İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının qarşıdan gələn illər üçün yeni proqnozunda deyilir ki, dünya iqtisadiyyatı 1970-ci illərdən bəri ən böhranlı dövrünü yaşayır. Bildirilir ki, enerji qiymətləri inflyasiyanı bir çox onilliklər ərzində görünməmiş həddə çatdırıb.
Hesabatda deyilir ki, dünya iqtisadiyyatı 2023-cü ildə 2.3 faiz azalma yaşayacaq və bu azalma 2024-cü ildə 2.7 faiz civarında nisbətən sabitləşəcək. Bu müddət ərzində Asiya iqtisadi artımın əsas mühərrikinə çevriləcək, Avropa, Şimali Amerika və Cənubi Amerika iqtisadiyyatlarında isə çox zəif artım qeydə alınacaq. Bu da qeyd olunur ki, qlobal iqtisadiyyat Rusiyanın Ukraynada başlatdığı müharibənin bədəlini yüksək inflyasiya, bahalaşma və zəif artımla ödəyir. Hesabatda qeyd olunur ki, hələ bu müharibədən əvvəl də qlobal iqtisadiyyat pandemiyanın təsirlərindən yenicə özünə gəlməyə başlamışdı. Sənəddə bildirilir ki, qiymətlərin gözlənilmədən bahalaşması, real gəlirlərin azalması bir çox ölkələrdə alıcılıq qabiliyyətini azaldıb. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı bildirir ki, dünya boyunca mərkəzi banklar inflyasiya ilə mübarizə məqsədilə uçot dərəcələrini artırıblar və bu, indidən az da olsa bəhrəsini verir.: “Hazırda enerji təhlükəsizliyinə və enerji mənbələrinin diversifikasiyasına yatırımların edilməsi son dərəcə mühümdür. İndilik qlobal iqtisadiyyat üçün mümkün ssenari resessiya yox, iqtisadi inkişafın sürətinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmasıdır. Britaniya, Almaniya və Rusiyada isə söhbət iqtisadiyyatın azalmasından gedir”. Proqnoza görə, “Böyük yeddilik” ölkələri arasında ən çox azalma Britaniyada qeydə alınacaq. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı hesab edir ki, Britaniya iqtisadiyyatını 2023-cü ildə 0.4 faiz azalma gözləyir. Proqnoza görə, bu azalma 2024-cü ildə 0.2 faiz olacaq: “Böyük yeddilik” ölkələrinin əksəriyyətində iqtisadi artımın sürəti az olacaq. ÜDM İtaliyada 0.2, ABŞ-da 0.5, Fransada 0.6, Kanadada 1, Yaponiyada isə 1.8 faiz artacaq. Avrozonanın 19 ölkəsində iqtisadi artım bu il 3.3 faiz olacaq, amma bu rəqəm 2023-cü ildə 0.5-ə enəcək, 2024-də isə 1.4 faizə dirçələcək. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının üzvü olmayan Çin gələn il də iqtisadi artım yaşayacaq azsaylı böyük iqtisadiyyatlardan biridir. Çində 2023-cü ildə iqtisadi artımın 4.4, 2024-cü ildə isə 4.1 faiz olacağı gözlənilir”. Ümumiyyətlə, müxtəlif faktorların təsiri altında qlobal iqtisadiyyatda cərəyan edən böhran ayrı-ayrı milli iqtisadiyyatlara öz mənfi təsirini göstərir. Bu, Avropa İttifaqının aparıcı iqtisadiyyatlarına, o cümlədən Fransaya da aiddir. Ölkə faktiki olaraq kəskin qiymət artımı burulğanına düşüb. Ötən ay istehlak inflyasiyası daha da sürətlənərək 6,2 %-ə çatıb. Hesabat ayında enerji daşıyıcılarının qiyməti 5,8 %, benzinin 6,9 %, ərzağın 1,7 % artıb. Bir il əvvəlki qiymətlərlə müqayisədə ərzaq 12 %, enerji daşıyıcıları 19,1 %, xidmətlər 3,1 % bahalaşıb. Oktyabrda supermarket və hipermarketlərdə ərzaq məhsullarının qıtlığının səviyyəsi 5,8 % artıb. Bu, göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,7 faiz bəndi çoxdur. Fransız vətəndaşları çatışmayan məhsulları almaq üçün 3-4 gün gözləməli olurlar. Yüksək inflyasiya əhalinin rifahının kəskin pisləşməsinə gətirib çıxarıb. Fransanın “Secours Populaire” xeyriyyə təşkilatının sifarişi ilə Beynəlxalq Marketinq və Sosial Tədqiqatlar İnstitutu tərəfindən aparılan sorğuya əsasən fransızların 20-25 %-i qiymət artımının onların ailə büdcəsini məhv etdiyini deyib. Buna etiraz əlaməti olaraq ölkədə bir aya yaxındır kütləvi tətillər baş verir. Tətilçilər əmək haqlarının və sosial ödənişlərin artırılmasını tələb etməklə yanaşı hökümətin irəli sürdüyü pensiya islahatına etiraz edirlər.
