Ali Məhkəmənin "əsassız varlanma" qərarı yeni mübahisələrə əsas verdi...
Şəmsəddin Əliyev: "Hesab edirəm ki, əsassız varlanmanı ər və arvada şamil etmək olmaz, bu yanaşma doğru deyil"
Ali Məhkəmənin Mülki kollegiyası əsassız varlanma ilə bağlı vahid məhkəmə təcrübəsini müəyyən edən qərar qəbul edib. Ali Məhkəmənin xəbərinə görə, faktiki ailə münasibətində yaşayan şəxslərdən biri digərinin verdiyi pul vəsaiti hesabına əmlak alıb. Bu münasibətlər pozulduqdan sonra pul vəsaiti verən şəxs əmlakın dəyərinin geri qaytarılmasını tələb edib.
Məhkəmələr əmlakın alınması üçün pul vəsaitini iddiaçının ödədiyini müəyyən etməklə bu qənaətə gəliblər ki, cavabdeh əsassız varlanıb, ona görə əmlakın dəyərini iddiaçıya qaytarmalıdır.
Qanundan irəli gələn öhdəlik kimi əsassız varlanma çərçivəsində tələbin haqlı sayılması üçün isə aşağıdakı şərtlər müəyyən edilməlidir:
- cavabdehin əmlak əldə etməsi;
- həmin əmlakı iddiaçının əmlakı hesabına əldə etməsi;
- əldəetmə üçün qanundan və ya müqavilədən irəli gələn heç bir əsasın olmaması, yaxud bu cür varlanmanın həyata keçirilməmiş əsasa və ya sonralar aradan qalxmış əsasa söykənməsi.
"Əsassız varlanma" müasir hüquq sistemlərində mülki hüquqda bir institutdur. Bu, bir tərəfin başqa tərəfin ziyanına olaraq varlanması və bunun hüquqi bir əsası olmaması halında baş verir.
Roma hüququnda da bu institut mövcud idi və bir sıra hüquqi nəticələr doğururdu.
Əsassız varlanma hüquqi bir əsas olmadan, məsələn, qanuni razılaşma, qanuni qazanma və ya digər hüquqi əsaslar olmadan bir tərəfin başqa bir tərəfin ziyanına olaraq gəlir əldə etməsidir. Yəni əsassız varlanma bir tərəfin başqa bir tərəfin ziyanına olaraq qazanmasıyla əlaqəlidir. Başqa sözlə, əsassız varlanma məhrum olan tərəfin ziyanına təsir edir. Bu, qazanc, pul, mülkiyyət, xidmət və ya başqa bir formada ola bilər.
Bu, ailələrin boşanmasinda ərin arvadı heç nə vermədən küçəyə atması hallarının artmasına gətirib çıxarmayacaqmı? Çünki ölkədə əsasən kişilər işləyir, qadınlar ev işləri iə məşğul olur və uşaqlara baxır ki, bu da rəsmən iş sayılmır. Boşananda ər sənəd təqdim edə bilər ki, bütün əmlakı mən almışam, arvada heç nə düşmür. Bu, xüsusən varlı elita arasında daha çox gərginliyə səbəb ola bilərmi?
Baki-xeber.com-un sualını cavablandıran hüquqşünas Şəmsəddin Əliyev bildirdi ki, kassasiya məhkəməsinin yanaşması doğrudur: "Konstitusiyamızda göstərilir ki, ailə cəmiyyətin özəyi kimi dövlətin xüsusi himayəsindədir. Daha sonra valideynlərin borcları sadalanır. Mənim qüvvədə olan Ailə Məcəlləsinə münasibətim bir qədər fərqlidir. Məcəllədə ailə münasibətlərinin qorunması üçün yetərincə normalar yoxdur. Ailə münasibətlərini normalaşdıraraq boşanmaların qarşısını alan maddələr çox azdır, demək olar ki, yoxdur.
