Avropanın “mavi yanacaq”la təminatında mühüm rol oynayan Azərbaycan regionda qonşu ölkələr üçün də əsas təbii qaz habına çevrilməkdədir. Çünki region ölkələrinin biri-birlərinə qaz ötürməsi üçün Azərbaycan müvafiq infrastruktura malikdir.
Məhz belə bir vaxtda bəlli olub ki, İran iki ay əvvəl Tehran və Moskva arasında əldə olunmuş razılaşmaya əsasən, Azərbaycandan boru kəmərləri ilə Rusiya qazını idxal edəcək. İran Neft Nazirliyinin məlumatına görə, yaxın gələcəkdə Azərbaycan vasitəsilə Rusiya qazının sutkada 6 və 9 milyon kubmetr həcmində svop tədarükü həyata keçiriləcək. İranın Neft Nazirliyinin daxili hesabatında qeyd edilir ki, alqı-satqı və mübadilə razılaşmaları iyul ayında İran Milli Neft Şirkəti (NIOC) və Rusiyanın “Qazprom” şirkəti arasında imzalanmış 40 milyard dollarlıq müqavilə ilə bağlıdır. Beləliklə, Rusiya qazının İrana çatdırılmasına Azərbaycan əsas rol oynayacaq. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan svop müqaviləsi ilə türkmən qazını da İrana çatdıran əsas ölkədir. Xatırladaq ki, ötən il İran, Azərbaycan və Türkmənistan hər il 1,5-2 milyard kubmetr türkmən qazının Azərbaycana svop tədarükü barədə razılaşma imzalanıb. Bunun ardnca Azərbaycanla İran vasitəsilə Türkmənistan qazının svop tədarükünün illik həcmini 2 milyard kubmetrdən 4 milyard kubmetrə çatdırmaq barədə razılığa gəlinib. İranın neft naziri Cavad Ovci iyunun əvvəlində Bakı Enerji Forumu zamanı deyib ki, İran Türkmənistan və Azərbaycan ilə üç ölkə arasında təbii qaz mübadiləsinin həcmini iki dəfə artırmaq barədə razılığa gəlib. Nazir əlavə edib ki, İran, Türkmənistan və Azərbaycan ötən ilin noyabrında bağlanmış svop sazişində nəzərdə tutulan qazın həcminin iki dəfə artırılması ilə bağlı danışıqları demək olar ki, başa çatdırıblar. Razılaşmaya əsasən, hazırda Türkmənistan İranın şimal-şərq rayonlarına gündə 5-6 milyon kubmetr, İran isə şimal-qərb sərhədində eyni həcmdə qaz tədarük edir. Ovci onu da bildirib ki, İran Türkmənistanla qaz mübadiləsini gündə 40 milyon kubmetrə və ya ildə 10-15 milyard kubmetrə çatdırmaq üçün lazım olan imkanlara və infrastruktura malikdir.
Onu da qeyd edək ki, 2021-ci il yanvarın 21-də Azərbaycanla Türkmənistan arasında Xəzər dənizində yerləşən “Dostluq” yatağının birgə kəşfiyyatı, işlənilməsi və mənimsənilməsi haqqında Anlaşma Memorandumu imzalanıb. “Dostluq”yatağının birgə istismarı həm Türkmənistanın ixrac potensialını genişləndirəcək, həm də enerji sektorunda, xüsusilə qaz sahəsində əməkaşlığı gücləndirmək üçün münbit şərait yaradacaq. Bu məqamda Türkmənistanın böyük qaz ehtiyatının olduğunu qeyd etmək yerinə düşər. Türkmənistanda son illərdə qaz hasilatı 63 milyard kubmetri keçib. Bunun təxminən yarısı ölkə daxilində istifadə edilir. Türkmənistan qazının əsas alıcıları Rusiya ilə Çindir. Rusiya və Çin bazarından asılılıq Türkmənistanın ən zəif nöqtəsidir. “Dostluq” yatağının karbohidrogen resurslarının birgə kəşfiyyatı, işlənilməsi və mənimsənilməsi haqqında Anlaşma Memorandumun imzalanmasından sonra isə Aşqabad enerji resurslarının nəqli marşrutlarını şaxələndirə biləcək. Bunun üçün o, “Transxəzər” boru xəttinin çəkilişinə çalışmalıdır. Aşqabad bu kəmərlə Azərbaycana qaz nəql etməsi nəticəsində yeni bazarlara çıxacaq. Ümumiyyətlə, Xəzərin dibi ilə çəkilməli olan bu xəttin “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinə birləşdirilməsi əslində, Mərkəzi Asiyanın digər ölkələri üçün də iqtisadi və digər üstünlüklər qazandıracaq. “Transxəzər” boru xətti layihəsini ABŞ ilə Avropa İttifaqı (Aİ) da dəstəkləyir. Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın imzalanmasından sonra Aİ Türkmənistanla bu kəmər vasitəsilə qaz nəqlinə dair danışıqlara da başlayıb. Ümumiyyətlə, Vaşinqtonla Brüssel Xəzər dənizində enerji əməkdaşlığını dəstəkləyir. “Transxəzər” boru xətti layihəsi isə Türkmənistanın zəngin enerji resurslarının Avropaya nəqlini asanlaşdıracaq strateji layihədir. İndiki halda enerji resurslarının nəqli marşrutlarının şaxələndirilməsi Türkmənistan üçün prioritetdir. Bu mənada onun üçün ən yaxşı variant Bakı ilə əməkdaşlıqdır. Mühüm enerji infrastrukturuna malik Azərbaycan enerji sahəsində böyük layihələr həyata keçirib. Onlardaan biri, böyük regionlararası enerji layihəsi olan “Cənub Qaz Dəhlizi” Aİ-nin enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verir. İndi Türkmənistan Avropa ölkələrinə qaz tədarük etmək istəyərsə, “Cənub Qaz Dəhlizi”nə qoşula bilər. Azərbaycan bunun üçün də müvafiq yardımlar etməyə hazır olduğunu bildirir. Türkmənistanın bu istiqamətdə atacağı addımlar isı ölkəmzin enerji habı kimi rol və funksiyasının regionda daah da artmasına səbəb olacaq.
Ramil QULİYEV
.jpg)