Dünya ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda vəziyyət daha qənaətbəxşdir. Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda 111 milyard manatlıq və yaxud ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 5,2 % çox ümumi daxili məhsul istehsal olunub. Heydər Əliyev Mərkəzində Yeni Azərbaycan Partiyasının yaradılmasının 30 illiyi münasibətilə keçirilən tədbirdə çıxışı zamanı prezident İlham Əliyev qeyd edib ki, ilin sonuna ümumi daxili məhsul istehsalının həcmi 130 milyard manata çatacaq: “Biz iqtisadi islahatları dərinləşdirdik və son 19 ildə bu sahədə görülən işlər göz qabağındadır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, 2003-cü ildən bu günə qədər bizim iqtisadiyyatımız 3 dəfədən çox artmışdır. Bu il iqtisadiyyatımız rekord həddə çatacaq. İlin sonuna qədər gözlənilən proqnoz onu deyir ki, iqtisadiyyatımız 130 milyard manata çatacaq. Bu, rekord göstəricidir”. Bunlar fonunda “S&P Global” beynəlxalq reytinq agentliyi 2022-ci ildə Azərbaycanın ÜDM artımının ən azı 4% səviyyəsində olacağını proqnozlaşdırır. Qurum iyul ayı proqnozunda Azərbaycanda 2022-ci il üzrə iqtisadi artımın 3,5% səviyyəsində olacağını pronozlaşdırırdı ki, bu da əsasən qaz hasilatının artımını, qeyri-neft sektorunda canlanmanı və neft hasilatının cüzi azalmasını əks etdirirdi. İndi yenilənmiş proqnozda ÜDM artımının ən azı 4% səviyyəsində olacağı bildirilir. Eyni zamanda, “S&P Global” beynəlxalq reytinq agentliyi hesab edir ki, iri xammal ixracatçıları, xüsusən də neft-qaz sektorundan əhəmiyyətli gəlir əldə edən ölkələr cari qiymət tendensiyalarından faydalana bilər. Qurum yaxın 1-2 il ərzində Avropada makroiqtisadi vəziyyətin daha da çətinləşəcəyini proqnozlaşdırır: “Davam edən enerji qiymətləri böhranını nəzərə alaraq, biz azalma risklərinin artacağını gözləyirik. Rusiya Ukrayna ilə hərbi münaqişədə irəliləyişin olmamasını əsas enerji təchizatçısı kimi mövqeyini gücləndirməklə kompensasiya edir ki, bu da Avropada inflyasiyaya təkan verir. Hökumətlər artan inflyasiya təzyiqlərini nəzərə almaqla istehlakçılara və bizneslərə dəstək tələbləri ilə üzləşir. Maliyyələşdirmə şərtlərinin sərtləşdirilməsi daha həssas iqtisadiyyatları və zəif oyunçuları sarsıdaraq problemi daha da gücləndirə bilər. Artan inflyasiyanın və aşağı iqtisadi artımın uzun müddət davam etməsi maliyyə institutları üçün riskləri artıracaq”.
Ramil QULİYEV
.jpg)