumi idxalının 0.47 faizini təşkil edib. Ətin qiymətlərinin də ölkəmizdə artması dünya bazarında ötən ildən başlayan inflyasiya ilə bağlıdır. Əslində bu trend daha öncə də var idi, amma keçən ildən daha da genişlənib. Digər tərəfdən, ölkədə bir çox istehlak malları idxaldan asılıdır. Bu malların arasında ət məhsulları da yer alır. İdxaldan asılılığın mövcudluğu ölkədə kənd təsərrüfatı sektorunun dayanıqlı inkişafındakı problemlərlə bağlıdır. Kənd təsərrüfatında fəaliyyət göstərən biznes qurumları maliyyə resurslarına, kredit imkanlarına çıxışda problemlərlə üzləşir. Buna görə də,kənd təsərrüfatında rentabellik aşağı olur. Bu da yerli istehsalın zəifləməsi və idxaldan asılılığın artmasına gətirib çıxarır. Hesab edilir ki, yerli istehsalçılara dəstək verilməlidir. Kredit siyasəti yumşaldılmalı, fermerlərin, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan sahibkarların kredit imkanlarına çıxışı asanlaşdırılmalıdır. Əks halda həm yerli, həm də idxal edilən ətin qiymətində artımlar davam edəcək.
Ramil QULİYEV