Hesab edirəm ki, əsassız varlanmanı ər və arvada şamil etmək olmaz, bu yanaşma düz deyil. Bu, sahibkarlara şamil edilməlidir. Nikaha daxil olana qədər qazandıqları, nikah dövründə isə vərəsəlik, hədiyyə və s. əsasında əldə edilənlər ər və arvadın ayrıca mülkiyyətidir. Nikah bağlanandan sonra nə qazanılırsa ər və arvadın birgə mülkiyyətidir. Boşanma zamanı da bərabər bölünməlidir. Hər iki şəxs bu mülkiyyət üzərində həm sahiblik, həm sərəncam vermək, həm də istifadə etmək hüququna malikdir. Çünki hər iki tərəf ailədə müəyyən iş bölgüsüna malikdir.
Qadın ev işləri və uşaqların qayğısı ilə məşğuldursa, o da işləyir. Ona görə də ailəyə gələn gəlirdə arvadın da payı var. Tutaq ki, kişi işləyir, arvad evdardır və o, hər ay xanımına ehtiyaclarını qarşılamaq üçün ayrıca pul verir. Qadın isə bu pulu məqsədli şəkildə yığır. Bunu əsassız varlanma saymaq olmaz. Ona görə də kassasiya məhkəməsi doğru qərar verib.
Bütün dövrlərdə boşanma işi çox çətin olub. Sovetlər dönəmində vəzifədə olan məmur boşanardısa, ona dövlət qulluğu etibar edilməzdi. Məntiq belə idi ki, ailəsinin öhdəsindən gələ bilməyən, dövlətin himayəsində olan, cəmiyyətin özəyi sayılan institutu qoruya bilməyən səxsə dövlət qulluğunu da etibar etmək olmaz. Əslində bu çox düzgün yanaşma idi.
Məsələn, Müdafiə Nazirliyində çalısan, mayor rütbəli bir zabit bir yaşinda oğlu olmasına rəğmən ailəsini boşayırdı. Mayor öz arvadından və oğlundan imtina edirdi. Mən məhkəmədə vəsatət qaldırdım ki, bu zabitin Müdafiə Nazirliyində işləməyə mənəvi haqqı yoxdur. Çünki bu oğlan uşaği gələcəkdə hərbi mükəlləfiyyətə cəlb ediləcək, kim bilir, bəlkə o, milli qəhrəman olacaq. Mən tamamilə şəxsi prizimpusiyamdan yanaşdım və məhkəmənin düşüncəsinə təsir edə bildim. Vəsatət qəbul edildi və onun iş yerinə göndərildi.
Bəzən əmlak bölgüsündən yayınmaq üçün kişinin evi atasının adına olur, qadın yalnız yaşamaq hüququ ilə qeydiyyata alınır. Bütün bunlar dövlətin himayəsində olan cəmiyyət özəyinin - ailənin dağılmasına yönəlib. Hesab edirəm ki, qadın ayrılirsa, kişa onu evlə təmin etməli və bütün ehtiyaclarını qarşılamalıdır. Qadın ata evindən uşaq gətirməmuşdi ki, amma ata evinə uşaqla qayıdır. Bunu nəzərə alaraq hesab edirəm ki, nikahdan əvvəl bağlanan müqavilə tamamilə əsassızdır. Konstitusiyamıza görə, qadın və kişi bərabər hüquqa malikdir.
Amma nikahdan öncə cütlüyün müayinədən keçməsi çox doğru addımdır. Bu birbaşa xalqın sağlamlığına hesablanmış bir addımdır. Məcəllə bir qədər də təkmilləşdirilməlidir ki, məqsədli nikahların və nikahdan sui-istifadənin qarşısı alınsın.
Azərbaycanda ailə konsepsiyasi mövcud deyil. Bizim hərbi doktrinamız var, milli təhlükəsizlik konsepsiyamız var, amma ailə konsepsiyasi yoxdur. Yaxşı olar ki, nikah zamanı cütlük ailəyə sədaqət andı içsin. Bu and digər andlardan daha vacibdir, çunki ailə cəmiyyətin özəyidir. Bu təkliflə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi çıxış etməlidir.
Ailə Məsələsinin 35-ci maddəsi ər və arvadin əmlakını tənzimləyir. Burada da göstərilir ki, nikahdan sonra qazanılanlar cütlüyün ümumi əmlakıdır.
Yenə təkrar edirəm, əsassız varlanma ər-arvad münasibətlərinə şamil edilə bilməz.
Akif NƏSİRLİ
