Neftə görə gələn ay ABŞ-İran gərginliyi od-alov mərhələsinə keçə bilər…
Məlum olduğu kimi, ABŞ İrandan neft idxal edən 8 ölkəyə, yəni Türkiyə, Çin, Hindistan, Cənubi Koreya, İtaliya, Yunanıstan, Yaponiya və Tayvana tətbiq olunan müvəqqəti güzəşti ləğv etməyə hazırlaşır. Bu xəbərlərdən sonra dünya birjalarında neftin qiyməti kəskin bahalaşmaqda davam edir. Buna rəğmən, “Bloomberg”in xəbərinə görə isə, ABŞ rəhbərliyi İrandan neft alan ölkələrə tətbiq edilən və mayın 2-də başa çatacaq güzəştin müddətini artırmayacaq.
Xatırladaq ki, ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyalarının ikinci mərhələsi ötən il noyabrın 5-də qüvvəyə minib. Sanksiyalar çərçivəsində İrandan neft idxalını əhəmiyyətli dərəcədə azaldan Türkiyə, Çin, Hindistan, Koreya Respublikası, İtaliya, Yunanıstan, Yaponiya və Tayvana 180 günlük müvəqqəti güzəşt tətbiq olunub. Hesab edilir ki, İranın neft bazarından sıxışdırılması ilə “qara qızıl“ın qiyməti 100 dollarlıq həddə çatacaq. Amma İranın buna cavab olaraq atmağa hazırlaşdığı addım qiymətləri, bəzi ekspertlərə görə, ilk mərhələdə 150, daha sonra 200 dollarlıq həddə kimi yüksəldə bilər. Belə ki, İran ABŞ-ın gedişinə cavab olaraq yenidən Hörmüz boğazını bağlaya biləcəyini açıqlayıb. İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun admiralı Əlirza Tanqsirinin sözlərinə görə, Hörmüz boğazı beynəlxalq dəniz keçididir və o yoldan istifadəyə icazə verilməzsə, İran özünün strateji su yolunu bağlaya bilər: “İstənilən təhlükəyə qarşı İran sularını qorumaqdan çəkinməyəcəyik. Biz cavab tədbirləri görəcəyik”. Qeyd edək ki, 2018-ci ilin sonunda İran prezidenti Həsən Ruhani də ABŞ-ın İrana sanksiyalar çərçivəsində öz neftini satmasına mane olacağı təqdirdə, Fars körfəzi regionundan neft ixracının qarşısını alacaqlarını bildirərək Vaşinqtonu təhdid etmişdi: “Bir gün Birləşmiş Ştatlar İranın neft ixracını bloklamaq qərarına gəlsə, Fars körfəzindən neft daşınmayacaq”. Amma o vaxt ABŞ administrasiyasının İranla əməkdaşlığı davam etdirmək üçün 8 ölkəyə verdiyi 180 günlük güzəşt İranı Hörmüz məsələsində geri çəkilməyə razı sala bildi. İndi ABŞ-ın yeni mövqeyi Hörmüz boğazının bağlanmasını yenidən aktuallaşdırıb. ABŞ bu durumda bəyan edir ki, İrana Hörmüz boğazını bağlamağa heç vaxt imkan verilməyəcək.
Qeyd edək ki, Oman körfəzi ilə Fars körfəzi arasında yerləşən Hörmüz strateji əhəmiyyətli boğazdır. Bu boğaz neft ixrac edilən Fars körfəzindən açıq okeana yeganə dəniz çıxışıdır və dünyanın strateji cəhətdən ən mühüm nöqtələrindəndir. Dünya üzrə ixrac edilən neftin 20 faizi Hörmüz boğazı vasitəsilə daşınır. İranın özündən savayı ən böyük neft istehsalçılarından Səudiyyə Ərəbistanı özünün xam neft ixracatının 88%-i, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Küveyt və Qətər bütün ixracatını, İraq 99%-i Hörmüz boğazı üzərindən daşıyır. Hər gün müxtəlif ölkələrin 20-30 tankeri bu boğazdan keçir. Özü də adları çəkilən sonuncu ərəb ölkələri həm də ABŞ-ın yaxın mütəffiqləridir. Boğaz, həmçinin, körfəz ölkələrində hasil olunan neft və qazın ABŞ, Yaponiya və Avropa ölkələrinə çatdırılması üçün yeganə marşrut yoludur. ABŞ isə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, İranın boğazı bağlamasına yol verməyəcəyini açıq bəyan edir. Yaranmış vəziyyətdə Pentaqon yenidən Fars körfəzinə hərbi donanma göndərməyə hazırlaşır. Bu fonda İranın Fars körfəzi sularına yeni hərbi gəmilər, sualtı qayıqlar göndərməsinə dair məlumatlar səslənir. Beləliklə, gözlənilən budur ki, gələn ay Hörmüz boğazına görə ABŞ və İran arasında savaş başlaya bilər. Ən azı o baxımdan ki, ABŞ Fars körfəzinə daxil olan hərbi gəmiləri ilə manevrlər edib Hörmüz boğazının bağlanmasının qarşısını almağa çalışacaq ki, bu da İran tərəfindən birmənalı qarşılanmayacaq. Ekspertlərin fikrincə, belə vəziyyətdə hərbi qarşıdurma qaçılmaz olacaq.
Digər tərəfdən nəzərə almaq lazımdır ki, bəzi ərəb ölkələri, eləcə də İsrail İran məsələsinin birdəfəlik həlli üçün Vaşinqton və Tehran arasında məsələnin hərbi həlli istiqamətində fəal iş aparır. Gözlənir ki, ABŞ və İran arasında mümkün qarşıdurma zamanı onlar birinciyə hərtərəfli dəstək verəcək. Hələlik isə əsas qarşıdurmanın Fars körfəzində cərəyan etməsi aydın müşahidə olunur. Bununla yanaşı, ABŞ İrana təzyiq göstərmək üçün digər rıçaqlarını da işə salıb. ABŞ dövlət katibi Mayk Pompeonun İran-Amerika Cəmiyyətinin nümayəndələri ilə qapalı görüşü də bunun təsdiqi sayılır. Məlumata görə, Pompeo cəmiyyətin 15 lideri ilə Dallas şəhərindəki otellərdən birində görüşüb. İran diaspor nümayəndələri ilə görüş fonunda ABŞ mediası yazır ki, Vaşinqton Tehranda rejim dəyişikliyi üçün onlardan da faydalanmaq niyyətindədir.
Nahid SALAYEV
